بحران زیست محیطی در هزاره سوم و توسعه پایدار

تأمل درباره موعیت پسامدرن و تفکر در باب بحران زیست محیطی, وجوه اشتراک زیادی دارند هر دوی آنها کوشش هایی را در بر می گیرند که برای فهم فرهنگ تمدن مدرن و نحوه پیوند آن به موقعیت کنونی انجام می شود مؤلفه های پسامدرنیسم, کوشش های زیست محیطی گرایان را برای پیشبرد و تبیغ دیدگاهی جهانی درباره ویرانی زیست محیطی در معرض خطر قرار می دهد

پست مدرنیسم به این نکته اشاره دارد که مشکلات امروزی به راه حل های جدید نیاز دارند. سؤالات امروز با به کارگیری روشهای گذشته جوابی ندارند.

از نظر کلگ (۱۹۹۲) پست مدرنیسم در جواب به این قضیه است که: امروزه پدیده های مختلف و متفاوت زیادی برای تجزیه و تحلیل وجود دارند. پدیده هایی که بر اساس روند خطی مسائل آشنای گذشته شکل نگرفته اند و به طور کلی بی ارتباط با گذشته اند. از نظر دانیل بل جامعه شناس آمریکایی، جامعه پسامدرنی، دوران حاکمیت با شکوه فن آوری و دانش و حکومت فن سالاران است.

پست مدرنیسم یا فرانوین گرایی، دگرگونی های بنیادین در تئوری های مدیریتی ایجاد کرده است که اهم آنها عبارتند از:

۱-گذر از جهان ساده و احتمالی به سمت پیچیده و چند گانه دیدن واقعیت

۲-عبور از جهان سلسله مراتبی به جهانی چند مرحله ای یا دیگر مراتبی

۳-گذر از تجسم جهان به عنوان جهانی بی روح و ماشینی به تجسم جهان به شکل تمام نما

۴-رها کردن اعتقاد به ثابت و شخصی بودن جهان و پذیرش جهان به عنوان جایی نامشخص و نامعین

۵-گذر از مرحله باور به وجود رابطه علت و معلولی مسقیم و یک طرفه رسیدن به مرحله وجود رابطه علت و معلولی چرخشی و متقابل

۶-گذر از استعاره مونتاژ یا نظام های پیچیده مجتمع از یک رشته با تعدادی عناصر ساده تر و پذیرش استعاره ریخت و شکل زایی است

۷-گذر از مرحله عینیت گرایی محض، موضعی که فکر می شد موضوع دانشمند و محقق باش، به مرحله ژرف اندیشی و بعد نگری.

پست مدرنیسم موجب پیشرفت تکنولوژی شده که خود بر محیط زیست اثرات تخریبی از قبیل:

تغییر در اشکال سطح زمین، تغییر در پوشش گیاهی، تغییر در ماهیت خاکها، انواع جانوران، استخراج معادن و سوراخ شدن لایه ازن و ... داشته است. دو دیدگاه برای رفع این بحران زیست محیطی ارائه شده، که اولی معتقد است می توان از طریق انتخاب و اتخاذهای بشری به راه حل رسید.

به طوری که هکاری های بین المللی یکی از اجزای مهم این طرز فکر می باشد. گروه دوم این گونه استدلال می کنند که باید با مساله تغییر جهان تنها از طریق کنار نهادن اشکال رایج توسعه اقتصادی، اجتماعی و متعادل نمودن منحنی رشد روبه رو شد.

●مقدمه

تأمل درباره موعیت پسامدرن و تفکر در باب بحران زیست محیطی، وجوه اشتراک زیادی دارند. هر دوی آنها کوشش هایی را در بر می گیرند که برای فهم فرهنگ تمدن مدرن و نحوه پیوند آن به موقعیت کنونی انجام می شود.

مؤلفه های پسامدرنیسم، کوشش های زیست محیطی گرایان را برای پیشبرد و تبیغ دیدگاهی جهانی درباره ویرانی زیست محیطی در معرض خطر قرار می دهد. بدیهی است که پسامدرنیسم و زیست محیط گرایی برای یکدیگر اهمیت زیادی دارند. اما کوشش های اندکی برای ارتباط گفتمان بحران زیست محیطی انجام شده است. ناتوانی در مرتبط ساختن این دو گفتمان، انفصال میان دو فرهنگ، یعنی ادبیات و علم را نشان می دهد. برای اتخاذ رویکردی مناسب به موقعیت پسامدرن یا بحران زیست محیطی، این انفصال باید از بین برود.

