خاورمیانه و فرانسه سارکوزی

هر چند که به نظر می رسد سارکوزی رییس جمهور منتخب فرانسه, فعالیت های خود را بر اصلاحات اجتماعی و افتصادی داخلی متمرکز خواهد کرد, اما به عنوان رییس کشوری که معمولا علاقمند است در نظم جهانی دخالت داشته باشد, ناگزیر به در پیش گرفتن سیاستی فعال در حوزه خارجی نیز خواهد بود

کشورهای توسعه یافته، همگی دارای ساختار دموکراتیکی هستند که درآن نقش افراد از سوی قوانین و ضوابطی تعیین می‌شود که- برخلاف کشورهای جهان سوم یا جنوب- آن قوانین و ضوابط پس از تصویب و صدور، خارج از اراده واضعان خود هستند، با این وجود باید اذعان کرد که حتی در کشورهای دموکراتیک و توسعه یافته، نقش افراد و نوع دیدگاه آنان به مسایل مختلف، هنوز تاثیر خود را بر رویکرد داخلی و جهانی، از دست نداده است و بر این اساس به این موضوع خواهیم پرداخت که با تغییر سکاندار الیزه در فرانسه، منطقه به ویژه جهان عرب چه تحولاتی را شاهد خواهد بود:

فرانسه، جدای از تاثیری که بر سیاست‌های جاری خاورمیانه دارد، به شکل عمومی در روابط بین‌المللی و به شکل خاص در روابط میان کشورهای اروپایی، نقش مهمی دارد این مساله آن گاه اهمیت ویژه می‌یابد که در نظر داشته باشیم؛ این کشور-برخلاف بریتانیا- معمولا به شکل مطلق، دنباله‌رو سیاست‌های ایالات متحده در جهان نیست. شارل دوگل - ناجی فرانسه در جنگ جهانی دوم و قهرمان ملی این کشور- سنگ بنای تصمیم سیاسی مستقل را در فرانسه گذاشت و میراث وی هنوز نیز در سیاست‌های این کشور اروپایی باقی مانده است.

موضع فرانسه در هم آوایی با آلمان در مخالفت با جنگ عراق، هنوز در ذهن عرب‌ها باقی است همچنان که از نظر افکار عمومی عرب، فرانسه همواره در منازعه فلسطینی - اسراییلی- چه آن‌جا که سخن از منافع فلسطینی‌ها به میان می‌آید و چه آن‌جا که سخن از التزام غرب به امنیت اسراییل به میان می‌آید- همواره موضعی معتدل و متوازن داشته است.

موضع فرانسوی‌ها در نزدیک‌ترین حالت همدلی و همکاری با جهان عرب؛ وقتی اتخاذ می‌شود که پای لبنان در میان باشد که البته این موضع گیری نیز با توجه به گذشته تاریخی دوکشور قابل درک است. ژاک شیراک به عنوان رییس‌جمهور فرانسه، در دوران زمامداری خود نشان داد که به این رویه به شدت پایبند است و رابطه نزدیک و عاطفی او با بسیاری از رهبران جهان عرب نیز این مساله را شدت می‌بخشید، بنابراین باید پذیرفت که پایان دوره شیراک به شکلی تاثیر خود را بر مسایل جهان عرب نشان خواهد داد.

هر چند که به نظر می‌رسد سارکوزی؛ رییس جمهور منتخب فرانسه، فعالیت‌های خود را بر اصلاحات اجتماعی و افتصادی داخلی متمرکز خواهد کرد، اما به عنوان رییس کشوری که معمولا علاقمند است در نظم جهانی دخالت داشته باشد، ناگزیر به در پیش گرفتن سیاستی فعال در حوزه خارجی نیز خواهد بود. محدوده قدرت آقای سارکوزی در دو حوزه داخلی و خارجی قاعدتا به ترکیب پارلمان فرانسه که انتخابات آن قرار است به زودی برگزار شود، بستگی خواهد داشت، اما اگر وی موفق به کسب اکثریت پارلمانی شود، در آن صورت، احتمال تغییر در سیاست‌های سنتی فرانسه در حوزه خارجی دور از انتظار نخواهد بود. سارکوزی پیش از این، تونی بلر نخست وزیر بریتانیا را الگوی مناسبی از یک رهبر سیاسی توصیف کرده است، الگویی که وی درصدد است در فرانسه نیز آن را در پیش بگیرد. بلر به عنوان سیاستمداری واقع گرا که نظرات خود را با شفافیت اعلام و پیگیری می‌کند، معروف است، حتی اگر این سیاست‌ها، مورد علاقه روشنفکران نباشد در عین حال از دید جهان عرب بلر نمونه یک رهبر ضد عرب است که هم پیمانی‌های همیشگی وی با دشمنان عرب نیاز به اثبات ندارد.

در مقابل شفافیت واقع‌گرایانه رهبر بریتانیا که چندان هم محبوبیت ندارد، رهبران فرانسه اغلب به داوری جامعه روشنفکری نسبت به عملکرد خود حساس بوده و از همین رو، گاهی اوقات بخصوص در سیاست خارجی، در انتخاب بین امور واقعی و انتزاعی سردرگم هستند. سیاست‌های ناشی از چنین نگرشی، معمولا ابهام آمیز است و در صحنه عمل حاصلی جز عدم قاطعیت ندارد. به نظر می‌رسد که آقای سارکوزی در صدد آن است تا مناسبات فرانسه با جهان خارج را نه بر مبنای ایده‌های روشنفکری که در فرانسه به صورت سنتی قدرتمند است، بلکه بر مبنای واقعیات ساده اما شفاف جامعه بین المللی پایه بگذارد.

