فلسفه کودکان، اینگونه اهل تفکر میشود

سایت فلسفه و کودک: به اعتقاد پروفسور كم بطور اساسي هدف اين برنامه بر اين اصل استوار است كه كودكان بتوانند به پرس وجو بپردازند، خودشان فكر كنند و در زندگي اهل تفكر باشند.

در استراليا روش آموزش فلسفه از سالهاي ابتدايي مدرسه آغاز مي‌شودیعنی زمانی  كه كودكان شروع به بررسي احساسات و افكارشان می کنند.

در آموزش فلسفه ، كودكان یاد می گیرند  كه براي يادگيري خود ارزش قايل شوند، به انديشه و عقايد خود و دیگران احترام بگذارند .

 

---

در روش «

» داستانهايي نوشته و يا انتخاب مي‌شود كه فلسفه را در قالب شخصيتهاي تخيلي ارائه میدهد. اگر داستانها موضوعات يا حوادث متمركزي داشته باشند كه براي كودكان جذاب و بحث انگیز باشد ( در عين حال كه ارتباط خود را با تجارب زندگي روزمره كودكان حفظ مي‌كنند) آنها از داستانها لذت برده و ترغيب خواهند شد  تا فكر کرده  و تحقيق نمايند.

يكي از راههاي مؤثري كه به کودکان كمك مي‌كند تا اين مهارت  را كسب نماینددرگير كردن آنها  از لحاظ عاطفي و ذهني در زندگي شخصيتهاي داستانی است كه در داستانهافرايند پرسش و پاسخ را ايجاد مي‌كنند.

بعقيده شارپ  در كتابهاي فلسفه براي كودكان  هر صفحه بايد شامل مفاهيم فلسفي گوناگون باشد كه در سطح سني بيشتر كودكان عادي بنظر رسیده و مهمتر از همه اينكه بحث‌انگيز باشد. اين مفاهيم بايد آنقدر بديهي باشد كه بسختي بتوان به آنها توجه كرد.

هر داستان بايد داراي شخصيتهاي تخيلي باشد كه كودكان بتوانند آنها را الگو قرار دهند.

همچنین هر داستان بايد يك پرس وجوي مشترك و ميل به ساختن انديشه‌هاي يكديگر را شكل دهد و در نهايت در حالي كه يك نوع احساس اعتماد، ارزش و انسجام را بوجود مي‌آورد با كار جمعي گروه يكي گردد  و تا آنجا كه امكان دارد تلاش شود ابعاد فلسفه اعم از اخلاق، منطق، زيبايي‌شناسي، انسان‌شناسي، متافيزيك و ... را دربربگيرد.

هر داستان بايد فرايند قضاوت كردن را با تمام پيچيدگيش نشان دهد و كودكاني را توصيف كند كه از نظر عاطفي و اجتماعي و شناختي

 مي‌كنند.

در اين داستانها بايد معلمي وجود داشته باشد كه تسهيل‌كننده مسائل فلسفي باشد  و باندازه هر كودكي به پرسش و پاسخ علاقه‌مندي نشان دهد،اهل سخنراني نباشد و پرسش و پاسخ فلسفي را براي كودكان به شيوه‌اي شكل ‌دهد كه آنها بتوانند اين عملكرد را ملكة ذهن خود كرده  و خودشان شروع به تمرين نمايند.

معلم خوب ، بايد از نظر فلسفي متواضع و مستعد پرسيدن سؤالات باز باشد اگر چه معلمهاي فلسفي از لحاظ آموزشي قوي هستند اما باید قوت آنان بر اساس  كمك به كودكان در زمينة پرورش  استعدادهايي باشد  كه براي انجام يك پرس‌وجوي فلسفي ، مفيد است آنها هر لحظه آماده‌اند كه يك قياس را زير سؤال ببرند يا دربارة پيشفرضها سؤال كننداما اين بدان معنا نيست كه گفته شودتمام معلمان فلسفه بايد چنين شخصيت يا سبك فلسفي را دنبال كنند.

