ارتباطی از جنس عامه مردم جامعه

نگاهی به آثار مدیری و عطاران

مقوله طنز و پرداختن به ظرفیت انتقال معضلات جامعه یکی از سبک های مهم هنری است. کاراکترهای خلق شده دریک اثر کمدی این امکان را دارند تا با استفاده از میدان عمل وسیعی که این سبک دراختیار هنرمند قرار می دهد مهمترین معضلات جامعه را در لفافه و با خنده به خورد تماشاگر دهند و لبخند را هم بر لبانش بنشانند.

در بررسی آماری جایگاه طنز و رویکرد تلویزیون به این مقوله به دو نام مهم درپیشینه برنامه سازی میرسیم; مهران مدیری و رضا عطاران. مهران مدیری یکی از مهمترین برنامه سازان طنز تلویریونی است. او را میتوان پایه گذار طنز نوین تلویزیون ایران نامید. مدیری که پیشینه ای تئاتری دارد نگاه دقیقی به مسائل اجتماعی و سیاسی دوران خود داشته و با استفاده از دید خلاقانه و نگاه سمبولیک به کارآکترهای آثارش، دریچه تازه ای از طنز پردازی را بر ذهنیت جامعه معاصر باز کرد، سبکی که بعدها و درسالهای اخیر بسیاری از هنرمندان سعی داشتند تا با تقلید از آن به محبوبیت برسند و هیج گاه نتوانستند این محبوبیت را به دست آورند.

مدیری دراوایل دهه هفتاد، آن زمان که خلا عدم وجود برنامه های طنز به شدت حس میشد به مناسبت دهه فجر برنامهای را با نام "پرواز ۵۷" به روی آنتن برد. این برنامه که بیشتر بر پایه آیتم های طنز پایه گذاری شده بود توانست مخاطب زیادی کسب کند. این موفقیت مدیری را بر آن داشت تا به دنبال کشف استعدادهای جدید برود و در نهایت با انتخاب تعدادی از همسالان خود گروه موفقی را تشکیل داد که تا به امروز بسیاری از آنها به چهره های مهم در سبک خود تبدیل شدند."ساعت خوش " یک اتفاق مهم در برنامه سازی طنز به حساب می آمد .

مدیری با استفاده از چهره های جوان و فضای شاد و مفرحی که در مجموعه ساعت خوش ایجاد کرد سبب شد که این گروه به محبوبیت بیسابقهای در بین مخاطبان دست پیدا کنند. توقیف ناگهانی برنامه و ممنوع الکار شدن بازیگرانش منجر به پاشیدن گروه شد و بازگشت مدیری به تلویزیون نتوانست موفقیت قبلی را برای او به ارمغان بیاورد به همین دلیل اوبا تغییر سبک کاری خود ساخت اولین برنامه گفت وگو محور را با نام ببخشید شما آغاز کرد و به موفقیت مناسبی دست یافت . او در سالهای بعد سعی کرد روال تازه ای از برنامههای روتین طنز را به راه اندازد و به همین دلیل طنزهای نود شبی را در تلویریون پایه گذاری کرد. او با ساخت اثاری مانند نقطه چین و پاورچین سعی کرد نگاه انتقادی خود را به سمت خانواده ببرد و رفتارهای غلط جاری دراولین نهاد اجتماعی را به نقد بکشد .انتقادی که بعدها سر وشکل آن تغییر کرد و اثر ماندگاری مانند شب های ببره را پدید آورد.

رویکرد جالب مدیری در نقد رفتارهای روانشناسانه و جامعه شناسی جامعه معاصر در شکل دهی کاراکترهای این طنز محبوبتی جدید برای او و گروه همکارانش به وجود آورد. او در اتوپیای ذهنی اش شهری را بنا نهاد که رفتار و برخورد ادمهای این شهر منعکس کننده رفتارهای جامعه آن زمان بود، همین امر و نقد بعضی از مسائل سیاسی باعث شد که این مجموعه زودتر از موعد به پایان برسد.

