تبعیض روی اعصاب بچه هاراه می آورد

پسره, پسره با شنیدن این واژه حاج آقا دستی به محاسنش کشید و دست ها را بالا برد و بلندگفت شکر حاج خانم هم که داشت بال درمی آورد , رو به پسر و عروسش کرد و بلندتر گفت نگو پسر, بگو قندعسل, بگو کاکل زری

پسره، پسره.... با شنیدن این واژه حاج‌آقا دستی به محاسنش کشید و دست‌ها را بالا برد و بلندگفت: شکر. حاج خانم هم که داشت بال درمی‌آورد ، رو به پسر و عروسش کرد و بلندتر گفت: نگو پسر، بگو قندعسل، بگو کاکل زری .

خیلی از پدرها و مادرها وقتی حرف از جنسیت فرزندشان می‌شود با تعارف و رودربایستی می‌گویند: فرقی نمی‌کند یا هرچی خدا بخواهد، اما ته دل بسیاری هنوز پسر را به دختر ترجیح می‌دهد؛ ترجیحی که در درازمدت منشأ تبعیض‌های ناخواسته وآزاردهنده‌ای است.

هنوز یک تحقیق رسمی که تایید کند خانواده‌ها همچنان فرزند پسر را بر دختر ترجیح می‌دهند وجود ندارد یا دستخوش دستکاری‌هایی شده تا از بیان صریح واقعیت امتناع شود، اما تجربه زندگی اجتماعی گواهی می‌دهد که هنوز بعضی همسران به داشتن فرزند پسر راغب‌تر هستند؛ رغبتی که ریشه در پیشینه ذهنی بسیاری از خانواده‌ها در دوران سنتی دارد. براساس یک نظرسنجی اینترنتی، نزدیک به ۸۸ درصد مادران اقرار کرده‌اند که با پسران خود به شیوه‌ای متفاوت رفتار می‌کنند و رفتار آنها تبعیض‌آمیز است. بیش از ۵۵ درصد از مادران اعلام کرده‌اند که راحت‌تر با پسر خود ارتباط دوستانه برقرار می‌کنند و همچنین ۷ درصد نیز اقرار کرده‌اند که با پسر خود بیشتر از دخترشان مهربانی می‌کنند. در این نظرسنجی مشخص شد مادران به دو برابر بیشتر از فرزندان دختر خود، نسبت به پسرانشان انتقاد می‌کنند و میزان انتقاد کردن از دختران ۲۱ درصد و از پسران نزدیک به ۱۲ درصد است بیش از یک پنجم مادران یا ۵‌‌/‌‌۲۱ درصد از آنها اعتراف کرده‌اند در صورتی که پسر آنها شیطنت به خرج بدهد، آن را نادیده می‌گیرند، اما این موضوع در دختران فقط ۸‌‌/‌‌۱۷ درصد است، مادران همچنین بیشتر ویژگی‌های شخصیتی مثبت را به فرزند پسر خود نسبت می‌دهند و کمتر این کار را در مورد دختران خود انجام می‌دهند.

اما تمام این واکنش‌ها به مادران اختصاص ندارد، بلکه پدران هم بیشتر خواهان فرزند پسر هستند. این ترجیحات در بسیاری موارد ریشه در سنت‌های کهن و عادات قدیمی خانواده‌ها دارد که ناخودآگاه بر ذهنیت ما نسبت به دختران اثرگذار است. سهیلا قائمی، مردم‌شناس و محقق در این باره می‌گوید: داشتن فرزند پسر از گذشته‌های دور مزیتی به حساب آمده است؛ مزیتی که می‌تواند به ضرر دختران تمام شود. وجود برخی عبارات فرهنگی و تکیه‌کلام‌ها مثل پسر عصای دوران پیری است، پسر تکیه‌گاه والدین، دختر مال مردم است، دختر مال خانواده شوهر است و... بر این باورهای سنتی صحه می‌گذارد. باورهایی که این روزها مثل خوره برای اعضای خانواده آزاردهنده است.

