قند و سفر

گفتگو با دکتر منوچهر جزایری درباره مسافرت دیابتی ها

یکی از مهم‌ترین سوالاتی که بیماران دیابتی از پزشک‌شان در حوالی تعطیلات نوروز می‌پرسند موضوع سفر و نحوه مصرف داروهای ضددیابتی در مسافرت است. برای اینکه خیال این دسته از بیماران را در مسافرت‌شان راحت کنیم، به سراغ دکتر منوچهر جزایری، فوق‌تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم رفتیم تا از زبان ایشان، «بایدها و نبایدهای دیابتی در طول مسافرت» را بشنویم....

▪ آقای دکتر! عید، بازار سفر را داغ می‌کند. درباره آمادگی‌های پیش از سفر برای بیماران دیابتی چه توصیه‌هایی دارید؟

ـ با توجه به استرس‌های مسافرت، تغییر میزان فعالیت و نیز تغییر عادات زندگی و نوع تغذیه به بیماران دیابتی به ویژه نوع وابسته به انسولین آن توصیه می‌شود که دستگاه سنجش قندخون و نوارهای آن را به همراه داشته باشند و با فواصل کمتری نسبت به روزهای عادی قند خون خود را بررسی کنند. همچنین به همراه داشتن کارت هویت بیماری که بیانگر دیابتی بودن شخص است، ضروری به نظر می‌رسد. این کارت باید حاوی اطلاعاتی مبنی بر نوع درمان و شماره تماس باشد.

▪ وسایل مورد نیاز بیماران دیابتی در مسافرت چیست؟

ـ انسولین مورد نیاز و قرص مصرفی برای تمام مدت سفر، سرنگ‌های تزریقی انسولین، گلوکومتر و تیغ مخصوص آن، نوارهای آزمایش، قند حبه‌ای، بیسکویت و آب میوه برای درمان کاهش احتمالی قندخون و میان وعده‌های مناسب برای چند روز مانند میوه و ساندویچ‌های کوچک و دیگر داروهای مصرفی را همراه داشته باشند. پیشنهاد می‌کنم همیشه مقداری انسولین و قرص خود را به صورت اضافی در جای جداگانه با خود ببرند تا در صورت گم شدن سایر وسایل دچار مشکل نشوند.

▪ برخی بیماران دیابتی هم ناچارند با خودشان انسولین ببرند؛ درست است؟

ـ بله؛ انسولین را تا یک ماه در دمای طبیعی اتاق می‌شود نگهداری کرد. از این رو در سفر به مناطق معتدل نیازی به نگهداری انسولین در یخچال نیست اما طی مسافرت باید مراقب باشید که شیشه انسولین در معرض نور مستقیم آفتاب قرار نگیرد. همچنین از قراردادن آن پشت شیشه عقب خودرو یا کنار پنجره آفتاب‌گیر خودداری کنید و یا اینکه انسولین را در تاریکی نگهداری کنید. انسولین در اثر حرارت زیاد یا یخ زدن صدمه می‌بیند. به همین علت نباید در قسمت جایخی یخچال قرار داده شود. دقت کنید که انسولین کریستال یا نوع شفاف در صورت فاسد شدن کدر می‌شود دو نوع شیری رنگ آن یعنی ان.پی.اچ نیز یکنواختی خود را از دست می‌دهد و به‌صورت دانه‌دانه به دیواره شیشه می‌چسبد. اگر انسولین در معرض نور خورشید قرار گرفته باشد، تغییر رنگ قهوه‌ای نشان می‌دهد که در این موارد نباید از آن استفاده کنید. یک نکته مهم دیگر اینکه طی سفر بهتر است انسولین را در کیف دستی خود حمل کنید، نه در چمدانی که به قسمت بار می‌سپارید. این نکته به ویژه در مسافرت با هواپیما اهمیت دارد زیرا که در ارتفاع بالا ممکن است انسولین در قسمت بار هواپیما یخ بزند.

▪ دیابتی‌ها در طول سفرشان باید چه نکاتی را درباره ورزش روزانه رعایت کنند؟

ـ خب، ورزش یا فعالیت‌ها طی سفر ممکن است سبب کاهش قندخون شود. از سوی دیگر، تنش و استرس، نشستن طولانی و نداشتن فعالیت در مسافرت ممکن است موجب افزایش قندخون شود. به همین دلیل قند خون را باید با فواصل کمتری، با گلوکومتر، اندازه‌گیری کنید. مقادیر زیادی از غذاهای حاوی کربوهیدارت (قندی) را به صورت بسته‌بندی در کیف دستی خود داشته باشید؛ به گونه‌ای که به راحتی در دسترس باشد. به یاد داشته باشید که همیشه مسافرت طبق برنامه پیش نمی‌رود. ممکن است ساعت‌ها در ترافیک بمانید یا دچار مشکلات پیش‌بینی نشده‌ای در جاده شوید و یا قطار، کشتی یا هواپیمای شما تاخیر داشته باشد و یا ممکن است مغازه یا رستورانی مناسب پیدا نکنید. بنابراین هر چه میان وعده‌های مناسب با خود بردارید، کمتر دچار عارضه خواهید شد. درباره نوشیدنی‌ها نیز پیشنهاد می‌کنم که از مصرف نوشیدنی‌های شیرین شده جز در مواقع افت قند خون خودداری شود و همچنین در مسافرت با کشتی یا هواپیما بهتر است از غذاهای معمولی استفاده نکنید و غذای دیابتی درخواست کنید زیرا غذای معمولی اغلب‌ مناسب نیست در حالی که غذای دیابتی ممکن است کربوهیدارت کمی داشته باشد.