ارجاعات تاریخی و نگاه عمیق به بسیاری از مشکلات رایج در فرهنگ جامعه مهمترین وجه انتقادی طنز موقعیت مهران مدیری به حساب میآمد. در ادامه او با ساخت کاراکتر مرد هزار چهره و مسعود شصت چی نگاه عمیق خود را معطوف نقد مشکلات طبقاتی جامعه و عیان کردن نقاط ضعف آن کرد.

مدیری در مجموعه آثارش بیشتر بازیگر - کارگردان بوده است .به عبارتی دیگر وجه بی روح چهره و نگاه عمیق کاراکتر انتخابی او یکی از نکات بارز شخصیت تاثیرگذار او به حساب میآید. این نکته در کنار خلاقیت او در بسط سوژه در قالب کاراکترهای باورپذیر و پایه گذاری فرهنگ" تکیه کلام کاراکتر"بود که توانست تاثیرات عجیب و شگرفی در فرهنگ عامه زمانه خود بگذارد و همین امر دلیل نقدهای مختلف بر آثار روتین مدیری بود.از دیدگاه بسیاری از جامعه شناسان رواج تیکه کلام میتوانست زبان و فرهنگ جامعه را تخریب کند غافل از اینکه تاثیر پذیری عامه مردم بیشتر رویکرد فصلی دارد. با همه این تفاسیر مدیری با آثارش به موفقیتی بزرگ در کمدی معاصر دست یافت، موفقیتی که ازاو اسطوره کمدی سال های اخیر فرهنگ وهنر این سرزمین را ساخته است و لقب پدر سیتکام (طنز موقعیت) تلویزیون ایران را به او داده است.

و اما رضا عطاران که توسط مهران مدیری کشف شده بود پس از جدایی اعضای گروه ساعت خوش ابتدا به نوشتن روآورد و قطار ابدی و سیب خنده را تحریر کرد. و در ادامه داستان یک شهر با قلم او مهمان خانه های ایرانیان شد. عطاران با تبحری ذاتی که در پرداخت شخصیتهای حاشیهای و تبدیل آنها به ستاره سریال داشت توانست کاراکتری با نام "خشایار مستوفی" را ایجاد کند که تا سال های طولانی حمید لولایی نتوانست از سایه این کاراکتر فاصله بگیرد. عطاران که در آثار مکتوب گذشته اش به خوبی نشان داده بود با قشر متوسط و طبقه محروم ارتباط داشته و به اتمسفر رفتاری آنها کاملا احاطه دارد سبک جدیدی از سریال های طنز مناسبتی را پایه گذاری کرد. اگر مدیری در سریال هایش با ایجاد کاراکترهای بعضا ناشناخته سعی در نقد مسائل اجتماعی و سیاسی داشت، عطاران با انتخاب کاراکترهایش از دل مردم عادی و متوسط جامعه که بعضا گرفتار غم نان هستند دریچه تازهای به دنیای طنز موقعیت باز کرد .

او با نمایش روابط و کنشهای مابین آدم های قشر متوسط شوخی هایش را بر پایه تناقضات موجود میان روابط این کاراکترها با یکدیگر و دیگران بنا نهاد و نتیجه آن ساخت سریال های مناسبتی مانند "خانه به دوش "متهم گریخت" "ترش و شیرین " و "بزنگاه " شد که در زمان خود به اقبال زیادی در بین مخاطبان دست یافتند.

عطاران تا حدود زیادی موفقیت خود در کمدی موقعیت را به نگاه خاص خود در این سبک مدیون است. او با ارائه شخصیتی لوده، بی اراده ودر عین حال باهوش توانست کاراکترهایی را راهی تلویزیون و سینمای ایران کند که تا قبل از آن وجود نداشت یا به انواع مختلف نادیده گرفته می شد. همین رویکرد بازیگری او را حتی در بدترین فیلم هایش قابل تحمل کرده است. کاراکتری که در عین لودگی منطقی ترین تصمیمها را در مواقع لزوم می گیرد. در انتها دنیای روایی مدیری و عطاران با اینکه تفاوتی هایی در ظاهر امر دارند، اما آدم های طنز آثارشان در تلخ ترین وجه ممکن نیز با تماشاگر سخت گیر ایرانی ارتباط برقرار می کنند.

نویسنده : سیده مریم مطلب پور