● شوهرم تا یک ماه نگاهم نمی‌کرد

وقتی مسوول سونوگرافی به من گفت حالا می‌تونی از جایت آرام بلند شوی، اولین سوالی که به ذهنم رسید این بود که خانم دکتر دختره یا پسر؟ او هم با بی‌تفاوتی گفت: دختره یه دختر خوشگل. با این جمله تمام اتاق روی سرم ریخت. دخترررر... ولی شما دفعه پیش گفتید پسره

مگه فرقی می‌کنه تازه این بار که ماه چهارمه بهتر دیده می‌شه حالا با اطمینان بیشتری می‌گویم که دختره. دیگر نمی‌توانستم سنگینی هوای اتاق را تحمل کنم، هنوز دکمه‌های مانتو را کامل نبسته بودم و نمی‌دانم خداحافظی کردم یا نه از اتاق زدم بیرون، حالا با چه رویی به شوهرم خبر بدهم. فرزند سومم بود و هر سه بار دختررررر...

شاید در دوره‌ای که از نبود تبعیض بین دختران و پسران دم می‌زنیم، باور این که همچنان برخی خانواده‌ها بر سر دختر یا پسر شدن فرزندشان با فشارهای عاطفی روبه‌رو هستند، دشوار باشد. مانند نگین که ۲۹ ساله است و فرزند دومش دختر است. او در خاطرات شخصی خود می‌نویسد: همسرم مهندس و خودم معلم ریاضی هستم، ۸ سال قبل ازدواج کردیم و در سال سوم زندگی مشترک خدا به من دختری داد، ولی همسرم عاشق پسر بود، هر چند سعی می‌کند نقش یک پدر خوب را بازی کند، اما همیشه حسرت می‌خورد که کاش فرزند اولمان پسر بود.

نگین ادامه می‌دهد: از طریق سونوگرافی ماه‌ها قبل از این که فرزند دومم به دنیا بیاید دانستم دختر است، اما از گفتن این خبر به شوهرم خودداری کردم. ۹ ماه مخفیانه و بدون او به دکتر رفتم و با این بهانه که تو مشغله داری و نمی‌خواهم مزاحمت شوم از بردنش به مطب دکتر و سونوگرافی جلوگیری می‌کردم، وقتی می‌پرسید بچه چیه دختره یا پسر؟ از پاسخ طفره می‌رفتم، تا این که فرزندم را به طور طبیعی به دنیا آوردم، انگار نه انگار۲ سال گذشته، همسرم بیمارستان نیامد، تا ۳ روز در بیمارستان بلاتکلیف بودم تا بیاید و تسویه حساب کند، بعد مرا با حال نزارم خانه مادرم بردند، ولی بازهم او نیامد تا مرا ببیند، تا ۳ هفته که با اصرار اقوام و فامیل به دنبالم آمد، اما همچنان طلبکار بود...

سعید کاتب هم تجربه جالبی از دختردار شدنش دارد و می‌گوید: «من واقعا بر سر دختر یا پسر شدن بچه‌هایم نظری ندارم چون خودم ۴ تا خواهر دارم که رابطه‌ام با آنها گرم‌تر از برادرانم است، اما متاسفانه همسرم این طور فکر نمی‌کند و از همان ابتدای بارداری پسر می‌خواست با این بهانه که پسرها ‌مامانی‌تر از دخترها هستند و دخترها بیشتر بابایی‌اند این طور القا می‌کرد که باید بچه اولش پسر باشد.»

او با بیان این که به خواست خداوند فرزند اولشان دختر سالمی شده که الان کلاس اول ابتدایی است اضافه می‌کند: «فرزند دوم ما اما یک پسر ۳ ساله است که متاسفانه همسرم بین او و دخترمان تبعیض قائل است و من این مطلب را بارها به او تذکر داده‌ام اما او زیربار نمی‌رود و با فرق گذاشتن و دادن امتیاز بیشتر به پسرمان، دخترمان را آسیب‌پذیر کرده است.»

