چگونه از این سنگ های مزاحم دور بمانیم

به مناسبت هجدهم اسفند روز جهانی کلیه

احتمالا بارها شنیده‌اید که کلیه برخی افراد سنگ‌ساز است و کلیه بعضی دیگر کم‌کار، این سنگ‌ها از کجا می‌آیند و آیا کلیه‌های تنبل راه درمانی دارند؟ برای پاسخ به این سوالات گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم با جناب آقای دکتر بصیری متخصص کلیه و مجاری ادراری که در زیر می‌خوانید.

● کار کلیه چیست؟

کلیه تصفیه‌خانه بدن است و حجم خون و مایعات بدن را کنترل و با ترشحات هورمونی خود ادامه حیات را در بدن ما میسر می‌کند. کلیه جایگاه فعال‌سازی ویتامین D نیز هست و از این طریق مانع پوسیدگی استخوان می‌شود. این قسمت از بدن همچنین هنگامی‌که روزه می‌گیرید یا برای مدت طولانی گرسنگی را تحمل می‌کنید به یاری کبد می‌شتابد و قندخون را می‌سازد. بنابراین حیات شما به کلیه‌ها‌یتان وابسته است. اگر می‌خواهید کلیه‌هایی سالم تا پایان عمر داشته باشید رعایت برخی موارد لازم است. «یکی از مواردی که باعث آسیب به کلیه‌ها می‌شود، مصرف مداوم و خودسرانه داروهاست.» بنابراین افراد باید از مصرف هرگونه دارویی بدون مشورت با پزشک اجتناب کنند. مصرف طولانی‌مدت مسکن‌ها بدون در نظر گرفتن جنبه‌های مرتبط با سلامتی می‌تواند کارکرد کلیه‌ها را با اختلال مواجه کند. مصرف مقادیر زیادی از مایعات توصیه می‌شود، مصرف مایعات به میزان کافی در عملکرد صحیح کلیه‌ها موثر است و به کارآیی بهتر آنها یاری می‌رساند.

● به چه دردی، درد کلیه گفته می‌شود؟

دردهایی که عموما در ناحیه پهلو‌ها و پشت احساس شود به شرط اینکه با حالت تهوع و استفراغ همراه باشد و به همراه تغییر رنگ ادرار و به رنگ قرمز در آمدن آن باشد می‌تواند از مشکلات کلیه باشد. این دردها معمولا به قسمت پایین شکم و مجاری ادرار کشیده شده و آنها را هم درگیر می‌کند به طوری که فرد در آن قسمت‌ها نیز احساس درد می‌کند. در صورتی که این دردها از مشکلات کلیه‌ها نباشد، این مسیر تیر کشیدن به پایین شکم و مجاری ادرار نخواهد داشت.

● چه کسانی بیشتر در خطرند؟

زنان بیشتر از مردان در معرض عفونت‌های ادراری هستند، به این علت که طول مجرای ادرار زنان خیلی کوتاه‌تر از طول مجرای ادراری مردان است، همین مساله باعث می‌شود تا عفونت بیشتری از بیرون به راحتی از مجرای کوتاه خود را به مثانه برساند. بنابراین زنان بیشتر در معرض عفونت‌های ادراری نسبت به مردان قرار دارند. در مورد دیگر بیماری‌ها لازم است گفته شود که یک‌سری دلایل ژنتیکی و ارثی وجود دارد که برخی از بیماری‌ها در مردان بیشتر است. به عنوان مثال انواع و اقسام سرطان‌های کلیه و مثانه، در مردان شایع‌تر است تا زنان اما زنان در معرض عفونت بیشتری نسبت به مردان هستند. سنگ‌های دستگاه‌های ادراری در مردان شایع‌تر است، اما بعد از سن یائسگی این خطر در زنان و مردان برابر می‌شود. قبل از آن به دلیل هورمون‌های جنسی مردانه در مردان سنگ‌ها شایع‌تر هستند.

