هشت مارس را بشناسیم

در رابطه با هشت, مارس یا روز زن در دنیا, اولین سوالی که ذهن هر شنونده را به خود مشغول می کند این است که در این روز چه اتفاقی افتاده است زادروز یا سالگرد درگذشت چه کسی است

در رابطه با هشت، مارس یا روز زن در دنیا، اولین سوالی که ذهن هر شنونده را به خود مشغول می‌کند این است که در این روز چه اتفاقی افتاده است؟ زادروز یا سالگرد درگذشت چه کسی است؟!.

در حالیکه برخلاف تصور عامه‌ی مردم، روز هشتم مارس، زاد روز شخص حقیقی‌ای نیست، در این روز اولین نهال جنبش‌های اجتماعی آزادی‌بخش زنان در غرب صورت گرفته است.

جنبش‌های اجتماعی زنان، موسوم به فمنیست یا فمنیسم، حرکتی از سوی زنان است برای احقاق حقوق از دست رفته‌شان توسط مردان، حکومت، سیاست، و تمام مظاهری که به هر شکلی ممکن بود زن را به زیر دست تبدیل کند.

در معنای لغوی، فمنیسم از واژه فمنیم یا فمینا از زبان فرانسه گرفته شده است که ریشه لاتین هم دارد و در زبان فارسی بعضی از اندیشمندان داخلی، واژه «زنانه‌نگری» را معادل فمنیسم پیشنهاد داده‌اند؛ یعنی از دریچه نگاه زنان، مسائل را تحلیل کردن.

بعضی از فمنیست‌های خارجی، واژه زن‌وری را معادل این لفظ قرار داده‌اند و بعضاً آن را به آزادی‌خواهی زنان معنا می‌کنند.

در اصطلاح دو معنا برای واژه فمنیسم آورده شده است:

در معنای اول به جنبش‌ها و نهضت‌هایی اطلاق می‌شود که بر اساس الگوی برابری، داعیه دفاع از حقوق زنان را دارند که این معنا ناظر به یک نهضت اجتماعی است نه یک نظریه علمی.

اصطلاح دوم نظریه‌ای است که تبیین‌کننده فرودستی زنان است و آرمان خود را برابری زن و مرد می‌بیند که اصطلاح دوم، نظریه‌ای علمی است، نه جنبشی اجتماعی.

و پیدایش این جنبش به اواخر قرن نوزدهم، باز می‌گردد. آن‌جا که انقلاب صنعتی اتفاق افتاده بود و کار مردانه از کار زنانه جدا شده‌بود و زنانی که تا دیروز دوشادوش مردان کار می‌کردند مجبور بودند در خانه بمانند، این به همراه ظلم و فشاری که به زنان کارگر و فقیر که به جهت بالابودن هزینه‌های زندگی نمی‌توانستند در خانه بمانند و از طرف دیگر حقوقشان توسط صاحب کارهایشان یا به اصطلاح صاحبان سرمایه نادیده گرفته می‌شد، به اضافه‌ی چند عامل دیگر، باعث ایجاد موج‌های مختلفی از اعتراض در غرب شد، تا اینکه در هشت مارس سال ۱۸۵۷، زنان کارگر کارگاه‌های پارچه‌بافی و لباس دوزی در نیویورک آمریکا به خیابان‌ها ریختند و خواهان افزایش دستمزد، کاهش ساعات کار و بهبود شرایط بسیار نامناسب کار شدند، که این تظاهرات با حمله پلیس و کتک زدن زنان به هم خورد.

سال ۱۹۰۷ در دوره‌ای که مبارزات زنان برای تأمین حقوق سیاسی و اجتماعی اوج گرفته بود، بمناسبت پنجاهمین سالگشت تظاهرات نیویورک در هشتم مارس، زنان دست به تظاهرات زدند.

ایده انتخاب روزی از سال به‌عنوان «روز زن» نخستین بار در جریان مبارزه زنان نیویورک با شعار "حق رای برای زنان" مطرح شد. دو هزار زن تظاهر کننده در ۲۳ فوریه ۱۹۰۹ پیشنهاد کردند که هر سال در روز یکشنبه آخر فوریه، یک تظاهرات سراسری در آمریکا بمناسبت «روز زن» برگزار شود.

در سال ۱۹۱۰، "دومین کنفرانس زنان سوسیالیست" که کلارا زتکین از رهبران آن بود، به مسئله تعیین "روز بین المللی زن" پرداخت. زنان سوسیالیست اتریشی قبلا روز "اول ماه مه" را پیشنهاد کرده بودند. اما اول ماه مه، جایگاه و مفهومی داشت که می‌‌توانست اهمیت و جایگاه مبارزه مشخص بر سر مسئله زن را تحت الشعاع قرار دهد. زنان سوسیالیست آلمان، روز ۱۹ مارس را پیشنهاد کردند. مناسبت این روز، مبارزات انقلابی در سال ۱۸۴۸ علیه رژیم پادشاهی پروس بود که به عقب نشینی لفظی حکومت در نوزدهم مارس همان سال، از جمله در مورد مطالبات زنان، انجامید. "دومین کنفرانس زنان سوسیالیست" تاریخ برگزاری نخستین مراسم «روز زن» را ۱۹ مارس ۱۹۱۱ تعیین کرد. تصمیم گیری قطعی برای تعیین «روز جهانی زن» به بعد موکول شد.