هنگامی که تحلیل پسامدرنیسم با تحلیل ریشه های بحران جهانی زیست محیطی همراه شود، آنگاه معلوم می شود که ما با رویداد تاریخی بی همتایی رو به رو هستیم. کارل مارکس در میانه قرن نوزدهم ابراز داشت که: « تنها به ندرت و در شرایط بسیار ویژه ای است که جامعه ای می تواند رویکرد انتقادی نسبت به خود را پذیرا باشد » (۱).

موقعیتی که در آن به سر می بریم یکی از آن شرایط منحصر به فردی است که نه تنها یک جامعه بلکه کل تمدن مدرن ناگزیر از پذیرش رویکرد انتقادی نسبت به خود می شود.

پست مدرن در رشته های گوناگون علمی مثل فلسفه، ادبیات، سیاست، هنر، اقتصاد و علوم اجتماعی مطرح می باشد و طرح آن به این علت است که نظریه های گذشته دارای کمال نبوده ه اند. با توجه به ایکه سازمان و مدیریت، علمی است که از یافته های علوم مختلف مثل علوم انسانی و علوم تجربی استفاده می کند، این تعابیر وارد عرصه سازمان و مدیریت شده است و آن را تحت تأثیر قرار داده است. (۲)

به نظر چارلز جنکس که یکی از بنیانگذاران پس مدرنیسم است زمینه به وجود آمدن فرانوین گرایی را می توان ایجاد بحران در مدرنیم در اواسط قرن بیستم به علت از بین رفتن عمق فرهنگ مدرن و خمودگی عاطفی در این دوره دانست. ماشینی شدن و مادی شدن به این نکته کمک کرده است. (۳)

پسانویس گرایی یا فرانوین گرایی در تعامل با مدرنیسم یا نوین گرایی شکل گرفته است. از نوین گرایان به دلیل ارزش بی چون و چرایی که برای عقلانیت قائل هستند و کوششی که برای ارائه نظریه های جامع و فراگیر بر مبنای اصول و روش های علمی مبذول داشته اند، انتقاد می شود. نکته جالب توجه اینکه در حوزه مطالعات سازمانی نیز نظریه پردازان نوگرا در ارائه نظریه هایی نظیر نظریه عمومی سیتم ها، به همین ترتیب در صدد ارایه نظریه های جهان شمول و فراگیرند. (۴)

پست مدرنیزم به این نکته اشاره دارد که مشکلات امروزی به راه حل های جدید نیاز دارد، سؤالات امروزی با به کارگیری روش های گذشته جوابی ندارند. از نظر کلک (۱۹۹۲) پست مدرنیسم در جواب به این قضهی است که « امروزه پدیده های مختلف و متفاوت زیادی برای تجزیه تحلیل وجود دارند. پدیده هایی که بر اساس روند خطی مسائل آشنای گذشته شکل نگرفته اند و به کلی بی ارتباط با گذشته اند ». از نظر دانیل بل، جامعه شناس معروف آمریکایی، جامعه پسامدرنی، دوران حاکیمت با شکوه فن آوری و دانش و حکومت فن سالاران است. ارزش های حاکم بر جامعه همانا ارزش های حرفه ای و تخصصی خواهد بود و در حیطه های بنیادین متفاوت یعنی سیاست، اقتصاد و فرهنگ سازماندهی در چارچوب معیارهای فن سالارانه انجام خواهد شد.

ساختار اجتماعی جامعه حول دانش نظری سازماندهی خواهد شد. به گونه ای که عرصه تحلیلی سیستم ها، عرضه خود را توجه به محوری شدن سازماندهی بر مبنای دانش نظری، وجه تمایز و تباین خود را از دست خواهند داد و مبنای ارزیابی واحد پیدا خواهند کرد. در چنین محیطی انسان به گونه ای اجتناب ناپذیر و به طور جدایی ناپذیر وابسته به تکنولوژی است. (۵)

هفت دگرگونی بنیادی در استفاده از تئوری های موجودمدیریت در پست مدرنیسم یا فرانوین گرایی عبارتند از: (۶)

۱-گذر از جهان ساه و احتمالی به سمت جهان پیچیده و چند گانه دیدن واقعیت

۲-عبور از جهان سلسله مراتبی به جهانی چند مرحله ای یا دیگر مراتبی

۳-گذر از تجسم جهان به عنوان جهانی بی روح و ماشینی به تجسم جهان به شکل تمام نما

۴-رها کردن اعتقاد به ثابت و شخصی بودن جهان و پذیرش جهان به عنوان جایی نامشخص و نامعین

۵-گذر از مرحله باور به وجود رابطه علت و معلولی مسقیم و یک طرفه رسیدن به مرحله وجود رابطه علت و معلولی چرخشی و متقابل

۶-گذر از استعاره مونتاژ یا نظام های پیچیده مجتمع از یک رشته با تعدادی عناصر ساده تر و پذیرش استعاره ریخت و شکل زایی است

۷-گذر از مرحله عینیت گرایی محض، موضعی که فکر می شد موضوع دانشمند و محقق باش، به مرحله ژرف اندیشی و بعد نگری.