نجمه مرادی مشاور تربیتی مدارس با ۲۳ سال سابقه ارتباط با نوجوانان و جوانان در این باره توضیح می‌دهد: من بارها با دخترانی‌همصحبت بوده‌ام که از تبعیض‌گذاری والدین به نفع پسران خانواده بشدت گله‌مند بوده‌اند، این گونه رفتارها از سوی والدین و حتی اعضای بزرگتر فامیل مانند پدربزرگ و مادربزرگ، ممکن است دختران را با احساس حقارت مواجه کند. عده زیادی از دختران ما درونگرا می‌شوند. یعنی حرف‌هایشان را در درون خودشان نگاه می‌دارند، مسائل و مشکلات خود را پنهان می‌کنند و حتی به مادرانشان هم نمی‌گویند، لذا تنها و گوشه‌گیر هستند. این باعث می‌شود که دختران ما در آینده نتوانند با شوهر و فرزندانشان ارتباط دوستی برقرار کنند. متاسفانه گاهی مادران و پدران ما این قبیل دختران آرام، ساکت و درونگرا را تحسین می‌کنند که: دختر آرامی است یا دختر خوبی است یعنی بر این صفات صحه می‌گذارند بدون این که علت بروز چنین رفتارهایی را بدانند.

کودکانی که در ارتباط با تبعیض والدین، مظلوم قرار می‌گیرند ـ که در اینجا منظور من بیشتر دختران هستندـ عکس‌العمل‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند؛ از قبیل: تهدید کردن برادران و خواهران دیگر و آزار دادن آنها یا پیش گرفتن رفتارهای تهاجمی به صورت پنهانی، بازی کردن نقش نوزاد و با شیشه شیر خوردن، تر کردن لباس و بستر خود، ادای پسرها را درآوردن، انواع ناسازگاری‌ها و ناراحت کردن پدر و مادر و...

به گفته این مشاور، تبعیض باعث بروز احساسات خصمانه مستقیم و غیرمستقیم، ناامنی و عدم اعتماد به نفس می‌شود. عده‌ای از کودکان دچار عدم اعتماد به نفس و نگرانی و احساس شکست و ناامنی می‌شوند که‌ کینه و تنفر از برادران پیامد آن است.

● پسردوستی چرا؟

شاید این روزها برخی خانواده‌ها برای داشتن دختر یا پسر تفاوتی قائل نشوند، اما هنوز از نظر سنتی، داشتن پسر نوعی امتیاز محسوب می‌شود که برای برخی خانواده‌ها حائز اهمیت است. علاقه به داشتن نوزاد پسر، ریشه در مقتضیات و شرایط اجتماعی و اقتصادی دنیای ماقبل مدرن دارد، بنابراین پسردوستی در برخی خانواده‌ها تنها به ایران و فرهنگ ایرانی اختصاص ندارد، ضمن این که متاسفانه تبعیض منفی علیه دختران حتی در خانواده‌های برخی کشورهای پیشرفته اروپایی و شرق دور هم مشاهده می‌شود. مثلا در برخی کشورهای آسیایی، با وجود ثروتمندتر شدن خانواده‌ها و با وجود این که سطح تحصیلات در میان آنها بالاتر رفته، اما هنوز سقط فرزندان دختر در این کشورها متداول است. این سقط‌ها وقتی بیشتر انجام می‌شود که فرزند اول دختر است و خانواده در انتظار داشتن یک فرزند پسر از داشتن دومین دختر سرباز می‌زند.

اما در ایران مانند بسیاری از کشورها، داشتن پسر ناشی از شرایط معیشتی خانواده‌ها بوده است. پسر اهرم خانواده در کنار پدر برای به حرکت درآوردن اقتصاد خانواده بود. در روزگاری که بیشتر فعالیت‌های اقتصادی بر مبنای قدرت فیزیکی انجام می‌شد و تاثیر قدرت جسمی بر فکری می‌چربید، زور بازوی پسر در دوران کهولت مرد خانواده می‌توانست از افت رفاه اقتصادی خانواده جلوگیری کند.