● چه نوع موادی در کلیه حل نمی‌شوند؟

سنگ کلیه و مکانیسم و روش تشکیل سنگ این است که، هر ماده‌ای که در یک محلول حل شود، وقتی آن ماده حل‌شدنی از یک حدی بالاتر برود و غلظت بیشتری داشته باشد به حدی می‌رسد که به آن حد اشباع گفته می‌شود و اگر این مواد از حد اشباع بالاتر برود و گاه به حد فوق اشباع برسد، دیگر هرچه آن ماده حل‌شدنی را اضافه کنیم دیگر حل نمی‌شود بلکه رسوب می‌کند. این حل در ادرار هم اتفاق می‌افتد. موادی که در ادرار بعضی‌ها وجود دارد و این مواد در حد فوق اشباع هستند در محوطه ادراری رسوب می‌کنند و تشکیل سنگ می‌دهند. خوشبختانه محیط ادرار به دلیل یون‌های متفاوتی که دارد میزانی که بتواند مواد را در آن حل کند نسبت به آب معمولی خیلی بیشتر است. در نتیجه افراد به راحتی دچار سنگ کلیه نخواهند شد زیرا محیط ادرار محیطی است که حلالیت زیادی دارد. کسانی که در طول شبانه‌روز ممکن است مثلا هنگامی که در خواب هستند و مایعات کم مصرف می‌کنند و حجم مواد در ادرارشان به حد فوق اشباع برسد هسته سنگی را تشکیل می‌دهند و وقتی هسته تشکیل شد دیگر بزرگ شدن آن کار خیلی سختی نخواهد بود. بعضی دیگر به صورت ژنتیکی این مواد را ادرارشان زیاد ترشح می‌کند و ادرارشان از آن مواد فوق اشباع می‌شود و سنگ تشکیل می‌شود. بعضی از مردان هم به علت هورمون‌های مردانه‌ای که دارند، به علت ترشحات زیادی که دارند در معرض خطر سنگ هستند.

● بهترین نوشیدنی برای سنگ کلیه چیست؟

بعضی از سنگ‌ها به دلیل عفونت ایجاد می‌شوند که با قلیایی شدن محیط ادرار باعث بروز سنگ می‌شوند که این مساله در زنان بیشتر دیده می‌شود و زنان در این مساله بیشتر تهدید می‌شوند که لازمه مراقبت بیشتری است. مصرف هر چه بیشتر نوشیدنی‌ها به دلیل اینکه نوشیدنی‌ها حجم ادرار را بالا می‌برند که در نهایت غلظت مواد حل‌شدنی را کمتر می‌کنند بسیار مفید است و مانع ایجاد سنگ می‌شوند، بهترین راه‌حل برای جلوگیری از این بیماری آب خالص است که از همه مواد آشامیدنی بهتر است، مایعات دیگر هم اگر مواد مضر در آنها نباشد هیچ اشکالی ندارد. به عنوان مثال آب گریپ فروت به علت اکسید زیادی که دارد اصلا مفید نیست. اما دلستر و ماءالشعیر به علت اینکه مواد قندی زیادی ندارند مضر نیستند و می‌توان از آنها استفاده کرد.

● چه نوع کارها و فعالیت‌هایی در دفع سنگ کلیه موثر است؟

طناب زدن و فعالیت کردن بیشتر برای کسانی مفید است که در معرض خطر هستند یعنی ذرات سنگ تشکیل شده است و تحرک می‌تواند بهتر آنها را دفع کند ولی مایعات و نوشیدنی‌ها برای جلوگیری از سنگ مفیدتر است. پس به کسانی که در مرحله سنگ‌ریزه هستند یا اصلا سنگ‌ریزه هم ندارند تحرک و ورزش بسیار توصیه می‌شود چرا که ورزش بهترین راه‌حل برای پیشگیری از این مساله است، خصوصا در افرادی که مستعد در این مساله هستند.

