نماد ارتباط ایران و جهان

در باره پل های تاریخی آذربایجان شرقی

از ایام قدیم‌ پل‌ها یکی از ابزارهای دست‌ساز بشر برای ایجاد ارتباط بیشتر با اقوام و ممالک دیگر بوده و نقش زیادی در تبادل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ملل داشته است.

استان آذربایجان شرقی نیز به واسطه دارا‌بودن مرزهای مشترک با کشورهای دیگر و ضرورت ارتباط با آن نقاط و نیز به دلیل اهمیت فراوانی که از گذشته در بین شهرها و روستاهای همسایه داشته همواره در ساخت و احداث پل‌های زیبا و محکم پیشتاز بوده است.

هرچند اکنون بیشتر آن پل‌های زیبا به نوعی تخریب و بلااستفاده شده و به ترمیم و بازسازی اساسی و کلی نیاز دارد، اما همین پل‌ها نماد ارتباط نقاط مختلف شهرها و کشورها با یکدیگر است که روی رودخانه‌ها و آب‌های روان یکه‌تازی می‌کند. یکی از پل‌های قدیمی و معروف استان آذربایجان شرقی، پل «آجی‌چای» است.

این پل در شمال غرب تبریز روی رودخانه تلخه‌رود «آجی‌چای» قرار گرفته است. پل آجی‌چای با ۱۶ دهنه به طول صد متر و عرض پنج متر همواره بر اثر طغیان‌های تلخه‌رود و گاه نیز توسط متجاوزان به شهر تخریب و پس از چندی دوباره ترمیم و بازسازی شده است.

پل قاری (قاری کؤرپوسی) یا پل چراغ یکی دیگر از پل‌های تاریخی و مشهور شهر تبریز است. این پل در خیابان ثقه‌‌الاسلام و روی رودخانه مهران‌رود واقع شده‌ است.

این‌ پل‌ با سرستون‌های‌ کله‌‌قوچی‌ و چراغ‌های‌ قدیمی‌ خود که در اواخر دوران قاجار‌ ساخته‌ شده،‌ زیبایی خاصی به پل و محیط پیرامون خود داده و ارتباط‌ بین‌ بازار بزرگ‌ و بخش‌ شمالی‌ شهر شامل‌ ششگلان‌ و شتربان‌ را برقرار می‌کند.

پل قاری شامل‌ هشت‌ دهنه‌ با قوس‌های‌ مدور است‌. گفته می‌شود برای نخستین بار روی این پل تاریخی تیرهای چراغ برق نصب شد.

پل سنگی تبریز که به پل حاجی‌عظیم نیز معروف است، از دیگر پل‌های قدیمی کلانشهر تبریز محسوب می‌شود.

طبق شواهد موجود، این بنا در دوره قاجاریه و توسط شخصی به نام حاجی عظیم ساخته شده است.

سنگ‌نبشته‌ای مستطیل منصوب بر پایه جنوبی پل وجود دارد که به تاریخ ۱۳۶۳هـ‌‌.ق و با خط نستعلیق نوشته شده است.

پل ونیار تبریز از دیگر پل‌های تاریخی شهر تبریز است که قدمت ساخت آن به دوره صفویه برمی‌گردد. این پل دارای سه دهنه بوده و مصالح آن سنگ تراش و آجر با ملات گچ و آهک بوده و روی رودخانه آجی‌چای بنا شده است.

کف پل سنگفرش بوده که بعدها آسفالت شده است. پل دارای دو طاق جناغی و یک طاق رومی است. یکی دیگر از پل‌های تبریز، پل منصور است که به احتمال قوی به دلیل واقع شدن در خیابان منصور به این اسم معروف شده است.

این پل از آثار دوره قاجار بوده و دارای پنج دهنه است. مصالح به کاررفته در بنا، سنگ و آجر و به علت رطوبت بالا از ملات ساروج استفاده شده است.

پل‌های خداآفرین نیز روی رودخانه ارس و به فاصله حدود صد متر از یکدیگر احداث شده‌ است. یکی از این پل‌ها منسوب به دوره سلجوقیان بوده و ۱۶۰ متر طول داشته که ۱۲۰ متر آن متعلق به جمهوری اسلامی ایران و ۴۰ متر آن متعلق به جمهوری آذربایجان است.

این پل از ۱۵ طاقی جناغی و هلالی با ابعاد نامساوی تشکیل شده است. اتکای پایه طاق‌ها بر صخره‌های طبیعی بستر رودخانه ارس، علت نامساوی بودن آنهاست.

مصالح ساختمانی این پل سنگ‌قلوه ها و لاشه در قسمت پایه‌ها و آجر در ساختمان طاق‌ها و ملات آن آهک و گچ است.

پل دوم خداآفرین حدود ۱۲۰ متر طول دارد و دارای ده طاق است. این پل منسوب به دوره صفوی و از سنگ تراشیده با ملات گچ و آهک ساخته شده است.

متاسفانه این پل‌ها از منظر میراث فرهنگی و از کارکرد گردشگری چندان مورد توجه قرار نگرفته است. پس از این نیز که میان سد خداآفرین و سد قیزقالاسی قرار خواهند گرفت، معلوم نیست دسترسی به این پل‌ها برای گردشگران چگونه خواهد بود.

هرچند امروز نیز تعریف خاصی برای گردشگری ندارد و راهنما و کتیبه‌ای که آنها را معرفی کند، در محل موجود نیست.

پل لیلان، یکی دیگر از پل‌های تاریخی استان آذربایجان شرقی است که از آثار دوران ایلخانی بوده و در یک کیلومتری جنوب شهر لیلان و روی رودخانه لیلان‌چای شهرستان ملکان بنا شده است.

پل دختر نیز از دیگر پل‌های زیبا و قدیمی استان است که در دامنه شرقی قافلانکوه و در فاصله ۲۰ کیلومتری شهر میانه و روی رودخانه قزل‌اوزن ساخته شده که در اصطلاح محلی به «قیزکورپوسی» معروف است.

این پل تاریخی دارای سه دهنه بزرگ با پایه‌های آجری است که روی آب‌برهای سنگی قرار گرفته ‌است.

سعیده دلال علیپور