مردم‌شناسان معتقدند که در دوران شکار و یکجانشینی ناشی از کشاورزی، افراد ناتوان محکوم به فنا بوده‌اند. جنس مذکر به دلیل قدرت فیزیکی از مزیت بیشتری نسبت به مونث‌ها برخوردار بود و بنابراین می‌توانست منجر به بقای خانواده شود. داشتن فرزند پسر در آن دوران شانس بقای بیشتری به خانواده اعطا می‌کرد، ولی در دوران جنگ و گرسنگی خانواده‌هایی که دختران بیشتری داشتند به اسیری گرفته می‌شدند و به دلیل کاهش توان فیزیکی محکوم به فنا بوده‌اند.

اما در دوره‌ای که تکیه اقتصاد و معیشت خانواده‌ها و تاکید بر شأن اجتماعی افراد از زور بدنی به قدرت فکری تغییر جهت داده، آیا بازهم می‌توان داشتن فرزند پسر را بر دختر ترجیح داد، چرا برخی هنوز پسردوست هستند؟

سیمین دو فرزند پسر دارد که می‌گوید: برای من داشتن یا نداشتن پسر خیلی فرق نمی‌کرد، اما خانواده شوهرم به شدت پسردوست هستند، آنها داشتن پسر را باعث بقای نام خانوادگی خود می‌دانند و بر آن تاکید می‌کنند، اما دختر را مال مردم می‌دانند به همین دلیل هربار که باردار شدم فشار روحی زیادی به من وارد شد.

مونا ۲۴ساله هم که بتازگی باردار شده می‌گوید: امیدوارم بچه‌ام پسر باشد، چون عصای دستمان خواهد شد. داشتن پسر یک نوع دلگرمی است. مادرم هم پسر دوست داشت، اما هیچ وقت صاحب پسر نشد. در خانواده ما تعداد دخترها از پسرها بیشتر است و من دوست دارم پسردار شوم تا همه را سورپرایز کنم.

بارها شاهد بوده‏ایم که دخترهای خانواده‏ای، از پسرهای همان خانواده مهربان‏تر به پدر و مادر بوده‏اند و کوچک‏ترین ناراحتی برای پدر و مادر درست نکرده‏اند

کوروش گیل اما نظر دیگری دارد. او که هم صاحب دختر است و هم پسر توضیح می‌دهد: من واقعا از این‌که برخی پسر را بر دختر یا به عکس ترجیح می‌دهند تعجب می‌کنم. من از نظر علاقه هیچ کدام را برتر از دیگری نمی‌دانم و همین که سلامت باشند مهم‌ترین چیز است، اما این که چرا برخی پسر را دوست دارند بیشتر به ناکامی‌های درونی‌شان و محدودیت‌های بیشتر برای زنان بازمی‌گردد. من زنان زیادی را دیده‌ام که از شرایط زندگی‌شان رضایت ندارند و این عدم رضایت را به جنسیت خودشان نسبت می‌دهند یعنی فکر می‌کنند اگر مرد بودند به موفقیت بیشتری می‌رسیدند. این نوع نگاه به زندگی شاید تا درصد ناچیزی درست باشد، اما دلیلی ندارد که تصور کنیم دختران ما هم راه و مسیر ما را خواهند رفت و آنها هم حتما در زندگی بدبخت و ناکام خواهند شد.

