جهاد اعتقادی

روزه ماه رمضان و سایر عبادات و شعایرِ دین فقط فعالیت های جسمی نیستند, بلکه همه اینها اعمالی هستند که از عقل و دل سرچشمه می گیرند و در قالب حس می ریزند و با آن همراه می شوند

روزه ماه رمضان و سایر عبادات و شعایرِ دین فقط فعالیت های جسمی نیستند، بلکه همه اینها اعمالی هستند که از عقل و دل سرچشمه می‏ گیرند و در قالب حس می‏ ریزند و با آن همراه می شوند. از همین رو، هرگاه این اعمال بدون مشارکت و حضورِ دل و عقل انجام گیرد، بی ‏روح، بی‏هدف، و تقلیدی می‏شوند و درواقع، انجام می‏گیرند اما تأثیری نمی‏بخشند. تقارن ماه رحمت و میهمانی الهی با روزهای گرم، بلند و طاقت فرسای تابستان فرصت مناسبی است که کوله بار سنگین گناهان را به زمین گذاشته و زنگار عصیان، زشتی و پلیدی را که بر جسم و جان خسته مان نشسته در برابر باران رحمت الهی قرار دهیم و به قول شاعر

"دست از مس وجود چو مردان ره بشوییم" و مجاهدانه و حق جویانه به سوی حضرت دوست پرواز کنیم.

● روزه؛ جهاد اعتقادی

رمضان موسم تمرینِ جهاد است و آمادگی برای جنگ و ستیز با نفس اماره و آغاز بازگشت به خدا. اگر مبارزه با نفس را جهاد اکبر بدانیم روزه نوعی "مبارزه با نفس" ونوعی جهاد است که از اعتقادات ناب اسلامی نشأت می گیرد. روزه یک توفیق بزرگی است که چنین عمل مشقت زایی را برای ما آسان می‏نماید و بوستانی از خوبی‏ها را در اختیارمان می‏گذارد. دل، قلب، روح و جان آدمی کانونی شریف و حساس است و آفریدگار هستی عرش خویش را دل مؤمنان قرار داده است. ولی گاهی این گوهر وجود آدمی دچار هیجان‏های منفی و تشویش‏ها و اضطراب‏های بیهوده می‏گردد، از جمله داروهای شفابخش این تلاطم‏های روحی روزه است که تمایلات را کنترل و تعدیل می‏نماید. رسول اکرم(ص) روزه را به یک سپر تشبیه کرده‏اند. به برکت این ویژگی روزه دار مراقب است از راه حق منحرف نگردد و از کژی‏های زبانی، رفتاری و کرداری پرهیز می‏کند و با زبان حال خویش می‏گوید این نفس اماره می‏خواهد چنین پاسبان قوی را که وجودم را تحت نظارت گرفته و این نگهبان مفید و مهربان را که قوای رذیلت و نکوهش شده را به زندان افکند از بین ببرد امّا دستش کوتاه است و به برکت معنویت روزه قادر نیست مرا از صراط حق منحرف کند.

انگیزه وجوب روزه از سوی خداوند متعال تمرین تقوا از سوی روزه داران است. خداوند متعال در بیان علت و انگیزه وجوب روزه برانسان ها به تقوا اشاره می فرماید: «خداوند به عنوان قانون بر شما روزه را نگاشت و حکم کرد چنان که بر کسانی که پیش از شما بودند این حکم نوشته شده تا شاید شما تقوا پیشه کنید. (بقره آیه ۱۸۳) درآیه کریمه به صراحت بیان شده است که هدف از روزه دستیابی روزه داران به تقواست و به کارگیری واژه لعل (شاید) به این علت است که روزه به معنای تقوا نیست بلکه تمرین تقوایابی است. بر این اساس است که فعل (تتقون) آورده شده است. به بیان دیگر اموری که در مجموعه روزه مورد توجه قرارگرفته حتی در میان خردمندان عالم به عنوان اموری تمرینی برای ایجاد تقوا و مهار نفس مطرح است و آن را برابر با تقوا نمی شمارند.

