خودتان را دوست داشته باشید

گفت وگو با «دکتر پریسا گلکاریان»در مورد افراد خود کم بین

عقده حقارت یا خود‌کم‌بینی از رایج‌ترین آسیب‌های روانی نوجوانان و جوانان در عصر حاضر محسوب می‌شود که گاهی ممکن است به‌عنوان یکی از نشانه‌های اختلالات روانی یا شخصیتی پیش آید و برخی اوقات ممکن است خود را به صورت یک بیماری و اختلال نشان دهد. افرادی که از خودکم‌بینی رنج می‌برند دارای یکسری ویژگی‌های خاص خود هستند. آنها اغلب خود را کوچک و ضعیف‌تر از آنچه که هستند، می‌بینند، حتی در مواردی گمان می‌کنند دیگران از آنها نفرت دارند و نمی‌توانند با آنچه هستند کنار بیایند و خود را ناتوان از حل مشکلات می‌پندارند. در زمینه عقده خودکم‌بینی، نشانه‌ها و علایم و علل شکل‌گیری و درمان آن با دکتر پریسا گلکاریان، مشاور و روان‌درمانگر گفت‌وگو کرده‌ایم که در زیر می‌خوانید.

تعریف شما از کسی که از عقده خودکم‌بینی رنج می‌برد، چیست؟

خودکم‌بینی یعنی اینکه شخص احساس ارزشمند بودن و احساس کافی بودن ندارد. در واقع این شخص خودش را دوست ندارد. این جمله کوتاه از دید من معرف فرد خودکم‌بین است.

آیا می‌توان از خودکم‌بینی به‌عنوان یک اختلال و بیماری روانی نام برد؟

بله، گاهی اوقات خودکم‌بینی می‌تواند جزو نشانه‌هایی از اختلالات شخصیتی و روانی مثل افسردگی و اضطراب باشد و برخی مواقع نیز خودکم‌بینی به‌عنوان یک اختلال و مساله حاد روانی و شخصیتی شناخته می‌شود که تمییز بین این دو بر عهده روان‌شناس است.

فردی که از خودکم‌بینی رنج می‌برد دارای چه علایم ظاهری (جسمانی) و روانی است؟

این را باید بدانید که نخستین حس خودکم‌بینی در فرد ابتدا نارضایتی از ظاهرش است. علایم ظاهری این گروه به‌این گونه است که این افراد هنگام گفت‌وگو ارتباط چشمی برقرار نمی‌کنند. در حال خجالت کشیدن هستند و اینکه به اصطلاح روان‌شناسان افرادی باز نیستند و فشرده‌اند. یعنی اینکه احساس راحتی و آزاد بودن ندارند و تن صدایشان هنگام ارتباط برقرار کردن خجالتی و آرام است و قاطعیت ندارند. علایم روانی این افراد به‌این گونه است که این گروه با متلاشی شدن یک رابطه یا پیش آمدن مشکل بلافاصله وارد بحران می‌شوند. این افراد نیاز به تایید دیگران دارند و اینکه به خواسته‌های خود چندان اهمیتی نمی‌دهند. آنها احساس ناتوانی از پیدا کردن راه‌حل دارند و در نهایت اعتماد به نفس و عزت نفس‌شان پایین است.

فرد خودکم‌بین چه آثار منفی‌ای را به سایر اعضای خانواده‌اش منتقل می‌کند؟

برخی از افراد خودکم‌بین استدلال‌شان این است که خودکم‌بینی را باید با سیستم‌های خانواده جبران کنند. به‌عنوان مثال پسر جوانی که از این عقده رنج می‌برد از خانواده‌اش می‌خواهد با فراهم کردن فلان ماشین، بر روی عقده وی سرپوش بگذارند. اگر فرزندتان را خودکم‌بین می‌بینید، دلایل آن را حتما باید در تربیت و آموزش دوران کودکی ببینید و در هر صورت این دسته افراد، شخصیت‌های جذابی در رابطه‌های درازمدت نیستند شاید در دوران کوتاه‌مدت به دلیل آنکه نقش قربانی را بازی می‌کنند جذب سایر افراد شوند.

نقش خانواده در بروز این پدیده در چه حدی است؟

محیط خانواده در علل شکل‌گیری خودکم‌بینی نقش اساسی و بسیار مهم دارد. سه دسته از والدین هستند که در شکل‌گیری خودکم‌بینی در فرزندشان نقش عمده‌ای دارند. یک دسته از والدین کمال‌ گرا‌ هستند که همیشه از فرزندشان توقع بی‌غلط بودن دارند. دسته دوم والدین مقایسه‌گر هستند. پدر و مادری که معمولا فرزند خود را با فرزندان دیگران مقایسه می‌کنند و از عبارت «ای‌کاش» بسیار استفاده می‌کنند و دسته آخر والدین سرزنشگر هستند. خود این پدر و مادرها دچار خودکم‌بینی و عدم عزت نفس هستند. هنگامی که کودک از والدین عزت نفس و خود دوست‌داری لازم را نمی‌گیرد و دایما مورد سرزنش واقع می‌شود، مسلما در آینده با این حقارت رشد می‌کند.

جامعه را می‌توان به‌عنوان یکی از علل خودکم‌بینی در جوانان دانست؟

حس خودکم‌بینی در خانواده شکل می‌گیرد اما جامعه می‌تواند به آن دامن زند یا اینکه در جبران کمبودهای خانواده، برای درمان فرد مفید واقع شود.

