مسائل پزشكی و تندرستی در فعالیت جسمانی

فعالیت جسمانی و تمرین نقش مهمی در بهداشت وتندرستی دارد در واقع از فواید وكاربردهای آن این است كه در ارتقای سلامتی مؤثر است

فعالیت جسمانی و تمرین نقش مهمی در بهداشت و تندرستی دارد . در واقع از فواید وكاربردهای آن این است كه در ارتقای سلامتی مؤثر است .به طوری كه عاملی برای پیشگیری از بیماریها است ودر بعضی موارد نقش درمانی نیز دارد .توجه شود مطالبی كه در رابطه با بیماریها ومشكلات جسمانی وآسیبهای ورزشی می شود جنبه ی آموزشی دارد ونباید جانشین پزشك شود . برای درمان بیماری یا آسیبهای ورزشی باید به پزشك مراجعه وبا او مشورت كرد واجرای دستورات پزشكی زی نظر او باشد . البته در برخی از موارد مثل اقدامات پیشگیرانه یا برنامه های تمرینی ساده عوارض جانبی وجود ندارد وپس از مطا لعه ی دقیق جنبه ها وآثار آنها بر بدن می توان آنها را بكار بست .

خلاصه اینكه علاوه بر بیماری قلبی وعروقی كه در این مجموعه آشنا می شوید بیماری های دیگری نیز هستند كه با فعالیت های جسمانی نیز درمان میشوند.

● پزشكی ورزشی

پزشكی ورزشی یا طب ورزشی ( sport medicine ) مفهوم گسترده ای دارد وشامل موضوعاتی از قبیل اثر فعالیت جسمانی و تمرین بر بیماریها۰بررسی آسیبهای ورزشی وپیشنهاد حركتی برای اصلاح مشكلات جسمانی است . پزشكی ورزشی افراد بسیاری را درگیر می كند . بعضی از اطلاعات آن در حوزه ی تخصصی پزشكان وپرستاران است ۰اما معلمان ومربیان وحتی ورزشكاران نیز به اطلاعات اولیه ی آن احتیاج دارند.

بخشی از اطلاعات پزشكی ورزشی برای پیشگیری از آسیبهای ورزشی مفید است و بخش دیگری از این اطلاعات برای درمان سرپایی وكمكهای اولیه بكار می رود. به طور كلی اطلاعات مربوط به پزشكی ورزشی برای انجام تمرین به طور صحیح ضروری است و با رعایت نكات آن می توان نتیجه ی بهتری از تمرین انتظار داشت۰

● معاینه ی پزشكی قبل از شركت در فعالیت جسمانی و تمرین

‌به طور كی نیاز است كه هر فرد قبل از شركت در فالیت جسمانی وتمرین به ویژه قبل از ورزشهای رقابتی معاینه ی پزشكی شود ۰از این طریق تواناییها وناتواناییها ی ورزشكار مشخص وبرنامه ی تمرینی مناسب برای او انتخاب می شود.

● اهداف معاینه ی پزشكی عبارتند از :

▪ تشخیص تواناییهای جسمانی وشناسایی استعدادهای مهارتی

▪ تشخیص ناتواناییها ونقایص جسمانی با توجه به سوابق بیماری

▪ انتخاب نوع فعالیت جسمانی با توجه به توانایها وناتواناییها

▪ تعیین نوع وشدت فعالیت با توجه به ویژگیهای جسمانی .

● بیماری های قلبی وعروقی

‌تصلب شرایین ( Atherosclerosis) علت اصلی بیماریهای قلبی است كه در آن قطر سرخرگها بتدرج تنگ ومانع جریان طبیعی خون می شود . از علل آن می توان تجمع چربیها مثل كلسترول در دیواره ی داخلی سرخرگها نام برد . این عارضه تدریجی وفزاینده است ودر مرحله ی پیشرفته موجب گرفتگی كامل سرخرگ شده وجریان خون را متوقف می كند . تصلب شرایین به عوامل مختلفی بستگی دارد:كهولت –وراثت – چاقی – مصرف سیگار – كلسترول و درصد چربی غذا و فشار خون بالا وجنسیت و استرس وعدم فعالیت جسمانی وتمرین .بعضی از این عوامل مثل كهولت ووراثت قابل تغییر نیست اما بعضی دیگر مثل میزان فعالیت جسمانی وتغذیه قابل كنترل ودر اختیار فرد است . اگر تصلب شرایین در بافتهای مهم مثل قلب یا مغز رخ دهد عوازض آن كل بدن را تحت تاثیر قرار می دهد . گرفتگی سرخرگها ی قلبی سكته ی قلبی وگرفتگی سرخرگهای مغز سكته ی مغزی را به وجود می آورد .