نخستین کشوری که ظاهرا سارکوزی در نظر دارد روابط کشورش را با آن بهبود بخشد، ایالات متحده آمریکاست، ابر قدرتی که در اغلب سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، روابطی چندان گرمی با فرانسه نداشته است. از همین رو، نیکولا سارکوزی در نطق پیروزی خود به صراحت تاکید کرد که آمریکا می‌تواند بر روی دوستی فرانسه حساب کند. تغییر در مناسبات آمریکا و فرانسه، به طور طبیعی بر نگرش دولت جدید فرانسه نسبت به خاورمیانه نیز تاثیر می‌گذارد. هر چند که در یکی دو سال اخیر، آمریکا و فرانسه سیاست مشترکی در برابر سوریه و لبنان و همین طور تا اندازه زیادی نسبت به برنامه هسته‌ای ایران، داشته‌اند اما تفاوت دیدگاه‌های دوکشور در باره بحران عراق و روند صلح بین اسراییل و فلسطینی‌ها، در بی‌اعتمادی نسبی دو کشور به یکدیگر بی‌تاثیر نبوده است. اگرچه نمی‌توان نسبت به رفع سریع تمام اختلاف‌های فرانسه و آمریکا در مورد بحران خاورمیانه و عراق مطمئن بود، اما سارکوزی به احتمال زیاد، برخی از اصطکاک‌‌های بین دو کشور را در این باره رفع خواهد کرد.

از نظر تحلیل گران جهان عرب،اما مساله اسراییل با به قدرت رسیدن سارکوزی ابعاد ویژه‌ای می‌یابد، زیرا با وجود نظام دموکراتیک حاکم بر فرانسه، هرچه باشد؛ سارکوزی مهاجری است که در رگ‌‌هایش خون یهودی جاری است و اگر نگوییم که این مساله به جانبداری وی از دولت عبری منجر می‌شود؛ دست کم می‌توانیم با قاطعیت بگوییم که؛ شدت و نوع حمایت وی از دولت لبنان به گونه‌ای متفاوت از شیراک فرانسوی‌الاصل و غیر یهودی خواهد بود به ویژه آنکه از یاد نبرده‌ایم؛ ژاک شیراک به دلیل روابط عمومی بالای خود با بسیاری از شخصیت‌های لبنانی همچون <رفیق حریری> رابطه نزدیک عاطفی داشت.

در اسراییل، اهود اولمرت، نخست وزیر و شیمون پرز، معاون وی از پیروزی سارکوزی در انتخابات ریاست جمهوری فرانسه به گرمی استقبال کرده‌اند و او را <دوست اسراییل> نامیده‌‌اند. بنیامین نتانیاهو، رهبر اپوزیسیون راستگرای اسراییل نیز موضعی مشابه دولت در برابر پیروزی آقای سارکوزی گرفته و رییس‌جمهور فرانسه را نه فقط دوست اسراییل که؛ دوست شخصی خود هم دانسته است. آن‌چه به خصوص باعث جلب توجه شیمون پرز شده، اظهارات رییس‌جمهور منتخب فرانسه در باره خاورمیانه در نطق پیروزی اوست. نیکولا سارکوزی در نطق خود، تمام طرف‌‌های درگیر در خاورمیانه را به غلبه بر نفرت خود فراخواند و تاکید کرد که کشورهای خاورمیانه لازم است از حرکتی که کشورهای اروپایی پنجاه سال پیش برای آفرینش اتحادیه اروپا از خاکستر جنگ دوم جهانی آغاز کردند، الگوبرداری کنند و <اتحادیه مدیترانه‌ای> را پایه بگذارند. تشکیل اتحادیه‌ای از کشورهای خاومیانه و حوزه جنوبی مدیترانه، همواره مورد علاقه رهبران چپ ‌گرای اسراییل به ویژه شیمون پرز بوده است، اتحادیه‌ای که تشکیل آن، هدف اصلی طرح خاورمیانه بزرگ آمریکا نیز هست.

از منظر عربی، سارکوزی البته جنبه‌های مثبتی هم دارد که یکی از این جنبه‌های مثبت آن بود که وی حمله به عراق را <اشتباه> خوانده است و این؛ تحلیل گران عرب را امیدوار می سازد که او، راه معتدل و منطقی شیراک را ادامه بدهد. به هر حال نزدیکی سارکوزی به اسراییل و حمایت وی از تشکیل اتحادیه کشورهای خاورمیانه، البته به معنای رها کردن فلسطینی‌‌ها از طرف فرانسه نیست، زیرا فرانسه در هر حال به ایجاد توازن بین منافع اعراب و اسراییل نیاز دارد. در این میان جهان عرب امیدوار است که در دنیای معیارهای دوگانه؛ دگرگونی‌های آتی روزنه‌ای از امید را آشکار سازد و تغییر رهبران- اگر نگوییم منجر به حل تمامی مشکلات- دست کم، مقدمات پیشبرد معتدل ومتوازن امور را در جهت ایجاد ثبات و امنیت درعراق، استیفای حقوق دولت و ملت فلسطین و نیز حل بحران دارفور فراهم نماید.

سعید آقاعلیخانی‌