آموزه های دیروز, درمان امروز

استفاده از سرنخ هایی که دانش طب سنتی مردم بومی در زمینه داروها به دست می دهد مسیر گذار از موجودات وحشی به محصولات تجاری را بسیار کوتاه می کند

استفاده از سرنخ‌هایی که دانش طب سنتی مردم بومی در زمینه داروها به‌دست می‌دهد مسیر‌گذار از موجودات وحشی به محصولات تجاری را بسیار کوتاه می‌کند. این نکته قابل‌توجهی است که حدود ۷۴درصد از ترکیب‌های دارویی خالص که در هر جایی از جهان مصرف می‌شود بر اساس رهنمود‌های طب سنتی به‌دست آمده است‌. با توجه به اینکه زندگی مردم طی نسل‌ها وابسته به این (مجموعه طب سنتی) بوده است، بنابراین بخش عمده آن مطمئن وقابل اتکاست و روش‌های استخراج، مقدار ونوع مصرف به دفعات بیشمار از طریق آزمون و خطا تعیین شده است. در صورت ع

در مورد پزشکی ایران باستان اطلاعات زیادی برجای نمانده، لیکن به نظر می‌رسد در قلمرو گسترده هخامنشیان تشکیلات پزشکی منظمی وجود داشته است و ظاهرا مفهوم «اخلاط رابعه» که مبنای طب بقراطی می‌باشد از ایران باستان به یونان راه یافته است. انتقال مذکور به دنبال حمله اسکندر به ایران وطی دوران سلوکی صورت پذیرفته است. طب ایرانی در دوره اشکانی آمیخته‌ای از طب یونانی در دوره اشکانی آمیخته‌ای از طب یونانی و طب زرتشتی بود. برخی پزشکان نامور عصر مذکور از قبیل آزوتکس و فرهاته( فرهاد) بر همین منوال عمل می‌کردند.

این روند تا زمان ساسانیان نیز ادامه یافت و آموزه‌های پزشکی ملغمه‌ای از مکاتب طب یونان، هند و نیزتعالیم زرتشتی بود. در این دوران رئیس کل بهداری کشور به نام «درذستبد= درستبد» خوانده می‌شد. در همین دوران دانشگاه و بیمارستان «گندی شاپور» در شمال غربی خوزستان تاسیس شد که در دوران انوشیروان به حداکثر اعتلا رسید. در دانشگاه مذکور اساتید یونانی، سریانی، هندی و ایرانی به تدریس اشتغال داشته و کتاب‌های گوناگون را به زبان پهلوی در می‌آوردند.

پزشکان نامور قرون نخستین اسامی از قبیل حنین بن الحق، سهل بن شاپور، عیسی بن مهاربخت، عیسی بن شهلافا، یوحنابن سرافیون، داویدبن سرافیون و نیز اعضای خاندان‌های بختیشوع و ماسرجویه که در مباحث بعدی بدانها اشارت خواهد رفت، عموما از دست پروردگان همین دانشگاه بودند.

از نظر طب کهن، از آنجا که انسان معتدل به‌طور مطلق به ندرت وجود دارد، بیشتر افراد گرفتار غلبه کم و بیش یکی از مزاج‌های گرم یا سرد هستند. بر اساس مطالب کتاب‌های مربوط به طب کهن ایرانی از جمله کتاب قانون ابن سینا و نیز انواع دیگری از طب‌های کهن مانند طب کهن یونانی، طب کهن چینی (۵ مزاج)، طب کهن عربی و... افراد به چهار مزاج گرم و خشک، گرم و مرطوب، سرد و خشک و سرد و مرطوب تقسیم می‌شوند که از این بین دو مزاج گرم و سرد مزاج‌های اصلی را تشکیل می‌دهند، افراد گرم مزاج معمولا افراد پرانرژی، پرکار، فعال و برونگرا هستند که احساسات خود را سریع بروز می‌دهند به‌طوری که افراد گرم و خشک تحریک پذیری فوق‌العاده‌ای دارند وخیلی زود خشمگین می‌شوند.در افراد گرم مزاج معمولا سوزش اندام‌ها و احساس حرارت ناگهانی بدون علت مشاهده می‌شود.

نبض افراد گرم مزاج سریع می‌زند و رگ‌ها، برجسته و فراخ است. به‌طوری که افراد گرم و مرطوب، رنگ چهره‌شان به دلیل فراوانی خونی که در رگ‌ها وارد می‌شود به سرخی گرایش دارد.