باعتقاد شارپ، معلم فلسفه  كنجكاوي خاصي براي پي بردن به مسائل  با اهميت دارد و هيچگاه تصور نمي‌كند كه جواب مسائل گيج‌كننده فلسفي را مي‌داند. او به انديشه و احساس كودك احترام مي‌گذارد و با ايجاد محيطي باز و حس اعتماد و با تواضع به اداره كلاس مي‌پردازد.

برنامه فلسفه براي كودكان به بچه‌ها نمي‌گويد به چه چيزي فكر كن. اين امر به خود كودك بستگي دارد. فلسفه ابزار ذهني اجتماعي و عاطفي را در اختيار كودك قرار مي‌دهد تا او بتواند بوسيله آن بهتر بيانديشدو از طريق پرس وجوي جمعي ، تعهد و شجاعت عمل بدست آورد و منطقي فكر كند.

به عقيدة وي نويسندة كتابهاي فلسفه براي كودكان براي ارائه داستانهايي خوب و مفيد بايد مراحل زير را طي كند همانطور كه خود وی براي نوشتن داستانهاي فكري (فلسفي) اين مراحل را گذرانده است :

1- مطالعه تاريخ فلسفه

2- بررسي شيوه‌هاي فلسفي (بكار بردن مفاهيم فلسفي بصورت مثال در داستانها)

3- اطلاع از هنر تدريس

4- گوش دادن به بچه‌ها (اطلاع از كلمات، مفاهيم و طرز استدلال آنها)

5- پرورش خلاقيتهاي فردي خود و ارتباط آن با فلسفه

6- توجه به بعد زيباشناختي قوي در گفت وگوهای  فلسفي كودكان.

7- كمك به معلمين در جهت ايجاد گفت وگوهاي فلسفي در كلاس و حضور در اين كلاسها. (البته شايد بتوان اطلاع از روانشناسي و ادبيات كودك را نيز به مراحل فوق اضافه كرد – نويسنده)

طرز نشستن کودکان در کلاس بسيار مهم است. بهترين وضعيت ،قرار گرفتن بصورت دايره است. معلم (تسهيلگر ) نبايد مركزيت بحث را داشته باشد.

2

معلم بعنوان هدايتگر بحث بايد از قبل خطوط ممكن براي پيشبرد مباحث را پيش‌بيني كند،در کلاس  داستانهايي كه از قبل انتخاب شده توسط کودکان يا معلم خوانده مي‌شود و بعد از بچه‌ها سوال  مي‌شود كه چه چيزي در داستان  براي آنها جالب يا سؤال برانگيز بوده است. آنها تشويق مي‌شوند كه اظهاراتشان را بصورت پرسش مطرح نمایند . سؤالهاي بچه‌ها روي تخته نوشته شده و نام هر دانش آموز كنار سؤالش می آید.گاهی  رأي گرفته می شود كه كدام سؤال جالبتر است تا اول مطرح شود. آداب و قوانین بحث توسط جامعة كاوشگر (بچه‌هاي كلاس) تنظيم شده و سپس بچه‌ها آزادانه راجع به سؤالات به بحث مي پردازند .

قوانين بحث مي‌تواند رعايت سكوت، رعايت نوبت، بلند و رسا صحبت كردن، سخن كسي را قطع نكردن و ... باشد. معلم تا آنجا كه ممكن است در بحث شركت نکرده و تنها جهت بحث را هدايت مي‌كند تا به بيراهه نرفته و از مقصود اصلي دور نشود.

معلم تا آنجا كه مي‌تواند در باره سؤالات جواب قطعي نمي‌دهد و پاسخ را به عهده بچه‌ها گذاشته و فرصت مي‌دهد تا آنها اظهارنظر كنند.

معلم  بچه‌ها را آگاه می کند كه براي ما فرايند بحث گروهي (كاوش جمعي) مهم است و نه رسيدن به جواب.