پونه مهرآبادی، دبیر دبیرستان دخترانه است. او که سه فرزند جوان و نوجوان دارد و هر سه دختر هستند می‌گوید: من به داشتن دخترانم افتخار می‌کنم، بعضی‌ها شاید باور نکنند اما من هیچگاه فکر نکرده‌ام که اگر پسر داشتم در موقعیت بهتری بودم. دو دخترم دانشجوی پزشکی و وکالت هستند و دختر آخرم دانش‌آموز المپیادی است. آیا تضمینی هست که اگر اینها پسر بودند به این موفقیت‌ها می‌رسیدند. به نظر من در شرایط امروز که دانایی مهم‌تر از زور بازوست، دختر و پسر هیچ تفاوتی ندارند و این تفکر، این روزها قابل پذیرش نیست.

با این همه عده‌ای هنوز ناخودآگاه فرزند پسر را به دختر ترجیح می‌دهند و از آن بدتر این که بین دختران و پسران خود برابری را رعایت نمی‌کنند.

● تبعیض؛ ایجاد یک دشمنی ریشه‌دار بین بچه‌ها

اما پیامد چنین دیدگاهی در خانواده‌ها چیست. منیره شکوهی مادربزرگ ۶۸ ساله بیرجندی در این باره خاطره‌ای دارد: من دختر بزرگ خانواده بودم. بعد از من ۶ پسر به دنیا آمد که همه از من کوچک‌تر بودند، اما من به خاطر دختر بودنم باید به آنها احترام می‌گذاشتم. آنها پسر بودند و حق داشتند هر کاری بکنند، اما من در خانواده بسیار سختگیری بزرگ شدم. حتی حق انتخاب شوهر را از من گرفتند، اما برادرانم خودشان زن‌هایشان را انتخاب کردند. مرا ۹ سالگی به عقد مردی ۳۰ ساله درآوردند. لباس خوب و غذای خوب همیشه مال برادرانم بود و این مساله باعث شد تا بعد از ازدواج هیچ وقت دوست نداشته باشم به آن خانه برگردم. از آن روزها بیشتر از ۵۰ سال گذشته، اما من هنوز از برادرانم کینه دارم.

به نوشته یک پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری و به نقل از یک متخصص روان‌شناسی کودک، کارشناسان تربیتی و روانی توصیه می‏کنند که باید به فرزندان شخصیت داد و سعی کرد که آنها را به یک چشم دید گرچه در کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته هنوز وجود پسر برتر از دختر به چشم پدر و مادرها می‏آید و پسر را در بعضی جوامع عصای دست پدر تلقی می‌کنند، ولی امروزه با پیشرفت دانش در تمام جهان معلوم شده که تبعیض گذاشتن بین فرزندان پسر و دختر مشکلات روحی و روانی به وجود می‏آورد و نه تنها باید تبعیض از بین برود، بلکه حتی برای تشویق مثلا یک فرزند درسخوان به فرزندان دیگر هم توصیه کرد او را تشویق ‏کنند تا کودکان و نوجوانان نیز در این موضوع مهم شرکت داشته باشند.

این روزها توجه به تفاوت‌های فردی از توجه به تمایزهای جنسیتی پررنگ‌تر است. هرگز برای فرزند پسر خود وقت بیشتری صرف نکنید و هرگز بین دختر و پسر فرقی قائل نشوید. بدیهی است داشتن پسر یا دختر در خانواده پدر و مادر را ارضا می‏کند، ولی ‌ به آن معنا نیست که داشتن دو دختر ‌ یا دو پسر دلیل ناکامی باشد. بارها شاهد بوده‏ایم که دخترهای خانواده‏ای از پسرهای همان خانواده مهربان‏تر به پدر و مادر بوده‏اند و کوچک‏ترین ناراحتی برای پدر و مادر درست نکرده‏اند و حتی به هنگام کهولت و پیری به پدر و مادر خود از نظر کمک به درمان و آرامش و رفاه سرویس بیشتری داده‏اند. این پدر و مادرها هستند که باید اولا از به وجود آوردن کودکان ناخواسته جلوگیری کنند و حداکثر به ۲ فرزند قناعت کنند تا بتوانند آنها را خوب تربیت کنند و بدون تبعیض گذاشتن، آنها را با هم دوست و همراه سازند. متخصصان می‏گویند، نحوه و رفتار با هر طفلی از لحاظ سنی، جسمی و روانی متفاوت است و شما باید با توجه به روحیه کودکان خود با شناختی که از آنها دارید، رفتار مناسبی را در پیش بگیرید و بدانید هر چقدر از یک فرزند حمایت کنید به دیگری ظلم و ستم کرده و او را بدبین‏تر خواهید کرد.مینا بیگدلی، جامعه‌شناس در همین باره به ایسنا می‌گوید: بسیاری از رفتارها، اندیشه‏ها و تفکرهای تبعیض‌آمیز ‌در جامعه، محصول شکل‏گیری آن در کانون خانواده است و رفتارهای نسنجیده و تبعیض‌آمیز والدین در میان کودکان‏شان، خواسته یا ناخواسته، هم به صورت فعال و هم به صورت منفعل در عکس‏العمل‏ها و رفتارهای فرزندان‌شان تاثیر می‏گذارد.