● کدام افراد بیشتر در خطرند؟

زنان بعد از ازدواج بیشتر در معرض عفونت قرار دارند، قبل از ازدواج هم استخر و امثال آن هیچ تاثیری بر عفونت در دختران ندارد و توصیه می‌شود زنان بعد از ازدواج و خصوصا در نزدیک شدن به زمان یائسگی از مایعات زیادی استفاده کنند و اگر به دلیل پوکی استخوان و پیشگیری از پوکی استخوان قرص کلسیم مصرف می‌کنند حتما بین غذا آن را مصرف کنند و بعد از مصرف، مایعات فراوانی بنوشند. بعضی از افراد عادت دارند که ادرار خود را نگه می‌دارند و در لحظه آخر مثانه خود را تخلیه می‌کنند که این مساله باعث به وجود آمدن سنگ کلیه نمی‌شود اما اخلال در ادرار مشکل‌ساز خواهد شد. افرادی که نمی‌توانند به راحتی ادرار خود را تخلیه کنند، مخصوصا زنانی که بعد از یائسگی به علت کم شدن هورمون‌ها و تنگی مجرا، ادرار به صورت باریک و سخت تخلیه می‌شود یا در سن‌های جوان‌تر که ادعا می‌کنند به سختی ادرار می‌کنند به علت اینکه ادرار به مجرا می‌آید اما خوب تخلیه نمی‌شود، ممکن است مقداری از میکروب‌ها را به مثانه برگرداند و باعث عفونت شود.

● آیا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای کلیه‌ها خطرناک است؟

اگر فردی دو کلیه سالم داشته باشد در برابر مشکلات مقاوم خواهد بود و کمتر دچار مشکل خواهد شد اما کسانی که اختلال در کلیه دارند در معرض خطر بیشتری هستند و بستگی به این دارد که میزان مقاومت کلیه در چه حد باشد، اما اینکه مصرف برخی از داروها ممکن است کلیه را دچار مشکل کند بسیار نادر است و در مواقعی چنین اتفاقی می‌افتد که دارو در حد بالا در فرد مصرف شود. اما در حد معمول هیچ مشکلی را به وجود نمی‌آورد. و در برخی موارد بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها کلیه را دچار مشکل خواهد کرد، در صورتی که کلیه دچار اختلال باشد در این‌صورت این داروها روی کلیه اثرات منفی خواهد گذاشت و کلیه را دچار مشکل خواهد کرد که در نهایت باید با پزشک خود مشورت کنید. در برخی موارد فهرستی از داروها وجود دارد که پزشک از شما می‌خواهد آنها را با دقت و در بعضی موارد اصلا مصرف نشود.

● کیست کلیه چیست و آیا راه درمانی دارد؟

کیست کلیه انواع مختلفی دارد: نوع اول کیست ساده نام دارد که اکثرا در افراد مسن بیشتر دیده می‌شود که اصطلاحا گفته می‌شود هر فردی که موهایش رو به سفیدی می‌رود، کیست هم در کلیه به وجود می‌آید که البته بیماری خطرناکی نیست و در صورتی که وضعیتی مثل درد یا عفونت برای بیمار ایجاد نکند و به کلیه فشار نیاورد، اصلا احتیاجی به درمان ندارد. بعضی دیگر از کیست‌ها، کیست‌های ساده‌ای نیستند و ممکن است در داخل کیست خونریزی اتفاق بیفتد یا غده‌ای ایجاد شود که در این صورت این کیست‌ها احتیاج به درمان دارند. اکثر کیست‌ها، کیست ساده هستند و احتیاجی به درمان ندارند و بیشتر در سنین ۴۰ یا ۵۰ سال برای افراد اتفاق می‌افتد.

● آیا سونوگرافی در تشخیص سنگ بهتر است؟

سنگ‌ها در بدو به وجود آمدن کوچک هستند و به تدریج با جمع شدن املاح بزرگ‌تر می‌شوند و باید دانست که سنگریزه‌ها با چه نوع آزمایشی تشخیص داده می‌شوند، اگر با انجام دادن سونوگرافی مشخص شود که در کلیه سنگریزه وجود دارد معمولا در سونوگرافی تا اندازه‌های چهار یا پنج میلی‌متر خیلی اهمیت ندارد چون ممکن است مقاطع رگ و رسوب کلسیم در جداره رگ را به عنوان سنگ گزینش کند، بنابراین اگر سونوگرافی وجود سنگ را در کلیه مشخص کند که سنگی در حد پنج میلی‌متری در کلیه وجود دارد درمانی در این زمینه لازم نیست، مگر اینکه بیمار علایمی را داشته باشد، علایمی مانند خونریزی در ادرار به همراه سوزش و درد و در غیر این‌صورت آن سنگریزه‌ها هیچ اهمیتی ندارند و بیشتر سنگ‌هایی ملاک هستند که با عکس دیده شوند یا در سی‌تی‌اسکن گزارش شود که بیمار در کلیه خود دارای سنگ است.