● فواید روزه در آیات و روایات

از نگاه آیات و روایات، روزه‌ آثار و فضایل زیادی دارد. برخی از مهم ترین آن عبارتند از:

۱) سلامت جسم و بدن: پیامبر اکرم(ص)

می‌فرمایند: صوموا تصحّوا؛ روزه بگیرید تا تندرست بمانید (شوید). یکی از پزشکان روسی به نام الکسی سوفورین روزه طبی (یعنی فرد ۴۰ روز فقط آب بخورد) برای تجویز بیماری‌های صعب‌العلاج تجربه کرده و نتایج موفقیت‌‌آمیزی از آن به دست آورده بود که استدلال این طبیب بدین شرح است: انواع بیماری‌ها از غذاهای زاید و اضافی که از معده می‌گذرد و به تصرف بدن نمی‌رسد، سرچشمه می‌گیرد. این مواد غذایی اضافه، تولید عفونت‌هایی می‌کند که بهترین شرایط را برای نشو و نمای میکروب‌ها و باکتری‌ها فراهم می‌سازد. بنابراین، اساس درمان همه آنها نیز مصرف‌کردن و نابود ساختن آن مواد اضافی از طریق گرسنگی و امساک از غذاست. این دو اصل همان است که در عبارت کوتاه و پرمعنی از یک حدیث مشهور که از پیغمبر اکرم (ص) نقل شده، صریحاً آمده است: المعدةُ بیتُ کلّ داءٍ، و الحمئة رأس کل دواء؛ (بحارالانوار، ج ۱۴) معده خانه تمام دردهاست و امساک بالاترین داروهاست.

۲) تعادل اقتصادی: امام صادق (ع) می‌فرماید: به راستی خداوند روزه را واجب کرده تا به وسیله او بین اغنیا و فقرا مساوات و برابری وجود آید و این برای آن است که ثروتمندانی که هرگز درد گرسنگی را احساس نکرده‌اند، به فقرا ترحم کنند. زیرا اغنیا هرگاه (خوردن و آشامیدنی) اراده کردند (و هوس هر نوع مأکولات و مشروبات کردند) برایشان میسر است. پس خداوند تبارک و تعالی (روزه را واجب کرد) که بین بندگانش از فقیر و غنی، برابری به وجود آورد و اینکه سرمایه‌داران مسلمان درد گرسنگی را لمس کنند تا بر ضعفا رقّت آورند و بر گرسنگان عالم ترحم کنند.

۳) مهار شهوت جنسی (عفاف): روزه یکی از راه‌های مهار طغیان شهوت جنسی است، بنابراین میان عفت و روزه، رابطه مستقیم وجود دارد، پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: ای گروه جوانان! کسی که از شما توانایی بر ازدواج داشته باشد، ازدواج کند، زیرا ازدواج سبب می‌شود که از نوامیس مردم چشم فرو بندد و دامان خویش را از آلودگی به بی‌عفتی حفظ کند و کسی که توانایی بر ازدواج ندارد، روزه بگیرد.

۴) اخلاص: حضرت فاطمه (س) می فرمایند: خداوند روزه را به خاطر تثبیت اخلاص واجب فرموده است.

۵) آرامش قلب: امام باقر (ع) فرمود: الصیام و الحج تسکین القلوب: روزه و حجّ آرامش‌دهنده قلوب آدمیان است.

۶) ورود به بهشت: قال رسول‌الله: انّ الجنّه باباً یدعی الدّیان لا یدخل منه الّا صائمون: برای بهشت دری است به نام ریّان که فقط روزه‌داران از آن در داخل می‌شوند.

۷) دعای ملائک: رسول اکرم (ص) می‌فرماید:: انّ الله وکّلَ ملائکة بالدّعاء للصّائمین:خداوند ملائکه‌ای را مأمور کرده است تا برای روزه‌داران دعا کنند.