وی توضیح می‌دهد: یکی از عواملی که باعث برانگیختن حسادت در فرزندان می‏شود، رفتار تبعیض‏آمیز والدین است. شاید والدین به علل مختلف مثلا جنسیت، زیبایی، هوش زیاد، خوش‌اخلاقی و فرمان‏برداری، علاقه بیشتری به یکی از کودکان‌شان داشته باشند که در این مواقع حس حسادت و انتقام‏جویی در فرزندان دیگر پدید می‏آید، از این رو، اسلام به برقراری عدالت بین فرزندان بسیار توصیه می‏کند.

این جامعه‌شناس، هوشیاری والدین در رفتار با فرزندان را دلیل مهمی در برقراری عدالت بین آنان دانسته و می‌گوید: با تولد نوزاد جدید در خانواده، فرزند اول که تاکنون حرف اول را می‏زد و محبوب همگان بود، دچار نوعی حسادت می‏شود. او فکر می‏کند با ورود فردی دیگر جایگاهش را از دست داده و خانواده دیگر مثل قبل او را دوست ندارد و مورد توجه آنان نیست، لذا دچار مشکلات رفتاری شده و شروع به خودنمایی و حتی انتقام از نوزاد جدید می‏کند ‌ یا ممکن است این مشکل به شکلی دیگر مثل شب‌ادراری خود را آشکار سازد.

بیگدلی اضافه کرد: والدین هوشیار باید بعد از تولد نوزاد دوم، با توجه بیشتر به فرزند بزرگ‏تر، از بروز هرگونه مشکل جلوگیری کنند. برای نمونه، پدر خانواده می‏تواند مدتی از وقت خود را صرف فرزند بزرگ‏تر کرده و او را به تنهایی به پارک یا هر مکان تفریحی دیگر ببرد تا کودک احساس نکند که او دیگر کودک محبوب دیروزی نیست.

کیانوش محمدخانی، روان‌شناس بالینی درباره آثار و پیامدهای فرق‌گذاری بین دختران و پسران نیز می‌گوید: ادامه این علاقه گاه منجر به وابستگی بیش از حد پسران به والدین می‌شود. در بسیاری موارد توجه بیش از حد به پسر او را منفعل می‌کند و توان شکوفایی استعداد را از او می‌گیرد.

بهترین راه این است که حد تعادل در محبت کردن به پسر و دختر رعایت شود. به هرحال برخی پسردوست هستند و عده‌ای هم دختر دوست، اما هرچه خانواده از سطح کارکردهای سنتی خود فراتر می‌رود، توجه بیش از حد به یک جنس کاهش می‌یابد. تجربه ثابت کرده که با رشد دختران در حوزه‌های مختلف، پسرسالاری در خانواده‌ها در حال تبدیل به فرزندسالاری است، آفتی که شاید نیاز به بررسی جدی‌تری دارد.

کتایون مصری