‌حمله ی قلبی (Heart Attack) هنگامی رخ می دهد كه جریان خون سرخرگهای تغذیه كننده ی قلب (كرونر) مسدود شود. گرفتگی كامل سرخرگهای كرونر موجب مرگ سلولهای قلب ومرگ فرد میشود كه به آن سكته قلبی (Myocardial infarction) می گویند . اگر فقط بخشی از سرخرگهای كرونر در انتهای آن مسدود شود به آن ایسكمیا (Ischemia) گفته می شود .

‌سكته مغزی(apoplexy) یا حمله (Stroke) به علت بسته شدن جریان خون مغز اتفاق می افتد واحتمالا در افرادی كه به تصلب شرایین مبتلا هستند شایع تر است . یكی از علل بسته شدن سرخرگهای مغز لخته شدن خون است كه به آن ترومبوز مغزی (Cerebral Thrombosis) می گویند .

‌علت دیگر آن تركیدن وپاره شدن سرخرگ مسدود شده بر اثر تصلب شرایین است كه در این حالت بافت مغز پر از خون می شود وبه آن خونریزی مغزی (Cerebral Hemorrhage) می گویند . در این حالت سلولهایی كه توسط سرخرگ پاره شده تغذیه می شدند دچار كم خونی می شوند . علاوه بر آن خون خارج شده به سلولهای مغزی فشار می آورد وفعالیت آنها را دچار اختلال می كند كه ممكن است موجب معلولیت موقت یا دایمی شود . این حالت معمولا با فلج شدن یك طرفه ی بدن همراه است .

‌عوامل اصلی بیماریهای قلبی وعروقی عبارت است از : كلسترول خون بالا و فشار خون بالا ومصرف سیگار . اگر چه فعالیت جسمانی در مقایسه با عوامل فوق در پیشگیری از بیماریهای قلبی اهمیت كمتری دارد اما فعالیت جسمانی مناسب ومنظم در كاهش ابتلا به بیماریهار یهای قلبی وعروقی مؤثر است .

‌فعالیت جسمانی وتمرین منظم به طور غیر مستقیم نیز برای دستگاه قلب وعروق مفید است برای مثال تمرین برای كاهش وزن وكنترل فشارهای روانی (استرس)موثر است واز این طریق ممكن است در تسكین یا پیشگیری از بیماریهای قلبی مؤثر باشد .

● فواید وآثار مفید فعالیت جسمانی وتمرین برای دستگاه قلبی وعروقی

▪ افزایش توانایی مقابله با استرس

▪ تقویت عضله ی قلب وافزایش كارایی آن

▪ كاهش چربی خون به ویژه كلسترول وكاهش فشار خون

▪ افزایش خون رسانی به قلب از طریق افزایش قطر داخلی رگهای خون رسانی به قلب (سرخرگهای كرونر) .

▪ پیشگیری از سخت شدن دیواره ی سرخرگها وتصلب شرایین :فعالیت جسمانی منظم موجب گشاد شدن عروق خونی وتسریع جریان خون می شود ودر نتیجه در پیشگیری از تصلب شرایین موثر است .

▪ بهبود تركیب خون:فعالیت جسمانی منظم در بهبود تركیب خون مؤثر است . برای مثال چربی وكلسترول خون را كاهش وهموگلوبین را برای خون رسانی افزایش می دهد.

فعالیت جسمانی وتمرین موجب تغییراتی در ساختار وعملكرد قلب می شود از قبیل افزایش قطر دیواره ی بطن(بر اثر ورزشهای قدرتی مثل وزنه برداری )بزرگی حفره ی قلب (براثر ورزشهای استقامتی مثل دوی استقامت ) وكاهش تعداد ضربان قلب استراحت (۴۰تا۶۰ ضربه در دقیقه) .

به تغییرات ساختاری وعملكرد قلب براثر فعالیت جسمانی وتمرین سندرم قلب ورزشكار (Athletic Heart Syndrome) گفته می شود . در معاینات بالینی مثل الكتروكاردیوگرافی یا رادیوگرافی ممكن است موارد غیر طبیعی مثل شنیده شدن صداهای غیر طبیعی یا بزرگی قلب مشاهده شود.

