درمان «پروستات» با لیزر درمانی با عوارض کمتر

امروزه لیزر جای خود را به عنوان یک روش درمانی در حوزه درمان بیماری های مختلف باز کرده است, به گونه ای که بیش از ۱۵ بیماری با دانش لیزر درمان می شود

امروزه لیزر جای خود را به عنوان یک روش درمانی در حوزه درمان بیماری‌های مختلف باز کرده است، به‌گونه‌ای که بیش از ۱۵ بیماری با دانش لیزر درمان می‌شود. لیزر در حقیقت یک شعاع تابش تک نور است که از مواد مختلف با مکانیزم‌های نوین علمی تهیه می‌شود. جاذبه ایجاد شده در درمان با لیزر در رشته پزشکی، انگیزه‌ای شده است تا سایر رشته‌ها نیز به این نوع تابش اشعه برای درمان مراجعه کنند و به همین دلیل هم‌اکنون دایره این درمان وسعت بیشتری یافته و در بسیاری از امراض و بیماری‌ها از روش‌های مختلف لیزر درمانی استفاده می‌شود. از چندی پیش در رشته اورولوژی هم برای درمان برداشتن پروستات، تخریب سنگ‌ها، برطرف کردن تنگی‌ها و سوزاندن تومورهای مثانه از لیزر استفاده می‌شود. پروستات غده‌ای خاص مردان است که در زیر مثانه و اطراف مجرای ادراری قرار دارد و وزن آن حدود ۲۰ گرم است. ترشح مواد خاص این غده یکی از فاکتورهای لازم برای باروری مردان است. به‌طور طبیعی بافت مترشحه‌ای در پروستات وجود دارد که با افزایش سن در افراد بالای ۴۰ سال و بر اثر یکسری فرآیندهای فیزیولوژیکی دچار افزایش تعداد سلول و در نهایت بروز عارضه‌ای موسوم به بزرگی خوش‌خیم پروستات یا در اصطلاح «BPH» می‌شود.

علاوه بر درمان‌های دارویی، روش‌های تهاجمی و غیرتهاجمی نیز برای این عارضه وجود دارند. روش سرمادرمانی یا روش بهره‌گیری از امواج ماکروویو روی بافت پروستات، از مهم‌ترین روش‌های غیرتهاجمی در درمان پروستات هستند که البته به دلیل کمبود اثر درمانی و از میان نرفتن کامل علایم، اغلب از سوی پزشکان کاربرد کمتری دارند.

یکی از روش‌های قدیمی و متداول درمان، جراحی باز است که با برش در ناحیه زیر ناف یا از طریق مثانه یا از راه مستقیم روی کپسول پروستات، قسمت بزرگ‌شده پروستات خارج می‌شود. این عمل نیازمند بستری طولانی حدود سه تا پنج روز دارد. نیاز به شست‌و‌شوی مرتب مثانه پس از جراحی در بیمارستان که اغلب با درد همراه است و همین‌طور نیاز به استفاده از خون تزریقی که به‌همراه دارد از پیامدهای این روش درمانی است. هنوز استاندارد جراحی پروستات در دنیا، روش تراش پروستات به صورت ورود با دستگاه از راه مجرای ادراری بوده که اصطلاحا به آن «TURP» گفته می‌شود. روش استفاده از لیزر از روش‌های جدید کم تهاجمی بوده که شباهت‌های فراوانی به روش بسته یا در اصطلاح تراش دارد. در این روش، جراح با لیزر پروستات را تراش داده یا به اصطلاح تبخیر می‌کند. این نوع لیزر بهترین نوع و کم‌عارضه‌ترین روش در میان ابزارهای لیزری محسوب می‌شود که نتایج بهبودی آن برای بیماران نیز بهتر مشهود است.