بچه‌ها بايد تشويق شوند تا درباره  اظهارات خود مسئوليت پذير باشند و از گفته‌هاي خود با استدلال دفاع كرده و بدانند كه گاه پاسخ سولات آنها در سؤالات خودویا ديگران است.

5

 ارزیابی کار معلم اشکالات کار  را مشخص نموده وموجب می شود معلم در رفع آنها تلاش نماید.

اين تمارين به طرح بحثهاي مفيدتر كمك کرده  و مجموعه كاوشگر را در فرايند كندو كاو ياري می رساند .

:

  1- طرح سؤال  2- توضيح و بازگويي  3- هماهنگي بحث4 - ارائه دليل  5- خواستن دليل6 - تنظيم معيار و استفاده از آن 7- خود تصحيحي (ارزيابي)  8- حفظ ارتباط بحث با بحث اصلي.

در استراليا مارگارت مگی   نيز در اين زمينه مشغول به فعاليت مي‌باشد. وي كتابي تحت عنوان «سؤالات فلسفي براي بچه‌ها» داردكه مي‌تواند براي ايجاد طرح بحث در كلاسها مفيد باشد.

گرگ اسمیت نیز در استرلیا در این زمینه فعالیت می کند اوداستانهاي زيادي را خارج از محدوده كتابهاي ليپمن مورد استفاده قرار داده وعناوين مطرح شده در داستانهايش را به چهار گروه تقسيم كرده است:

1- تملك

2- حقوق و مسئوليت

3- هوش/ فهم/ عقل

4- هويت

وي از  سال 1999 اين طرح را با همكاري معلمين سه مدرسه انجام داد.مقطع كلاسها هفتم و نهم بوده است ،

اسميت گزارش مي‌كند كه مسائل اخلاقي و انساني از مسائل محوري در تفكرات اين گروه سني است. وي در كلاسهايش مهارتهايي چون:

شناسايي، طبقه‌بندي، تعريف، توضيح، بكارگيري، تطبيق، فرضيه‌سازي و قضاوت را پرورش مي‌دهد.

 

ايالات متحده امريكا

در امريكا برنامه فلسفه براي كودكان با نام متيو ليپمن (استاددانشگاه مونتكليمر استيت) شناخته مي‌شود. وي معتقد است كه آنچه در مدارس بچه‌ها ياد مي‌گيرند (حفظ مطالب )يك مهارت فكري كم ارزش و سطح پايين است. باید به كودكان مفهوم سازي، داوري و تميز امور از یکديگر، استدلال و ... را ياد داد.

آنها از سال 1970 با آموزش معلمين سرتاسر ايالات متحده شروع به كار كردند و در پايان اين دهه، پنجهزار كلاس در اين كشور از اين برنامه بهره مي‌برد. در اين برنامه كه مانند استراليا از داستان براي آموزش و ايجاد بحث استفاده مي‌شود كودكان متوجه مي‌شوند كه با مسائلي روبرو هستند كه آنها را به تفكر عميق، دقيق و روشن وادار مي‌كند. در اين داستانهاي تخيلي كه معمولاً طولاني است شخصيتهاي داستاني كودكاني هستند كه درگير مسائل و موضوعات مختلفي مي‌شوند و با درايت و دورانديشي اغلب آنها را حل مي‌كنند. در خلال داستان مفاهيم فلسفي و موضوعات ارزشي و اخلاقي مطرح مي‌شود و اين موضوعات بحث انگيز زمينه را براي بحثهاي گروهي بچه‌ها در كلاس و خارج از كلاس فراهم مي‌سازد.

از خصوصيات اين طرح ايجاد علاقه و هيجان در بچه‌ها و احياي خلاقيتها و جمعي بودن كار است.