● ممکن است که سنگ کلیه‌ها بدون درد باشند؟

سنگ‌ها در دو دسته دارای علامت هستند: یک دسته اینکه بیمار بسیار اذیت می‌شود که شامل درد، سوزش ادرار، تهوع و گاه استفراغ است. بیماری که این علامت‌ها را در خود می‌بیند، معمولا بیمار خوش‌شانسی خواهد بود به دلیل اینکه با دیدن این علایم به پزشک مراجعه کرده و اقدامات لازم برای درمان خود را شروع خواهد کرد، ولی دسته دیگر آنهایی هستند که بیمار خیلی متوجه بیماری و علایمی نخواهد شد که معمولا سنگ‌های بزرگ که تمام کلیه را در بر می‌گیرند و در برخی موارد باعث بسته شدن کامل مجرا می‌شود، متاسفانه درد قابل‌توجهی را ایجاد نخواهند کرد و بیمار فقط یک احساس سنگینی معمولی در پهلوی خود خواهد داشت و این سنگ‌ها بسیار خطرناک‌تر از سنگ‌های دسته اول خواهند بود برای اینکه در این‌صورت بیمار به علت اینکه درد شدیدی را احساس نمی‌کند، بنابراین برای درمان خود به پزشک نیز مراجعه نخواهد کرد و در نتیجه انسداد این سنگ موجب از بین رفتن کلیه خواهد شد و در زمانی که فرد دچار نارسایی کلیه شود به پزشک مراجعه خواهد کرد.

● آیا سابقه فامیلی در این مساله مهم است؟

توصیه می‌شود، افراد نسبت به کلیه‌های خود حساس باشند و اگر دردی یا سنگینی در پهلوی خود احساس کردند حتما به پزشک مراجعه کند به خصوص کسانی که این مساله در سابقه خانوادگی آنها وجود دارد. زیرا کسانی که در خانواده خود افرادی را دارند که مبتلا به سنگ کلیه هستند، احتمال بسیاری وجود دارد که برای آنها نیز به این مساله دچار شوند. سنگ می‌تواند هم درد ایجاد کند و هم می‌تواند نارسایی کلیه ایجاد کند و این مساله بستگی به این دارد که بیمار به موقع و قبل از ایجاد مساله به پزشک مراجعه کند. سابقه شخص و خانواده در این مساله بسیار مهم و حایز اهمیت است.

● آیا می‌توان از بروز سنگ جلوگیری کرد؟

مساله مهم این است که اگر فردی دچار سنگ کلیه شد از سنگ‌سازی‌های بعدی کلیه بتواند جلوگیری کند. در بعضی مواقع بعضی از سنگ‌ها وقتی دفع می‌شوند بیش از ۵۰ درصد تا پنج سال آینده مجددا به این مساله مبتلا خواهند شد و کلیه دوباره کار سنگ‌سازی خود را آغاز خواهد کرد. بهتر است این افراد سالانه کلیه‌های خود را چک کنند و با سونوگرافی‌های مختلف مراقب آن باشند تا ببینند سنگی به وجود آمده است یا خیر و اگر کسی سابقه بیش از دو بار سنگ‌سازی کلیه را دارد حتما باید غیر از خارج کردن سنگ برای درمان و پیشگیری از سنگ‌های بعدی اقدام کند.‌که به دلیل همین امر، مرکزی در بیمارستان لبافی‌نژاد افتتاح شده است که در آن کلیه افرادی که مکررا سنگ‌سازی می‌کند را با انجام آزمایشات پیچیده‌ای که تقریبا انجام آن در کمتر جایی ممکن است، علت سنگ‌سازی را پیدا کرده و در صورت لازم برای پیشگیری از درست شدن سنگ‌های بعدی درمان‌های خاص را انجام می‌دهند.

نسیم چراغلو