موانع و راهکار‌های استقرار شهرهای الکترونیکی در ایران

در قرن بیست و یکم فن‌آوری اطلاعات به عنوان مهم‌ترین محور توسعه در جهان مطرح شده است. اهمیت این موضوع به حدی است که قانون برنامه‌ی چهارم توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری …

در قرن بیست و یکم فن‌آوری اطلاعات به عنوان مهم‌ترین محور توسعه در جهان مطرح شده است. اهمیت این موضوع به حدی است که قانون برنامه‌ی چهارم توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در فصل توسعه مبتنی بر دانایی، دولت را به انجام اقداماتی به منظور استقرار جامعه‌ی اطلاعاتی و تضمین دسترسی گسترده، امن و ارزان شهروندان به اطلاعات مورد نیاز موظف کرد.

به گزارش سرویس فن‌آوری اطلاعات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، ‌گفته می‌شود ویژگی اصلی یک جامعه‌ی اطلاعاتی آن است که اطلاعات، توانمند‌ترین عامل اجتماعی و اقتصادی آن است.

به‌طور کلی می‌توان ظهور جامعه‌ی اطلاعاتی را مقارن با چند تحول در عین حال مرتبط با یکدیگر برشمرد که عبارتند‌ از:

۱) جهانی‌ شدن اقتصاد و ظهور موسسات تولیدی قادر به انعطاف، یعنی سازمانی که قابل باقی‌ ماندن و افزایش تولید در محیطی مواجه با تحول و اختلال دائم است.

۲) ظهور اقتصادی که بیش از پیش مبتنی بر دانایی است.

۳) توسعه و کاربرد عمیق شبکه‌های ارتباطی و پیام‌های دیجیتال؛ پدیده‌ای که آن را انقلاب دیجیتال می‌نامند.

اما نباید از مزایای شهر الکترونیکی بگذریم که مهم‌ترین این مزایا عبارت‌اند از فراهم آوردن دسترسی شبانه‌روزی به تمام نقاط، فراهم آوردن شرایط یادگیری از راه دور، ترویج تجارت و داد و ستد از طریق اینترنت، ارتباط بهتر سازمان‌های مختلف شهری با یکدیگر، کاهش بوروکراسی و فساد اداری با به کارگیری سیستم‌های مکانیزه، کاهش ترافیک شهری به علت کاربرد بیش‌تر اینترنت و عدم خروج غیرضروری از منزل و محیط کار.

از مولفه‌های شهر الکترونیکی می‌توان به زندگی الکترونیکی، سازمان الکترونیکی، دولت الکترونیکی و زیرساخت الکترونیکی اشاره کرد.

زندگی الکترونیکی: با به وجود آمدن اینترنت و ابزار‌های ارتباطی وابسته به آن، شیوه‌ی زندگی بشر تغییر یافته است. این شیوه‌ی جدید زندگی که مبتنی بر مهارت استفاده از ابزار‌های نوین فن‌آوری اطلاعات است، زندگی الکترونیکی نام دارد.

سازمان الکترونیکی: سازمانی است که تمام فعالیت‌های تجاری، ارتباطی، تدارکاتی، مدیریتی، رقابتی، تبلیغاتی و بازاریابی خود را به صورت دیجیتالی و از طریق شبکه‌ی جهانی اینترنت انجام می‌دهد.

دولت الکترونیکی: دولت الکترونیکی، استقرار مدل‌های کم‌هزینه به منظور تعاملات کسب و کار آنلاین شهروندان، صنایع، کارمندان و سایر ذینفعان است که استراتژی‌ها، فرآیند‌ها و سازمان‌ها را یکپارچه می‌سازد. درواقع دولت الکترونیکی، شیوه‌ی خدمت‌رسانی دولتی به مردم از طریق اینترنت است.

اما دولت الکترونیکی دارای چهار بعد اساسی است:

۱) تعاملات دولت و مردم

۲) تعاملات دولت و بخش خصوصی

۳) تعاملات دولت و کارمندان دولت

۴) تعاملات دولت و دیگر بخش‌های دولت

زیرساخت الکترونیکی: زیرساخت الکترونیکی، تمام نرم‌افزار‌ها و سخت‌افزار‌های مورد نیاز و موارد مرتبط با آن‌ها برای انجام کارها به صورت الکترونیکی است.

شاخص زیرساخت الکترونیکی هم شامل قوانین و مقررات، شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مدیریتی، منابع انسانی، زیرساخت فن‌آوری اطلاعات است.

دیده شده است که هر قدر یک نوآوری دارای امتیاز نسبی بیش‌تر، سازگاری بیش‌تر، قابلیت آزمایشی بیش‌تر، عینیت بیش‌تر و پیچیدگی کمتری باشد، آسان‌تر و سریع‌تر از سایر نوآوری‌ها مورد قبول واقع می‌شود. در عین حال تحقق شهر الکترونیکی نیازمند شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی به شهروندان و ایجاد زمینه برای استفاده از نظرات شهروندان در مدیریت شهر است.

شکاف دیجیتالی یا اطلاعاتی یکی از عوارض انقلاب اطلاعاتی است؛ در اثر انقلاب اطلاعاتی آنانی که از نظر اقتصادی و علمی بر دیگران برتری دارند، از راه دسترسی به منابع اطلاعاتی بسیار و تسهیلات ارتباطات رایانه‌یی پیشرفته می‌توانند برتری خود را در برابر کسانی که در سطوح پایین‌تری قرار گرفته‌اند، حفظ کنند.

اما از سوی دیگر درصورتی که شهروندان درخصوص فن‌آوری اطلاعات آموزش مناسب ببینند و در عین حال موانع دسترسی به این فن‌آوری نیز از میان برود، به دلیل ماهیت تعاملی ارتباطات در جامعه‌ی شبکه‌ای، شهروندان که دیگر مخاطب منفعل نیستند، خواهند توانست به دلیل متحول‌ شدن مفاهیمی چون زمان و فاصله، کاهش اهمیت نقاط جغرافیایی خاص، از فن‌آوری اطلاعات برای متحول‌ کردن زندگی خود، بهره ببرند.

به‌طور خلاصه شهرهای الکترونیکی، موتور واقعی توسعه‌ در عصر جدید است و حرکت در جهت رفع موانع پیش‌روی شهرهای سنتی برای تبدیل به شهرهای الکترونیکی امری ضروری برای دستیابی به توسعه‌ تلقی می‌شود.

این پژوهش که اطلاعات این گزارش از آن برگرفته شده است، به کوشش علی‌ اصغر‌کیا ـ دانشیار گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی ـ و محسن سلسله ـ دانشجوی دکتری علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، ـ سیدرضا نقیب‌السادات ـ استادیار گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی ـ ، علی سلسله- دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ـ تهیه و تنظیم شده است که نسخه کامل آن در فصلنامه رسانه از سوی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها منتشر شده است.