بدن افراد گرم مزاج در هوای سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیک گرم می‌شود اما خنک شدن بدن آنها در هوای گرم به راحتی قابل انجام نیست. افراد گرم مزاج معمولا غذاهای گرم مزاج (از نظر طب سنتی) را به خوبی تحمل نمی‌کنند.

از طرف دیگر در بین افراد دارای مزاج سرد، سستی، ناتوانی، کمبود انرژی و احساس ضعف شایع است؛ به‌طوری که افراد سرد و مرطوب مزاج، کند، بی‌حال و بی‌حوصله بوده و تمایل چندانی به انجام کار ندارند و افراد سرد و خشک مزاج به ندرت تا پایان روز انرژی کافی برای انجام کار دارند.

به‌طور کلی افراد سرد مزاج درون‌گرا بوده و احساسات خود را کمتر بروز می‌دهند. افراد سرد و مرطوب مزاج تحریک پذیری پایین دارند و بی‌خیال و غیر حساسند. نبض درآنها آرام بوده و رگها باریک است و خون اندکی در آنها جریان دارد.به‌طوری که سفیدی و رنگ پریدگی در افراد دارای مزاج سرد و مرطوب کاملا مشهود است.

بدن افرادی که دچار غلبه سردی مزاج هستند در هوای سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیک گرم نمی‌شود و سرما تا مدت زیادی در بدن این افراد باقی می‌ماند.

افراد سرد مزاج معمولا غذاهای سرد مزاج (از نظر طب سنتی) را به خوبی تحمل نمی‌کنند! از آنجا که پاسخ بدن به استرس‌ها از طریق سه سیستم یعنی اعصاب سمپاتیک، اعصاب پاراسمپاتیک وغدد فوق کلیوی صورت می‌گیرد که تحریک هر کدام از این سیستم‌ها اثرات متفاوتی روی هوموستاز (حفظ تعادل اعمال بدن) در بدن داشته و عملکرد آنها نقش مهمی در حفظ تعادل اعمال بدن دارند، در این پژوهش سعی شد نشان داده شود که فعالیت این سیستم‌ها در بدن افراد گرم مزاج و سرد مزاج چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.

منبع اصلی ترشح هورمون نوراپی نفرین، سیستم عصبی سمپاتیک و منبع اصلی ترشح هورمون‌های اپی نفرین و کورتیزول، غدد فوق کلیوی است؛ از طرف دیگر، سیستم عصبی سمپاتیک به دو بخش سیستم عصبی سمپاتیک مربوط به اعصاب محیطی سمپاتیک وسیستم عصبی سمپاتیک مربوط به غدد کلیوی تقسیم بندی می‌شود. سیستم عصبی پاراسمپاتیک نیز مربوط به تحریک اعصاب واگ است.

از طرفی پاسخ‌های ایمنی نیز که نقش مهمی در حفظ تعادل اعمال بدن دارند به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که انحراف پاسخ ایمنی به سمت TH۱ باعث تقویت پاسخ ایمنی سلولی و انحراف پاسخ ایمنی به سمت TH۲ باعث تقویت پاسخ ایمنی هومورال، تولید آنتی بادی و همچنین واکنش‌های آلرژیک می‌شود.

تقسیم بندی افراد به گرم مزاج و سردمزاج نه تنها در طب کهن ایرانی، بلکه در تمامی طب‌های کهن که به این تقسیم بندی باور دارند، وجود دارد.مطابق این اصل، بدن دارای توانایی ذاتی ایجاد و نگهداری سلامتی است. در حقیقت تمام شاخه‌های طب مکمل به شیوه‌های مختلف می‌کوشند تا از قابلیت‌های خوددرمانی بدن استفاده کنند. در این میان نقش پزشک، کمک به اجرای این مراحل است.

او باید بکوشد تا با شناسایی دقیق، موانعی را که در راه جریان و روند حفظ سلامتی وجود دارد برطرف سازد. در این نگرش متفاوت، پزشک همکار طبیعت است و نقش وی کمک به افزایش سرعت درمان با برطرف کردن موانعی است که روند خوددرمانی بدن را به تعویق می‌اندازد یا از آن جلوگیری می‌کند.

در واقع بدن انسان به تنهایی قدرت بهبود و ترمیم خود را دارد و بیمار تنها نیازمند معالجاتی است که این فرآیند را تقویت کند و بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن یکی از اهداف عمده تمامی این روش‌ها محسوب می‌شود.هر بیمار، یک وجود خاص است، با تاریخچه منحصر به‌فرد، شرایط ویژه و علتی منحصر بفرد که سبب بیماری شده است و بنابراین محتاج برنامه و روند درمانی مخصوص خود است.