در اين روش رويــكرد اكتشافي

discovery approach ) ) مــدنظر است و كاوش جمعي ( Community of inquiry ) و بدنبال آن استفاده از گفتگوي سقراطي بعنوان روش كار نام برده مي‌شود. در اين كار ليپمن از سقراط و ديگر فيلسوفان پراگماتیست  تأثير پذيرفته است. سقراط معتقد بود كه شخص از طريق گفتگو مي‌تواند به درك مفاهيمي كه با آن درگير است برسد. سقراط در اپولوژي مي‌گويد «آن زندگي كه مورد آزمايش قرار نگيرد زندگي نيست». سقراط اغلب ماماي افكار ناميده مي‌شد چون روش او به ديگران كمك مي‌كرد افكار خود را به دنيا بياورند.

در اين برنامه كودكان مي‌آموزند كه مي‌توانند با روشي قابل اطمينان به طرح بسياري از سؤالات بپردازند بشرطي كه اين سؤالات بعنوان موضوعاتي براي تحقيق فلسفي درنظر گرفته شوند.

كتابهاي ليپمن طيفي اجتماعي دارد. از كتابهاي او ارزشهاي انساني بيرون نمي‌آيد بلكه ارزشهاي شهروند دموكراتيك بدست مي‌آيد. در بعضي از كتابها بيشتر روي كلمات بحث مي‌كند و سعي مي‌كند كودك زبان علمي را ياد بگيرد و در كتاب سوكي (

Soki ) اين روش به اوج مي‌رسد. با توجه به اينكه جامعه امريكا چند ارزشي و كثرتگرا است از اينرو زبان درستي را بايد ايجاد كنند تا بوسيله آن بتوانند با ديگران ارتباط برقرار نمايند.

1- کودک درون كلاس (معلم هدايتگر است)

2- کودک با خانواده (والدين هدايتگرند)

3- کودک  با دوستان (کودک  عاقلتر هدايت مي‌كند)

4- کودک  با خودش (وجدان هدايتگر است)

كتابهاي او حالت فيلمنامه دارد. او در 7 كتابش 16 نفر را شناسانده است. سلسله كتابهاي او داراي طرحي منسجم است و طيف آن از كلاس اول تا آخر متوسطه را در بر مي‌گيرد و عموماً داستانها طولاني است.

شخصيتها در كتب او ثابت هستند و همگي اعضاي يك كلاسند و در هر داستان يك يا چند شخصيت ،برجسته مي‌شوند.

كتابهاي ليپمن عبارتند از : اِلفي، پيكسي ،كيووگاس ،ليسا، کشف هري،مارك، سوكي، نئوس،ناتاشا. در هر كتاب تقريباً 500 موضوع ودر هر صفحه بطور متوسط 3 موضوع مطرح مي‌شود.همچنین  هر كتاب براي گروه سني خاصي درنظر گرفته شده است.

اين متون به اين منظور نوشته و تدريس مي‌شوند  كه بحث را پيش برده  و بهمراه اين كتابها به معلمين، كتابهاي راهنمايي نيز داده مي‌شود كه در آنها تمرينات زيادي وجود دارد و رسيدن به هدف را آسان مي‌كند. كتاب ديگري نيز برای راهنمایی معلمين نوشته شده و در دسترس انها قرار دارد .

كتابهايي كه براي راهنمايي معلمين است همه احتمالاتي را  كه از متن قابل استخراج است در اختيار معلم قرار مي‌دهد لذا معلم مي‌داند كه اين متن براي گسترش تفكر فلسفي است نه ايجاد  بحثهاي علمي يا فلسفي .

هم اكنون مؤسسه پيشرفت فلسفه براي كودكان  

(IAPC)

در اين راستا مشغول فعاليت است و هزاران كودك با برنامة آموزشي اين مؤسسه آشنا شده‌اند.

كارگاههايي كه این موسسه ارائه می کند  يك مقدمه خوب برای آموزش فلسفه براي كودك را فراهم می آورد. انتشار داستانها بهمراه كتب راهنماي معلم و برگزاري كارگاهها از اقدامات مؤثر اين مؤسسه است.