بعد از انتشار قطعنامه کنفرانس در مورد تعیین «روز جهانی زن»، انترناسیونال دوم از این تصمیم حمایت کرد، و نخستین تشکیلاتی بود که این روز را برسمیت شناخت.

سال ۱۹۱۳ "دبیرخانه بین المللی زنان" (یکی از نهادهای انترناسیونال سوسیالیستی دوم)، هشتم مارس را با خاطره مبارزه زنان کارگر در آمریکا، به‌عنوان «روز جهانی زن» انتخاب کرد. در همان سال، زنان در روسیه تزاری و در سراسر اروپا، مراسم «۸ مارس» را بشکل تظاهرات و میتینگ برگزار کردند.

در سال ۱۹۱۴ جنگ جهانی اول درگرفت. در اروپا که مرکز جنگ بود، زنان انقلابی تلاش کردند تظاهرات ۸ مارس ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ را تحت شعار مرکزی "علیه جنگ امپریالیستی" برگزار کنند. در کشورهای درگیر جنگ، طبقات مختلف به موافقان و مخالفان جنگ تقسیم شده بودند و انشعاب در صفوف جنبش زنان، مانع از برگزاری سراسری و گسترده «روز جهانی زن» شد.

در سال ۱۹۱۷ تظاهرات زنان کارگر در پتروگراد علیه گرسنگی و جنگ و تزاریسم، بانگ آغازین انقلاب روسیه بود. کارگران شهر در پشتیبانی از این تظاهرات، اعلام اعتصاب عمومی کردند. ۸ مارس ۱۹۱۷ به یک روز فراموش نشدنی در تاریخ انقلاب روسیه تبدیل شد.

سال ۱۹۲۱، "کنفرانس زنان انترناسیونال سوم کمونیستی" در مسکو برگزار شد. در آن کنفرانس، روز ۸ مارس به‌عنوان «روز جهانی زن» بتصویب رسید. کنفرانس، زنان سراسر دنیا را به گسترش مبارزه علیه نظم موجود و برای تحقق خواسته هایشان فرا خواند.

از اواسط دهه ۱۹۳۰، دنیا یک بار دیگر بسوی جنگ جهانی جدید روان شد. برگزاری تظاهرات «روز جهانی زن» در کشورهایی که تحت سلطه فاشیسم بودند، غیر قانونی اعلام شد. علیرغم این ممنوعیت، در هشتم مارس ۱۹۳۶، زنان در برلین تظاهرات کردند. در همان روز، اسپانیای فاشیست شاهد تظاهرات هشتم مارس در مادرید بود. ۳۰ هزار زن کمونیست و جمهوریخواه، شعار "آزادی و صلح" سر دادند.

در پی جنگ جهانی دوم، انقلابات و جنبشهای رهایی‌بخش در کشورهای چندی درگرفت. چین با شمار عظیم زنان و مردانش در زمانی کوتاه گامهای بزرگی در جهت رهایی زنان به پیش برداشت. در آن سال‌ها، عمدتاً دولت‌ها و تشکیلات مترقی و انقلابی در بر پایی «روز جهانی زن» می‌کوشیدند.

در دهه ۱۹۶۰، در کشورهای آسیا و افریقا و آمریکای لاتین جنبشهای رهایی‌بخش بپا خاسته بود. در کشورهای سرمایه‌داری پیشرفته نیز جنبشها و مبارزات انقلابی و ترقیخواهانه بالا گرفته بود و جنبش رهایی زن نیز اوج و گسترشی چشمگیر یافت.

در آمریکا و اروپا، زنان علیه سنن و قیود و قوانین مردسالارانه و احکام اسارت بار کلیسایی بپا خواستند. در جنبش زنان موضوعاتی نظیر حق طلاق، حق سقط جنین، تامین شغلی، منع آزار جنسی، ضدیت با هرزه‌نگاری، کاهش ساعات کار روزانه و غیره مطرح شد. این جنبش موفق شد در برخی از این زمینه‌ها پیشروی کند. در تظاهرات هشتم مارس ۱۹۶۹ زنان در دانشگاه برکلی در آمریکا گرد آمدند و علیه جنگ در ویتنام تظاهرات کردند.

و سرانجام در سال ۱۹۷۵ سازمان ملل هشتم مارس را به‌عنوان «روز جهانی زن» برسمیت شناخت و دوسال بعد، یعنی سال ۱۹۷۷ یونسکو ۸ مارس را به عنوان روز جهانی زن، به رسمیت شناخت.

زهرا باقری _ کارشناس مطالعات زنان

ارسال از مجید زواری