ورزش و بارداری, کارد و پنیرند

پرسشی از دکتر مهری رایکا جراح و متخصص بیماری های زنان و زایمان

قدیمی‌ها می‌گفتند ورزش برای زن باردار خطر دارد. اما امروزی‌ها چندان به این حرف معتقد نیستند. حتی بعضی‌ها پا را از این هم فراتر می‌گذارند و می‌گویند کم‌تحرکی مادر باردار برای جنین، خطر دارد. با این مقدمه‌چینی‌، احتمالا سوال اصلی گفتگوی این هفته ما را در صفحه «زنان» حدس زده‌اید: بالاخره خانم‌های باردار باید دور ورزش را خط بکشند و با هر نوع تحرکی خداحافظی کنند یا برعکس، باید ورزش را جدی بگیرند؟ دکتر مهری‌ رایکا، جراح و متخصص بیماری‌های زنان و زایمان و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی به این سوال پاسخ می‌دهد....

▪ خانم دکتر! راست است که می‌گویند ‌کم‌تحرکی مادر در دوران بارداری به سلامت جنین آسیب می‌رساند؟

ـ ببینید؛ خانم‌‌های باردار دو دسته‌اند: یک دسته‌ آنهایی هستند که در سلامت کامل به سر می‌برند و هیچ عامل خطرسازی در این دوران پیدا ندارند. یک دسته هم کسانی هستند که قبل از بارداری مسایل و مشکلاتی دارند و با اجازه پزشک، باردار می‌شوند و ممکن است در طی بارداری‌شان هم یک‌سری عوامل آسیب‌زا و بیمارگونه ایجاد شود که پزشک را مجبور به تجویز استراحت و در مواردی استراحت نسبی یا مطلق کند. ولی به‌طور کلی، بی‌تحرکی می‌تواند در دوران بارداری خطر داشته باشد؛ به عنوان مثال، می‌توان به ایجاد آمبولی یا لخته و از همه مهم‌تر، کاهش خون‌رسانی مناسب به جنین و اندام‌ها اشاره کرد. همان‌طور که می‌دانید ورزش سبب تغییراتی در فیزیولوژی بدن می‌شود که یکی از آنها افزایش ضربان قلب و افزایش خون‌رسانی به جفت و جنین است و همین امر می‌تواند تاثیر زیادی در رشد جنین داشته باشد. به همین دلیل خانم‌هایی که بدون مورد در دوران بارداری استراحت بیش از حد داشته باشند با خطراتی همچون لخته شدن خون، افزایش بیش از حد وزن، افزایش فشارخون، دیابت بارداری، کاهش خون‌رسانی به جنین و... مواجه خواهند بود که قطعا این عوامل روی جنین عوارضی را در پی خواهد داشت.

▪ حالا که تحرک جسمی خوب است، برای یک مادر باردار سالم که هیچ عامل خطرسازی، او را تهدید نمی‌کند؛ شما چه فعالیت‌های جسمی‌ای را توصیه می‌کنید؟

ـ بگذارید اول، این را توضیح بدهم که ممکن است خانمی کاملا سالم باشد اما ما فاکتورهای جنینی را هم باید در نظر بگیریم؛ مثلا شاید در سونوگرافی مشخص شود که جفت پایین است یا جفت سرراهی است یا اینکه مایع اطراف جنین کم است و شرایطی از این قبیل. بنابراین توصیه‌ام به کسانی است که حتی این مشکلات جنینی را هم ندارند. اگر خانمی قبل از بارداری ورزشکار بوده باشد، می‌تواند به فعالیت‌های ورزشی خود به صورت سبک‌تر ادامه دهد. خانم‌هایی هم که فعالیت ورزشی نداشته‌اند می‌توانند از پیاده‌روی‌های سبک یا ورزش‌هایی مثل شنا و یوگا بهره ببرند و توصیه می‌شود حداقل ۳بار در هفته و در حد نیم ساعت (نه بیشتر) این ورزش‌ها را انجام بدهند.

▪ و اگر از نیم ساعت بیشتر شد...

ـ خب، ما یک تعریفی داریم که اگر نبض مادر در طول ورزش در حد ۱۴۰ ضربان در دقیقه بزند و بیشتر از این حد نشود، مشکلی برای جنین ایجاد نمی‌شود ولی خانم باردار بهتر است به محض احساس اولین علایم خستگی دست از ورزش بکشد و استرا حت کند.

▪ انجام چه ورزش‌هایی را به مادران باردار توصیه می‌کنید؟

ـ یک خانم باردار بیش از هر چیزی نیاز به تقویت عضلات‌اش دارد؛‌ زیرا خانمی که مثلا وزن‌اش قبل از بارداری ۶۰ کیلوگرم است و در عرض ۹ ماه به ۷۵ یا ۸۰ کیلوگرم می‌رسد، مفاصل و زانوهای‌اش را مجبور می‌کند که وزن زیادی را تحمل کنند و در عرض چند ماه تغییرات فیزیولوژیک ناگهانی زیادی در وی ایجاد می‌شود. در اینجا عضلات خانم است که اگر تقویت شده باشد به دادش می‌رسد؛ به خصوص در هنگام زایمان که قدرت عضلات شکم و لگن واقعا به مادر کمک می‌‌کند تا راحت‌تر زایمان کند. پس توقع داریم ورزش‌ها بیشتر در ناحیه شکم، لگن و ران متمرکز باشند تا هم از نظر وزن بتوانند تحمل کنند و فشار زیادی به زانو‌های‌شان وارد نشود و هم انرژی لازم و قدرت کافی را برای زایمان داشته باشند تا سبب طولانی شدن زمان زایمان نشود.

بنابراین یکی از مواردی که ما به خانم‌ها در مشاوره قبل از بارداری توصیه می‌کنیم تنظیم وزن و داشتن ورزش به‌خصوص در ناحیه کمر و ستون فقرات است و همان‌طور که گفتم بهترین ورزش در دوران بارداری از نظر تغییرات فیزیولوژیک که برای قلب و عروق، دستگاه تنفسی و دستگاه گوارش به خصوص در جلوگیری از یبوست مفید است، پیاده‌روی است و بیشتر خانم‌های باردار می‌توانند آن را انجام دهند تا در دوران بارداری با مشکلات خطیری همچون افزایش وزن بیش از حد، فشارخون، دیابت و مشکلات گوارشی روبه‌رو نشوند. به خانم‌هایی هم که قبل از بارداری تحرکی نداشته‌اند، توصیه می‌‌کنم به طور ناگهانی ورزش‌های سنگین را شروع نکنند. بهتر است در هفته‌های آخر بارداری بیشتر استراحت کنند و از تحرکات زیاد نیز بپرهیزند.

▪ با توجه به آنچه گفتید، چیزی به نام استراحت مطلق نداریم؟

ـ نه! البته حدود دو، سه دهه قبل، پزشکان برای هر مشکلی که خانم‌ باردار پیدا می‌‌کرد استراحت مطلق تجویز می‌کردند. امروزه دیگر به آن شکل نیست و دیده شده است در بسیاری از مشکلات بارداری، استراحت هیچ تاثیری در رفع آن مشکل نداشته است اما در بعضی از موارد مانند دوقلویی، چندقلویی، کسانی که سابقه زایمان زودرس داشته‌اند و حتی دهانه رحم‌شان دوخته شده است، کسانی که جفت سرراهی داشته‌اند، سابقه پرفشاری خون، دیابت بارداری، موارد تهدید به سقط که خانم در طی آن دچار خون‌ریزی می‌شود و... با تجویز پزشک نیاز به استراحت مطلق پیش می‌آید. بنابراین براساس شرایط هر فردی، با توجه به اینکه سابقه خانوادگی بیماری خاصی را دارد یا نه، بارداری اول را تجربه می‌کند یا اینکه تجربه بارداری دوم یا سوم و... است، در بارداری‌های قبلی مشکل داشته یا نه و با توجه به میزان آمادگی جسمانی، تقویت عضلات، آمادگی قلب، آمادگی تنفسی و سابقه ورزش کردن‌اش در گذشته و نتیجه معاینات بالینی پزشک متخصص زنان در ۳ماهه اول یا معاینات سونوگرافی و آزمایشگاهی، آناتومی یا شکل اندام‌های مربوط به بارداری و باروری، تصمیم‌گیری‌ها در مورد تحرک و ورزش کردن‌اش متفاوت است.

▪ کار در خانه، چه‌طور؟ به نظر شما کار در خانه هم برای زنان باردار ورزش محسوب می‌شود؟

ـ خانم‌هایی که در دوران بارداری مشکل خاصی ندارند می‌توانند کارهای سبک خانه را انجام دهند اما باید از انجام کارهای سخت و بلند کردن اجسام سنگین صرف‌نظر کنند. اگر در طول انجام همین کارهای سبک مانند آشپزی، گردگیری و ... هم دچار کمردرد و دردهای زیر شکم و انقباضات رحمی شوند، باید سریع‌ به پزشک مراجعه کنند و استراحت نسبی داشته باشند اما اگر این علایم را ندارند، همان‌طور که گفتم، می‌توانند کارهای سبک خانه را انجام دهند. حتی خانم‌های شاغل هم می‌توانند به کارشان ادامه دهند فقط باید با بدن خود مهربان‌تر باشند و نسبت به قبل، از فشار کاری خود کم کنند.

مریم منصوری