یادی از استاد پرویز ناتل خانلری

فعالیت های پرباری که خانلری تنها به سبب عشق و شفقت بر میهن و مردمش روا داشته هیچگاه از چشم ادب دوستان مستور نخواهد ماند از جمله مهم ترین این فعالیت ها که تحولی فرهنگی در بر داشت, تاسیس مجله سخن در سال ۱۳۲۶ بود, مجله ای که توسط اندیشمندی بزرگ چون خانلری بنیان نهاده شد در واقع پایگاهی گشت تا استعدادهای نهان بسیاری پدیدار گردد از این رو بسیاری را پروراند و معرف ایشان در کار ادبی شد

دکتر پرویز ناتل‌خانلری از بزرگان مفاخر و ادب ایران‌زمین، به سال ۱۲۹۲ در تهران متولد شد.

پدرش اعتصام‌الملک، کارمند عدلیه بود. او تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه سن‌لویی و چند مدرسه آمریکایی گذراند و پس از اتمام تحصیلات، به پیشنهاد روان‌شاد، بدیع‌الزمان فروزانفر برای تحصیل علوم ادبی وارد دارالفنون گشت. استاد خانلری پس از گرفتن مدرک لیسانس، اولین کتاب خود را با نام «روانشناسی و تطبیق آن با اصول پرورشی» منتشر کرد و بعد از انتشار کتاب مزبور به استخدام وزارت فرهنگ درآمد. به سال ۱۳۲۱ همراه با دکتر معین، هم‌دوره تحصیلی‌اش موفق به اخذ دکترا در رشته ادبیات فارسی از دانشگاه تهران شد. وی در سال ۱۳۲۲ به سرودن شعر پرداخت و اثر شعری ماندگار خود را با نام عقاب در همین سال در مجله‌ای با نام «مهر» به سردبیری «ذبیح‌الله صفا» به چاپ رسانید.

چندی بعد به اروپا رفت و دوره انستیتوی فونتیک پاریس را گذراند و پس از بازگشت به ایران به‌طور رسمی از سال ۱۳۲۶ به انتشار مجله ادبی سخن دست زد.

استاد خانلری در دوران قبل از انقلاب چندی وزیر فرهنگ شد و نیز بنیادی را برای ریشه‌کن کردن بی‌سوادی در ایران تشکیل داد. این ادیب بزرگمرد پس از آنکه بیشتر عمر گرانمایه خویش را صرف پژوهش و خدمت بدین مرز و بوم کرد، در اول شهریور ۱۳۶۹ دارفانی را وداع گفت.

● آثار خانلری

تبحر بی‌نظیر خانلری در زمینه‌های مختلف ادبی، وی را متمایز از بسیاری از محققین و نویسندگان معاصر کرده است. به‌راستی او را باید نقادی چیره‌دست خواند، مترجمی امین و قدرتمند یا مصحح متون کهن یا شاعری پراحساس یا نویسنده‌ای که با ایجاد نثری نو در ایران، تاثیر ژرف بر نثر بسیاری از اهل‌قلم گذاشت.

به اختصار تنها می‌توان در حوزه تصحیح متون کهن که بیشتر حیات خویش را صرف آن نموده، به سمک عیار و غزل‌های حافظ در زمینه ترجمه می‌توان به سبب آشنایی‌اش به زبان فرانسه، روسی، انگلیسی، به «دختران سلطان» ترجمه از پوشکین، ایزوت و کریستان اثر نویسنده فرانسوی، ژوزف بویه، چند نامه به شاعر و جوان ترجمه ریکلمه و پیرامون شعر «ماه در مرداب» و آثار دیگری چون تاریخ زبان فارسی، تحقیق انتقادی در عروض فارسی، مخارج‌الحروف پورسینا، زبان‌شناسی و زبان، وزن شعر فارسی... و بسیاری دیگر اشاره کرد. از آخرین اثر این فرزانه نامدار، رساله‌ایست که در اواخر عمر خود در باب اوزان اشعار فارسی نگاشته.

● تاسیس مجله ادبی سخن و بنیاد فرهنگ

فعالیت‌های پرباری که خانلری تنها به سبب عشق و شفقت بر میهن و مردمش روا داشته هیچگاه از چشم ادب‌دوستان مستور نخواهد ماند از جمله مهم‌ترین این فعالیت‌ها که تحولی فرهنگی در بر داشت، تاسیس مجله سخن در سال ۱۳۲۶ بود، مجله‌ای که توسط اندیشمندی بزرگ چون خانلری بنیان نهاده شد در واقع پایگاهی گشت تا استعدادهای نهان بسیاری پدیدار گردد از این‌رو بسیاری را پروراند و معرف ایشان در کار ادبی شد. نویسندگان و شعرای نامی معاصر از جای جای ایران کار تجربه قلمفرسایی را در این مجله آغاز نمودند شعرایی چون فریدون مشیری، فریدون توللی، نادر نادرپور و... و نویسندگانی چون هدایت، چوبک، جمالزاده، ساعدی، علوی، صادقی و بسیاری دیگر. باری سخن، اولین نشریه پیشتاز در آن عصر به شمار می‌رفت که در راه نشر ادبیات و دانش و هنر بین دانش‌آموختگان، کوشش فراوان نمود. دکتر خانلری علاوه بر تاسیس مجله ادبی مذکور، به سال ۱۳۴۲ به تاسیس بنیادی با نام بنیاد فرهنگ نیز همت گمارد. در این بنیاد و پژوهشکده به یاری وی بالغ بر سیصد جلد کتاب تالیف گشت و به چاپ رسید. همچنین از فعالیت‌های تاثیرگذار وی در این بنیاد تعلیم و تربیت دانشجویانی بود که توسط اساتید برجسته، تحت آموزش قرار گرفته و در لوای آنان فرزانگان بسیاری برای ارتقا بخشیدن هر چه بیشتر سطح فرهنگی بر جامعه پای نهادند. آری همچنان که اشاره شد شادروان پرویز خانلری با آفریدن آثاری جاوید و ماندگار و نیز فعالیت فرهنگی بسیط خویش نقشی بس والا در احیای فرهنگ و ادب این سرزمین گذارد. جد و جهد این ادیب فرزام و گام پویا و استوارش در این راه وی را در جرگه نوادر ادب این زادبوم قرار نهاده است. روانش مینوی و یادش همواره جاوید.

محمد ساعدی