كلسترول وچربی خون بالا یكی از نشانه های بیماریهای قلبی وعروقی است واز همین رو پایین نگهداشتن آن اهمیت دارد . اگر چربی خون به دلیل تغذیه ی نامناسب وعدم فعالیت جسمانی افزایش یافته باشد فعالیت جسمانی وتمرین ممكن است در پیشگیری یا درمان آن مؤثر باشد . به طوری كه افراد ورزشكار وتمرین كرده سطح تری گلسیرید وكلسترول پایین تری نسبت به غیر ورزشكاران دارند .

لیپوپروتیین ها از عوامل مؤثر بر چربی خون هستند كه وظیفه ی آنها انتقال وحمل چربیهای خون است . فعالیت جسمانی موجب كاهش لیپو پروتیین با چگالی خیلی كم (VLDL) ولیپو پروتیین با چگالی كم (LDL) می شود در حالی كه لیپوپروتیین با چگالی بالا (HDL) را افزایش می دهد .

● اثر فعالیتهای جسمانی در كاهش فشا رخون

تحقیقات نشان داده است كه تمرین هوازی واستقامتی موجب كاهش فشار خون در زمان استراحت می شود . درمانهای غیر دارویی مثل تمرین وتغذی نقش عمده ای در پیشگیری و درمان بیماری فشار خون بالا (hypertension) دارد. باید اشاره شود كه تمرین تاثیر زیادی در درمان فشار خون خفیف دارد اما اثر كمتری در درمان شكل متوسط یا شدید بیماری دارد.

به طور كلی فشار خون در حین تمرین افزایش می یابد در نتیجه بیماران مبتلا به فشار خون بالا باید از تمریناتی كه فشار خون را به مقدار زیاد افزایش می دهد اجتناب كنند. ضمن اینكه تمرینات بیماران قلبی باید كنترل شود وتحت نظارت پزشك ومربی ورزشی انجام شود.

● تمرینات ممنوع برای بیماران مبتلا به فشار خون بالا عبارتند از :

▪ تمرین هوازی با شدت بالا (بیش از ۷۰% ضربان قلب بیشینه )

▪ تمرین مقاومتی قدرتی (وزنه ی سنگین و تكرار كم )

▪ تمرین ایزومتریك مثل هل دادن ماشین

▪ تمرین پلیومتریك مثل پرتاب ها وپرشها

فشار خون پس از تمرینات فوق به مقدار بیش از توان بیمار افزایش می یابد و خطراتی را برای او ایجاد می كند. تمریناتی برای بیماران مبتلا به فشار خون بالا مفید است كه شدت متوسط وتدریجی داشته باشد . تمرین هوازی با شدت متوسط (۵۵ تا ۶۰ درصد ضربان قلب بیشینه ) ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در هر جلسه و ۳ تا۴ جلسه در هفته پیشنهاد می شود. تمرین مقاومتی استقامتی (وزنه ی كم وتكرار زیاد ) كم خطر است ومی توان آن را نیز با تایید پزشك انجام داد.

● به طور خلاصه:

هر چه افراد جامعه از نظر جسمانی فعالتر باشند كمتر به بیماریهای قلبی وعروقی مثل تصلب شرایین وسكته ی قلبی دچار می شوند.

هرنوع فعالیت جسمانی وتمرین برای بیماران قلبی وعروقی مفید نیست وحتی بعضی از آنها مضراست. فعالیتهای با شدت بالا قدرتی و ایزومتریك فشار زیادی یكباره به بدن ودستگاه قلبی وعروقی وارد می كند وبرای افراد با سابقه بیماری قلبی خطراتی را به همراه دارد.

فقط تمرین هوازی با شدت كم تا متوسط وتحت نظر پزشك برای بیماران قلبی وعروقی لازم است.

به بیماران قلبی وعروقی توصیه می شود فقط تمرین هوازی با شدت كم تا متوسط انجام دهند. فعالیتهای هوازی وسبك مثل پیاده روی دوی نرم وشنای تفریحی سبب افزایش فعالیت به طور آهسته وتدریجی می شود. این فعالیتها سرعت جریان خون را افزایش می دهد وفشار متعادلی را به قلی وارد می كند. شدت این فعالیتها باید طبق نظر پزشك تجویز شود معمولا شدت آهسته (كمتر از ۶۰ درصد ضربان قلب بیشینه )پیشنهاد می شود. مدت ۱۵تا۶۰ دقیقه توصیه می شود كه به شدت تمرین نسبت عكس دارد یعنی اگر شدت تمرین پاییناست بیمار می تواند مدت بیشتری به تمرین ادامه دهد. اما در جلسات اول بهتر است هم شدت وهم مدت تمرین پایین باشد .بعد از چند ماه تمرین می توان طبق نظر پزشك شدت یا مدت تمرین را افزایش داد.