از مزایای خوب بهره‌گیری از لیزر در پروستات این است که بیمار تنها نیاز به انجام آزمایش (PSA تست تشخیصی سرطان پروستات) قبل از درمان دارد، زمان عمل تقریبا کمتر از مدت زمان عمل جراحی تراش پروستات بوده و بدون خونریزی و بدون نیاز به شست‌وشوی مجاری ادراری، بیمار آسودگی خاطر داشته و بدون عفونت ادراری و تحمل سونداژ طولانی پس از مدت کوتاهی بستری (حدود یک روز) قابل ترخیص است. لیزر با تولید گرمایی بیش از ۱۰۰ درجه سانتیگراد باعث تبخیر سلول‌های پروستات می‌شود. این جراحی از طریق مجرای ادراری و به طور بسته و بدون شکاف روی بدن بیمار انجام شده و اثر منفی روی توانایی جنسی بر جای نمی‌گذارد. همچنین در این نوع عمل بیمار احتیاج به تزریق خون ندارد. روش اخیر به‌نام روش بسته یا «TOR» است که در بین مردم به روش لیزر معروف است. این شیوه درمان پروستات در حقیقت عمل بسته‌ای است که از چندی پیش به‌طور پراکنده در مراکز مختلف به‌خصوص دانشگاه‌های دولتی، از دستگاه‌های لیزر به این منظور استفاده شده است. دومین برتری لیزر نسبت به روش‌های دیگر کاهش زمان بستری شدن بیمار در بیمارستان است، به‌طوری‌که بیمار پس از یک روز از بیمارستان مرخص می‌شود. سومین مزیت آن این است که دوره سونداژ مریض کاهش می‌یابد، ولی در روش‌های دیگر بیماران حداقل بعد از جراحی باز پروستات بین پنج تا هفت روز سوند دارند، ولی در این روش حداکثر دو روز بعد سوند خارج می‌شود. نکته دیگر اینکه در بسیاری از بیماران بدحال که حتی ریسک خونریزی وجود دارد، نمی‌توان به روش‌های دیگر پروستات عمل کرد، در نتیجه در این گروه از بیماران، بهترین روش همان جراحی به شیوه لیزر است.

معمولا در تمام روش‌های درمانی، پروستات خارج می‌شود، ولی در روش لیزر دو شیوه وجود دارد؛ روش اول به این‌گونه است که پروستات بریده شده و به صورت قطعات از بدن بیمار جدا می‌شود، ولی روش معمول و بهترین روش که در تمام دنیا نیز مورد استفاده قرار گرفته، به این صورت است که پروستات را با لیزر بخار می‌کنند و به اصطلاح آن را آب می‌کنند، در نتیجه با حرارتی که ایجاد می‌شود پروستات در آن ناحیه‌ای که فیبر لیزری قرار دارد شروع به تبخیر می‌کند. ذکر این نکته هم لازم است که معمولا لیزر در این روش حداکثر تا عمق دو الی سه میلیمتری بیشتر نفوذ نمی‌کند، بنابراین احتمال پارگی در این موارد بسیار کم است.

به طور کلی همه روش‌های درمان پروستات دارای عوارض خاص خود هستند، از جمله برگشت انزال یا برگشت مایع منی در داخل مثانه، که در روش جراحی باز نزدیک به ۹۰ تا ۱۰۰ درصد بیماران را درگیر می‌کند. همچنین در روش TOR نزدیک به ۸۰ درصد بیماران، پس از عمل این مشکل را خواهند داشت، ولی در روش درمان با لیزر این احتمال پایین‌تر است، البته آمارهای مختلفی در این زمینه داده شده، برخی احتمال بروز این عارضه را ۳۰ درصد و برخی ۵۰ درصد می‌دانند، ولی در هر حال عوارض آن به نسبت سایر روش‌ها بسیار کمتر است. هزینه لیزر حدود یک میلیون تومان شامل پول فیبر و دستگاه است که به هزینه معمول جراحی اضافه می‌شود. با این حال بیشتر بیماران با شنیدن مزایای این روش و از سوی دیگر کاهش طول زمان بستری شدن، این روش را ترجیح می‌دهند. از سوی دیگر اگر در نظر بگیریم که در جراحی معمولی بیمار ناچار است چند روزی را در بیمارستان بگذراند و باید هزینه بستری شدن را پرداخت کند، علاوه بر خونریزی حین عمل و ریسک تزریق خون، در مجموع از لحاظ هزینه‌ها تفاوت چندانی وجود ندارد. توصیه نهایی اینکه همه مردان بالای ۵۰ سال باید دست‌کم سالانه یک مرتبه تست PSA که نوعی آزمایش خون است را انجام دهند. بالا رفتن این تست بیش از عدد چهار نانوگرم متخصصان را به سرطان پروستات مشکوک می‌کند که البته در کنار معاینه پروستات می‌تواند به کشف شواهدی مبنی بر وجود توده سرطانی کمک کند. باید دانست که حدود ۷۰ درصد موارد سرطان پروستات در قسمت بیرونی این بافت بوده که به وسیله آزمایش و معاینه یا سونوگرافی قابل شناسایی و پیگیری است. سرطان پروستات به‌همین دلیل بدون هیچ علامت انسدادی گاهی سال‌ها با بیمار همراه است و زمانی شناسایی می‌شود که دیگر اقدام موثر درمانی قابل انجام نخواهد بود.

دکتر وحید نجاران‌طوسی

فلوشیپ فوق‌تخصص اورولوژی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران