دیده بان آمریکایی

پهپاد آر کیو ۱۷۰ که در ارتش آمریکا با نام دیده بان نامگذاری شده است یک هواپیمای خودکار شناسایی است

پهپاد آر.کیو ۱۷۰ موسوم به دیده‌بان، هواپیمای خودکار، بدون سرنشین و پنهانکاری است که توسط شرکت هوافضای لاکهید مارتین آمریکا طراحی و ساخته شده است. این پهپاد برای اولین بار در سال ۱۳۸۶ خورشیدی (۲۰۰۷ میلادی) به عنوان هواپیمای بدون سرنشین‌شناسایی جهت کمک به عملیات نظامی نیروی هوایی آمریکا در افغانستان به کار گرفته شد.

اطلاعات مربوط به این پرنده در ارتش آمریکا بسیار محرمانه طبقه‌بندی شده است، به طوری که حتی ابعاد و اندازه آن نیز در هیچ مرجعی منتشر نشده و کارشناسان تنها از روی عکس‌های محدودی که از این پرنده منتشر شده، اندازه دهانه بال آن را در حدود ۲۰ تا ۲۷ متر تخمین زده‌اند.در ۴ دسامبر ۲۰۰۹ (۱۳ آذر ۱۳۸۸) یک فروند از این پهپاد در بیابان‌های اطراف قندهار در حال پرواز بود که برای یک لحظه در قاب دوربین یک عکاس قرار می‌گیرد و به این ترتیب عکس این پرنده در حال انجام مأموریت در هوا قاپ زده شد و منتشر ‌گردید. از آن پس به این پرنده لقب جانور قندهار داده شد.

● پنهان از دید رادار

پنهان ماندن از دید رادار همواره یکی از مسائل مهم در طراحی هواپیماهای نظامی به شمار می‌آمده است. در اصطلاح فنی برای بیان توانایی یک هواپیما در مخفی‌ماندن از دید رادارها، از عبارت سطح مقطع راداری (Radar Cross Section) استفاده می‌شود. سطح مقطع راداری، سطح مؤثری از یک وسیله پرنده است که امواج ارسالی از سوی رادار نیروهای مقابل را به سمت آن بازتاب می‌کند و بر این اساس لکه‌ای در صفحه نمایش رادار ایجاد می‌نماید. هر قدر سطح مقطع راداری یک پرنده کمتر باشد، لکه ایجادشده در صفحه رادار کوچک‌تر شده و شناسایی آن برای نیروهای مقابل دشوارتر می‌گردد. به هواپیماهایی که سطح مقطع راداری‌شان تا جایی کم باشد که عملا امکان شناسایی‌شدن توسط نیروهای مقابل را نداشته باشند، هواپیماهای پنهانکار (Stealth) می‌گویند.

میزان سطح مقطع راداری یک پرنده به طور عمده متأثر از ۲ عامل شکل پیکره‌بندی و نوع مواد بدنه است. با توجه به این‌که امواج رادار معمولا از اطراف به هواپیما می‌رسند (و نه از بالا یا زیر پرنده)، هر قدر سطوح عمودی روی پرنده کمتر باشد، سطح مقطع راداری هم کاهش می‌یابد. نوع مواد به کار رفته در بدنه هم در بازتاب امواج راداری تأثیر به سزایی دارند. چنان که استفاده از مواد غیرفلزی، مانند مواد کامپوزیتی یا مواد جاذب امواج منجر به کاهش چشمگیر بازتاب امواج راداری خواهد شد.

البته باید این نکته را هم اضافه کرد که سطح مقطع راداری یک پرنده با توجه به زاویه قرارگیری پرنده نسبت به رادار نیز تغییر خواهد کرد. چنان‌که حتی هواپیماهای پنهانکار هم در صورتی که دقیقا از روی یک رادار عبور کنند به راحتی شناخته خواهند شد.

● پنهانکاری؛ ایده اصلی طراحی بدنه آر.کیو ۱۷۰

از شکل ظاهری پهپاد آر.کیو ۱۷۰چنین برمی‌آید که پنهان‌ماندن از دید رادار هدف اصلی طراحان آن بوده است؛ چرا که تمام بخش‌های بدنه و پیکره‌بندی از این بابت متأثر شده‌اند. به عنوان مثال بال و بدنه این پرنده چنان در هم ادغام شده‌اند که مرز مشخصی بین بال و بدنه دیده نمی‌شود. این امر برای از بین بردن شکستگی سطوح و لبه‌های تیز و در نتیجه کاهش انعکاس امواج رادار صورت گرفته است. از طرفی مجموعه دم‌های افقی و عمودی که به نوبه خود سهم بالایی در ایجاد سطح مقطع راداری دارند در این پرنده به طور کلی حذف شده است. به این ترتیب ارتفاع این پرنده به‌‌رغم جثه بزرگی که دارد بسیار کم شده به طوری که تشخیص آن در فواصل بیش از چند صدمتر از روبه‌رو حتی با چشم نیز دشوار می‌باشد.

ورودی هوای موتورهای جت نیز یکی از عوامل افزایش سطح مقطع راداری هواپیماهاست که در این پرنده با ظرافت خاصی به بالای بدنه منتقل شده تا حتی‌الامکان از برخورد امواج رادار به آن جلوگیری شود.

● مشخصات طراحی

همان‌طور که اشاره شد، پهپاد آر.کیو ۱۷۰ برای ارتش آمریکا بسیار سری تلقی می‌شود و از این رو جلوی انتشار هر گونه اطلاعات مربوط به این هواپیما گرفته شده است. اطلاعاتی هم که پیش از این در برخی منابع در رابطه با این هواپیما منتشر شده بر اساس تخمین کارشناسان بوده و سندیت رسمی ندارد. البته پس از اتفاق اخیر و شکار شدن یک فروند از این پهپاد توسط نیروهای نظامی ایران، اطلاعات تازه‌ای از این پهپاد به دست آمد که به سرعت در منابع اطلاعاتی منتشر و توزیع گشت.

پهپاد آر.کیو ۱۷۰ دارای یک موتور جت است که البته نوع آن هنوز معلوم نیست، اما کارشناسان با توجه به سایر ویژگی‌های این پرنده احتمال استفاده از موتور تی.اف. ۳۴ شرکت جنرال الکتریک را مطرح می‌کنند. وزن برخاست این پرنده نیز حدود ۴ تن تخمین زده می‌شود. با توجه به رنگ خاکستری روشن این پرنده که در عکس قندهار گرفته شده، بعید به نظر می‌رسد که ارتفاع پروازی آن از ‌۵۰ هزار پا فراتر رود؛ چرا که در ارتفاع‌های بالاتر برای پنهانکاری از رنگ‌های تیره‌تر استفاده می‌شود.

این پهپاد مجهز به حسگرهای الکترواپتیکال و مادون سرخ برای تصویربرداری در روز و شب است. همچنین در زیر بدنه این پرنده یک سامانه رادار نصب شده است. زایده‌های روی بال‌ها نیز محفظه قرارگیری سامانه دریافت و ارسال داده به ماهواره است. بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط نیروهای نظامی ایران، دهانه بال این پرنده حدود ۲۶ متر، ارتفاع آن (بدون چرخ) در حدود ۸۴/۱ متر و طول آن در حدود ۵/۴ متر است.

● مأموریت‌های سری

پهپاد دیده‌بان، از ابتدا برای انجام عملیات نظامی در افغانستان به کار گرفته شد. البته از آنجا که نیروهای طالبان و نظامیان افغان فاقد رادار بودند، استفاده از یک پهپاد رادارگریز جای تعجب داشت و بر این اساس از همان ابتدا این احتمال مطرح شد که هدف آمریکا از استقرار این پهپاد در افغانستان، انجام عملیات جاسوسی در خاک پاکستان، ایران و حتی کره شمالی است. در آذر ۱۳۸۸ یکی از روزنامه‌های کره جنوبی پرواز آر.کیو ۱۷۰ بر فراز خاک این کشور را گزارش کرد.

همچنین ادعا می‌شود که در جریان حمله به مقر بن‌لادن در پاکستان که منجر به کشته‌شدن وی شد، این پهپاد نقش اصلی را در شناسایی محل اختفا و نیز هدایت موشک‌های اصابت‌شده به این محل داشته و تصاویر انجام این مأموریت که به طور زنده برای کاخ سفید ارسال می‌شده، توسط این پهپاد گرفته شده است.

یک فروند از این پهپاد در روز ۱۳ آذر ۱۳۹۰، دقیقا در همان روزی که اولین عکس از این پرنده در قندهار گرفته شد، وارد خاک ایران گردید که توسط نیروی هوافضای سپاه به زمین نشانده شد و در اختیار نیروهای نظامی ایران قرار گرفت.