۸) استجابت دعا: امام رضا (ع) می‌فرماید: دعوةالصائم تستجاب عند افطاره: دعای روزه‌دار هنگام افطار به اجابت می‌رسد.

۹) دور کردن شیطان از انسان: از آثار دیگر روزه در روایات، می‌توان به دور کردن شیطان از انسان و قبولی اعمال و شفاعتش نام برد.

۱۰) یادآور قیامت: مردم به انجام روزه امر شده‏اند تا درد گرسنگی و تشنگی را بفهمند و به واسطه آن فقر و بیچارگی آخرت را بیابند.(امام رضا .ع.)

۱۱) زکات بدن: برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن ها روزه است. (پیامبر .ص.)

۱۲) سپرآتش: روزه سپر آتش (جهنم) است. (پیامبر .ص.)

● روزه در امت های پیشین

وقتی از حضرت امام رضا (ع) درباره فلسفه روزه می پرسند، ایشان می فرمایند: همانا مردم مأمور به روزه گرفتن شدند تا درد و ناگواریهای گرسنگی و تشنگی را دریابند و آن‌گاه استدلال کنند بر سختی های گرسنگی و تشنگی و فقر آخرت که پیامبر اکرم (ص) در خطبه شعبانیه فرمودند؛ به وسیله گرسنگی و تشنگی از روزه داریتان، گرسنگی ها و تشنگی های روز قیامت را به یاد آورید، که این یادآوری انسان را به فکر تدارک برای قیامت می اندازد تا جد و جهد بیشتری در کسب رضای خدا بنماید .قرآن کریم به وجود روزه در امت های گذشته تصریح می کند: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»مفسرین نیز معتقدند اصل روزه در تمام ادیان آسمانی بوده است و حتی از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که از زمان آدم روزه واجب بوده است. اما در کیفیت و کمیت آن در ادوار گذشته تفاوت داشت. در برخی ادیان، روزه به معنای خودداری از بعضی از امور چون خوردن گوشت و سخن نگفتن آمده است. گاهی ایام روزه چهل روز بوده است.گاهی شب و روز را روزه می گرفتند و گاهی دو روز را به هم متصل می کردند که به آن، روزه وصال می گفتند

● سخن پایانی

مؤمنانی که درماه خدا روزه می گیرند و میهمان حضرت رحمان می گردند در دایره کرامت الهی قرار گرفته و از سفره رحمت او مستفیض

می‌گردند که این وعده خداست و خدا خُلف وعده نمی‏کند. به راستی چه زیباست بنده گنهکار خدای مهربان با نفس خویش پیکار می کند، نفس را به زانو در می آورد و در دریایِ رحمتِ کریمِ شکست ناپذیر شناور می گردد. امام صادق‌(ع) می فرمایند: هر کس در روز بسیار گرم برای خدا روزه بگیرد و تشنه شود، خداوند هزار فرشته را می گمارد تا دست به چهره او بکشند و به وی بشارت دهند تا هنگامی که افطار کند. (الکافی، ج ۴، ص۶۴). سفره رحمت و مغفرت پهن می شود و همه می توانند (یعنی باید بتوانند) در این ماه خود را از بند نفس رهایی ببخشند و

لغزش های گذشته را جبران کنند تا مورد آمرزش الهی قرار گیرند. و فرمایش رسول گرامیِ حق تکلیف را بر مؤمنان روشن می نماید: « بدبخت واقعی کسی است که این ماه را پشت سر گذارد و گناهانش آمرزیده نشود ». در راه مهر ثابت و عشق پایان "خدای مهربان" و بر مبنای اعتقادات قلبی خویش با نفس اماره و وسواس خناس مبارزه می کنیم و خدا رایاری می دهیم و خوب می دانیم که؛ "خدا هر کس را که یاریش کند، یاری می‏کند."

مهدی یاراحمدی خراسانی