●تأثیر پیشرفت تکنولوژی بر محیط زیست

انسان در مقام نخست نیازمند محیط سالم و ایمنی است که بتواند در آن محیط زندگی کند. حال آنکه رشد صنعت جمعیت عملا به تخریب محیط زیست منجر شده و همین امر می تواند نزاع برانگیز باشد. افزون بر این، فرآیندهای طبیعی که بعضا به بروز حوادثی چون خشکسالی ، شیوع بیماری و ... منجر می شود، می تواند احتمال وقوع این تنش ها را چندان کند. طرح مسأله «جنگ بر سر آب» از جمله پیامدهای امنیتی است که در همین حوزه باید مورد توجه قرار گیرد. (۷)

در حالی که بحران زیست محیطی سرمنشا پریشانی تمام امور است، این پریشانی با جهانی شدن فرآیندهای اقتصادی و فرهنگی تقویت شده است و آنها را منعکس می سازد.

اندیشه پیشرفت، به گروه خاصی از مردم محدود بود که خود را برتر از دیگران و در اوج تکامل انسانیت می پنداشتند. این اندیشه بر نظام پایگانی مللی و نژادها استوار بود، اروپایی ها در رأس و بدوی هایی مثل بومیان استرالیایی در پایین ترین رده بودند. این نظام پایگانی حاکم بر مردم با جهانی شدن به مخاطره افتاد. (۸)

●بحران زیست محیطی

امروزه یکی از مهمترین مشکلاتی که انسان با آن رو به رو است، بحران محیط زیست و افزایش نیازهای وی از محیط و توقعات وی از آن است. این توقعات در حال حاضر از تعامل چهار عامل عمده در حال شکل گیری است. (۹):

۱-افزایش جمعیت

۲-افزایش توقعات انسان

۳-پیشرفت تکنولوژی و فن آوری و تأثیر آن بر محیط

۴-رفتار انسان در ارتباط با محیط خود

تأثیر انسان بر محیط

تأثیر انسان بر محیط از سال ۱۷۵۰ به بعد با پیشرفت صنعتی، با سرعت زیاد به جریان افتاده اتس. این تغییرات از قبیل: تغییر در اشکال زمین، تغییر پوشش گیاهی، تغییر در ماهیت خاک ها، آبها، انواع جانوران، استخراج معادن و ... می باشند. (۱۰)

●پیشینه

در استکهلم به سال ۱۹۷۲، سازمان ملل متحد اولین گردهمایی برای بحث درباره خطرات محیط زیست اناسن را با عنوان کنفرانس ملل متحد در مورد زیست بوم انسانی برگزار کرد. در آن اصولی به منظور حل مسائلی از قبیل تمایل به اقدامات گروهی برای حفظ بوم شناسی (اکولوژی) زمین، مسئولیت کشورها در مورد آلودگی فرامرز ی، استقلال و حاکمیت کشورها بر منابع ملی و حق و حقوقشان در توسعه مطرح شد.

دومین کنفرانس بزرگ زیست بوم سازمان ملل متحد (در مورد محیط و توسعه مشعور به اجلاس سران زمین) که در ریو در اوایل ۱۹۹۲برگزار شد، به گونه ای به مطلب پرداخت که فقط تعداد کمی از فرآیند های فیزیکی مورد بحث، به درستی در مقیاس جهانی اتفاق می افتند. مشهورترین موارد، تخریب لایه ازن استراتسفر و موضوع اصلی برنامه ریو- یعنی تغییر آب و هوا بود. لایه ازن استراتسفر در ارتفاع ۱۵ تا ۵۰ کیلومتری، از حیات در مقابل آثار خطرناک اشعه ماورای بنفش محافظت می کند. تخریب این لایه باعث سرطان پوست و افزایش ابتلا به آب مروارید چشم در اسنان و حتی خطر آسیب دیدن سیستم های دفاعی بدن می شود. همچنین نقص عضو و بدشکلی در زندگی گیاهی هم رخ می دهد.

---