بر خلاف درمان‌های پزشکی رایج که روی شاخص‌های آماری جامعه متمرکز است، برنامه درمانی در طب مکمل بر اساس ویژگی‌های خود شخص شکل می‌گیرد و متخصصان طب سنتی بیشتر بر درمان‌های طبیعی مثل رژیم‌های غذایی، ورزش و داروهای گیاهی تکیه دارند و عمل جراحی در این روش‌ها بسیار نادر و آخرین راه چاره است.

از آنجا که متخصصان این علوم ارتباط مناسب ذهن و جسم را برای حفظ سلامت ضروری می‌دانند، لذا روش‌های خاصی را برای تقویت این رابطه مورد استفاده قرار می‌دهند. این مسئله توانایی بیمار در کنترل نشانه‌های بیماری راتقویت می‌کند.

یکی از بهترین روش‌ها برای تقویت ارتباط ذهن و جسم، مدیتیشن است.

● گیاه درمانی (Phytotherapy)

درمان بیماری‌های مختلف جسمی و روحی به وسیله گیاهان را «گیاه درمانی» می‌گویند. یکی از روش‌های قدیمی جهان، طب گیاهی است. خداوند حکیم درمان همه بیماری‌ها و دردها را در طبیعت قرار داده است.«طبیعت خادم طبیعت است.»

‌● حجامت (Cupping)

در زبان فارسی حجامت به معنی مداوا تعریف شده و یک روش خون‌گیری است که برای پیشگیری از بیماری‌ها و درمان بعضی بیماری‌ها انجام می‌گیرد. حجامت خشک بدون تیغ و خون‌گیری است و حجامت تر همراه خون‌گیری است.

حجامت در پیشگیری و درمان بیماری‌هایی چون آسم، اعتیاد به مواد مخدر، نارسایی هضم غذا، سردردهای میگرنی و اعصاب، چربی خون، غلظت خون و بیماری‌های پوستی کاربرد دارد.

● بادکش درمانی (Dry cupping)

بادکش درمانی، ایجاد مکش در نقاط مختلف بدن به منظور انبساط عروقی بدن و انحراف مواد از نقطه خاص است که حجامت خشک نیز نامیده می‌شود. انجام بادکش و چرخاندن لیوان روی بدن افراد فلج شده ناشی از سکته مغزی و قلبی، باعث بهبودی می‌شود. در بعضی بیماران انجام بادکش با ترکیبی از روغن‌های مخصوص باید صورت گیرد.

● زالو درمانی(Leech therapy)

زالو درمانی یکی از روش‌های خون گیری طبی محسوب می‌شود که به لحاظ نحوه خون گیری و ماده هیرودین که توسط زالو به بدن وارد می‌شود، در طب سنتی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. هر زالویی اثر درمانی ندارد. در بزاق زالو ماده ضد انعقادی‌ای وجود دارد که موجب رقیق شدن خون، بازشدن عروق تنگ و در نتیجه موجب افزایش خون‌رسانی و اکسیژن رسانی موضع یا عضو می‌شود.

اکنون زالو درمانی در بیماری‌هایی چون تنگی عروق قلب، پیوند پوست، پیوند اعضا، واریس، ضایعات پوستی، بیماری‌های مفاصل، آرتروز، هموروئید، زیبایی پوست و تقویت سیستم ایمنی کاربرد دارد.

● فصد (رگ زدن) (Fasd)

یکی از روش‌های خون گیری در طب سنتی است. این عمل باعث دفع بسیاری از سموم بدن به خصوص در مواقع غلبه سودا شده و مواد زائدی که در خون رسوب و افزایش پیدا می‌کند را نیز دفع می‌کند. فصد در واقع همان رگ زدن است، ولی باید توسط افراد ماهر و متخصص صورت گیرد.

کاربردهای مهم فصد عبارتند از:

کمردرد سیاتیکی، هموروئید، پاکسازی طبایع غالب، بیماری‌های گوارشی و....

● آب درمانی یا آبزن‌ها (Hydrotherapy)

یکی از روش‌های طب سنتی است که همراه با اسانس‌های گیاهی یا بدون آنها، کاربرد زیادی برای بهبود رعشه، ضایعات پوستی، دردهای مفاصل، سیاتیک، نشاط و تقویت بدن، تقویت عضلات و اصلاح منافذ بدن، گرم کردن و افزایش رطوبت بدن دارد.

پارمیس ایزدپناه