آیا فرد خودشیفته دارای احساس حقارت و خودکم‌بینی است؟

در برخی موارد این‌گونه است. ما به فرد خودشیفته می‌گوییم که جبران افراطی در احساس کم بودن دارد. خود‌شیفته‌ها احساس ارزشمندی واقعی ندارند و به صورت اغراق‌آمیزی می‌خواهند به سایرین تفهیم کنند که ببینید چقدر ارزشمندم. در واقع این فرد می‌خواهد برای بالا بردن خود سایرین را پایین آورد و آنها را کوچک کند که همه اینها نشان از آن دارد که این دسته از افراد عزت نفس ندارند که نداشتن عزت نفس یکی از نشانه‌های فرد خودکم‌بین است.

افراد خودکم‌بین تا چه حد مستعد بیماری افسردگی هستند؟

خیلی زیاد حتی اگر افسردگی آنها محرز نباشد، بدانید به صورت مزمن و پنهان است، چراکه افراد خودکم‌بین احساس رضایتمندی ندارند و نمی‌توانند به آرامش برسند که این مساله منجر به افسردگی می‌شود.

عقده خودکم‌بینی در زنان شایع‌تر است یا مردان؟

فرق چندانی ندارد. مثلا نمی‌توان آن‌گونه که برای افسردگی آمار می‌دهند در زنان دوبرابر مردان است برای این عقده نیز آمار ارایه داد.

درمان این‌گونه افراد به چه صورتی است؟ برخی از روان‌شناسان بر این باورند که فرد خود‌شیفته غیرقابل درمان است آیا این مثل در مورد فرد خودکم‌بین صحیح است؟

خیر، درمان‌های فرد خودکم‌بین خوب و موفقیت‌آمیز بوده است. درست است که برخی از افراد خودکم‌بین که قربانی هم هستند، اشتیاقی به درمان ندارند چراکه احساس بدبختی می‌کنند انگار که یک چمدان نامریی سنگین را همیشه به همراه خود دارند اما این فرد خسته درمان‌پذیر است و درمانش مشکل نیست به شرط آنکه در دسته اختلالات جا نگیرد چراکه درمانش سخت‌تر می‌شود.

این دسته از افراد نیاز به روان‌درمانی دارند یا دارودرمانی؟

زمانی که ما به‌عنوان روانکاو به فرد تمرین و راهکار می‌دهیم و مراجعه‌کننده آن را درک می‌کند و ارزیابی منطقی از آن را می‌پذیرد و وقتی جلسه درمان را ترک کرد و در خانه به تمرین پرداخت، بعد از چند جلسه جواب می‌گیریم اما مراجعانی هستند که سطح هیجانات منفی‌شان بسیار بالاست و سیستم منطقی‌شان راهکارها را به درستی ارزیابی نمی‌کند و از استدلال دور هستند که در اینجا به روانپزشک ارجاع داده می‌شوند چراکه نیاز به دارودرمانی دارند.

● رابطه مستقیم خودکم‌بینی و «فیس‌بوک»

آخرین تحقیقات در میان کاربران شبکه اجتماعی فیس‌بوک، حاکی از آن است که اختلال خودکم‌بینی پای خود را به عرصه شبکه‌های اجتماعی کشانده است. به نوشته سایت آمریکایی «کریستین ساینس مانیتور» بیش از نیمی از افرادی که به یک نظرسنجی که برای گروه سنی ۱۶ تا ۴۰ سال بوده، پاسخ داده‌اند، گفته‌اند تحت تاثیر استفاده از فیس‌بوک نسبت به وزن خود حساسیت پیدا کرده‌اند و تنها ۲۵ نفر از آنها از ظاهر و اندام‌شان راضی‌اند. از دیگر نتایج تحقیقات این است که ۳۲ درصد از کاربران فیس‌بوک به دلیل مقایسه عکس‌های خود با عکس دوستان‌شان در شبکه فیس‌بوک احساس ناراحتی می‌کنند و ۳۷ درصد آنها نیز احساس می‌کنند که باید برخی از اعضای صورت یا اندام‌های خود را تغییر دهند و ۴۴ درصد آرزو می‌کنند که اندام یا وزن آنها مشابه دوستان‌شان باشد. این سایت متذکر می‌شود که حتی پزشکان مراکز روان‌درمانی‌های مختلف از این نتایج بسیار شگفت‌زده‌اند. یکی از پزشکان معتقد است از سال‌ها پیش تحت تاثیر فرهنگ موجود جامعه آمریکا بسیاری از مردم به خصوص جوانان از مشخصات ظاهری و بدن خود ناراضی بودند ولی این درصد و آمارهای ارایه‌شده از شبکه اجتماعی جای تعجب دارد. پژوهشگران «مرکز اختلال تغذیه» در ایالت مریلند می‌گویند شبکه اجتماعی فیس‌بوک این شرایط را فراهم کرده که افراد با مقایسه خود با دیگران، احساس نارضایتی و عدم اعتمادبه‌نفس بیشتر کنند. افزایش روش‌های ارتباطی جدید مثل پیامک‌های حاوی تصویر یا تماس از طرق شبکه‌های اجتماعی باعث شده افراد همواره در حالت مقایسه با دیگران خود را ببینند و فشار روحی ناشی از آن به رفتاری مثل اختلال در تغذیه برای کاهش وزن یا به حدی از افسردگی منجر شود. برگرفته از مجله «کریستین ساینس مانیتور»

فرزانه ‌متین