▪ یکی از شایع‌ترین مشکلات مسافرت، آب به آب شدن و بیماری‌های متعاقب آن است. درباره بیماران دیابتی این مشکل حادتر است. چه راهکارهایی توصیه می‌کنید؟

ـ خب، در صورت بروز بیماری حاد ممکن است قندخون بیماران افزایش یابد. بنابراین در این موارد اندازه‌گیری قندخون در صورت بروز بیماری حاد ممکن است قندخون بیماران افزایش یابد بنابراین در این موارد اندازه‌گیری قندخون ضروری است. اگر بیماری شما یکی دو روز طول کشید یا همراه با استفراغ و اسهال بود، ممکن است نیازمند تغییر درمان قبلی یا داروهای اضافی باشید. در این موارد اگر وابسته به انسولین هستید حتما میزان کتون ادرار خود را بررسی کنید و در صورت وجود کتون در ادرار، به سرعت به نزدیک‌ترین پزشک مراجعه کنید. همچنین طی دوره بیماری به هیچ‌وجه نباید مصرف انسولین یا قرص را قطع کنید و در صورت وجود بی‌اشتهایی و یا استفراغ موادغذایی را به صورت مایعاتی مانند سوپ، آب‌میوه، یا شیر جایگزین کنید تا دچار کاهش قندخون نشوید. برای جلوگیری از اتلاف آب بدن، مقدار فراوانی مایعات بدون قند بنوشید.

▪ تفاوت‌ دمایی شهرهای ایران این روزها نسبتا زیاد است. بیماران دیابتی که به این شهرها مسافرت می‌کنند، به چه نکاتی باید توجه کنند؟

ـ در آب و هوای خیلی سرد، انسولین کندتر جذب می‌شود. انرژی مورد استفاده در هنگام لرزیدن در هوای سرد سبب افت قند خون می‌شود. اگر در آب و هوای سرد قرار گرفتید و اشکال خونرسانی یا بی‌حسی در پا پیدا کردید، حتما مراقب یخ زدگی باشید. نوارهای آزمایش قند خون را در دمای اتاق قرار دهید زیرا در هوای سرد ممکن است قند خون را به طور کاذب کمتر از معمول نشان ‌دهد. در مسافرت به مناطق خیلی گرم نیز بهتر است انسولین در یخچال نگهداری شود. طی مسافرت به مناطق خیلی گرم، از کیسه یخ و یا فلاسک حاوی یخ استفاده کنید.

در این موارد از تماس مستقیم انسولین با یخ جلوگیری کنید. برای این کار می‌توانید شیشه انسولین را از جعبه مقوایی خارج کنید و در یک پارچه مرطوب بپیچید. در صورت دسترسی نداشتن به این وسایل انسولین را در پارچه خیسی گذاشته و با خود حمل کنید اما به یاد داشته باشید حتی در مناطق خیلی گرم می‌توان انسولین را تا شش ماه نگهداری کرد اما ممکن است اثر دارو کاهش یابد که در این صورت با اندازه‌گیری قندخون می‌توانید به اثر انسولین مصرفی پی ببرید. در آب و هوای خیلی گرم انسولین از محل تزریق سریع‌تر جذب می‌شود از این رو سبب افت قندخون می‌شود بنابراین قند خون را به طور مرتب وارسی کنید و هیچ‌گاه به طور طولانی مدت در آفتاب نمایند. دراز کشیدن طولانی در سواحل آفتابی ممکن است قندخونتان را بالا ببرد. اگر قند خونتان بالاست ممکن است با حضور در یک منطقه گرم سریع‌ آب بدن خود را از دست بدهید. از این رو حتی مقدار زیادی مایعات غیرشیرین بنوشید. همچنین برای جلوگیری از آفتاب سوختگی از کرم‌های ضدآفتاب استفاده کنید.

▪ و درباره مسافرت به کشورهای دیگر باید چه نکاتی مورد توجه این بیماران باشد؟

ـ مسافرت به کشورهای شمال یا جنوب ایران مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند اما در مسافرت به کشورهای شرقی یا غربی، به دلیل تغییر ساعات روز، باید مصرف انسولین و قرص در صورت لزوم تغییر یابد. در صورتی که اختلاف ساعت کشور مقصد با کشور خودمان کمتر از چهار ساعت باشد، به تغییر خاصی نیاز نیست. دقت کنید که در مسافرت به شرق روزها کوتاه‌تر می‌شود و مقدار انسولین و کربوهیدارت مورد نیاز کاهش می‌یابد اما در مسافرت به غرب روزها طولانی می‌شود و ممکن است شما به وعده غذای اضافی و انسولین بیشتری نیازمند باشید. اغلب غذاهایی که در هواپیما داده می‌شود کافی است ولی بهتر است چند میان وعده همراه داشته باشید تا در صورت تاخیر در زمان ارایه غذا، آنها را مصرف کنید.

دکتر مجید سلطانی