ليپمن علاوه بر تفكر نقاد و خلاق كه ساير فيلسوفان مطرح كرده بودند نوعي تفكر بنام تفكر عاطفي

(Caring thinking ) هم مطرح كرده است. بعقيده او براي اينكه چيزي را بتوانيم بفهميم بايد به آن علاقه داشته باشيم. هيجان عاطفي ،محرك را براي متفكر عاطفي فراهم مي‌كند. اين هيجان عاطفي در بطن تفكر عاطفي قرار دارد. رفتارهاي قابل رؤيت در رابطه با تفكر عاطفي عبارتند از:

-دامنه وسيعي از احساسات 

- وابستگيهاي شديد  

- عشق قوي 

- مسئوليت بالا

- خود ارزيابي مبتني بر وجدان و بطور مداوم.

مرکز آموزش معلمين زير نظر اساتيد دانشگاه تعليم و تربيت در شهر اولا

Oula) ) در فنلاند است اين مدرسه خدمات لازم براي يونسکو را هم فراهم مي‌کند. تعداد کل دانش آموزان ابتدايي 370 نفر است که از اين ميان 70% بچه‌ها با معلم کلاس خود به کندو کاو فلسفی مي‌پردازند. در دورة دبيرستان از سال 1997 واحد اختياري فلسفه ارائه شده  و از کتابهاي ليپمن از مؤسسه IAPC

استفاده مي‌شود. در فنلاند معتقدندکه فلسفه بخش مهمي از آموزش و پرورش است ولي نبايد بصورت موضوع درسي جداگانه تدريس شود.

از انجا که شاخه‌هاي متفاوت فلسفه اين امکان را فراهم مي‌آورد که از ديدگاههاي متفاوت (منطقي – اخلاقي - معرفتي وهنري و ...) به مسائل نگاه کرد لذا ضروري است ،

بدان معني است که دانش آموزان وقت بيشتري براي مطرح کردن سؤالات و نظرات خود با روش کند وکاو مشترک (community of Inquiry)

در هر موضوع درسي (رياضيات – علوم – هنر و ...) خواهند داشت. فقط وقتي به تفکر مي‌رسيم که براي خود فکر کنيم و

 بعنوان

 در نظر گرفته شود .

مرکز فلسفه براي کودکان در فنلاند رابطة نزديکي با مرکز ليپمن در امريکادارد .

 در حال حاضر پنج معلم داستان  بيمارستان عروسکها نوشته شارپ و همکارش را با دانش آموزان خود اجرا مي‌کنند. علاوه بر اين کتابهاي فنلاندي ديگري که بصورت داستانهاي کوتاه فلسفي تهيه شده است به بهمراه تعدادی طرح بحث و  تمرين وفعاليتهاي نوشتني بوسيله دانشجويان دانشگاه براي درس

نوشته شده است.

در فنلاند  براي دانشجويان تربيت معلم (بصورت واحد) و  دوره‌هاي ضمن خدمت براي معلمين سراسر کشور به طراحي و برگزاري درسهاي مربوط به فلسفه براي کودکان پرداخته‌اند. دانشجويان در يک درس 4 واحد ي درباره مقدمات فلسفه براي کودکان با روش کند وکاو مشترک آشنا مي‌شوند و با يک درس 3 واحدي به تدريس دانش آموزان اقدام کنند. در طول 3 سال گذشته حدود 70 دانشجو براي اين کار تربيت شده‌اند و 200 معلم آموزش‌هاي سه روزه ديده‌اند.

 

کاترین یانگ سیلوا در  سال1985

مرکز فلسفه براي کودکان برزيل را ايجاد کرد.( CBFC )

هم اکنون علاوه بر استان سان پاولا که براي اولين بار تحت پوشش قرار گرفت ساير استانها (9 استان) و استان مرکزي هم تحت پوشش این مرکز  قرار دارند. خانم سيلوا برنامة ليپمن را ترجمه و تطبيق داد و معلمين را تربيت کرد تا در مدارس به تمرين بپردازند. اين کار ابتدا در مدارس خصوصي آغاز شد ولي بتدريج به سيستم مدارس دولتي (مخصوصاً در سه استان) رسيد. اکنون 000/300 کودک و 000/12 معلم و نزديک به 500 مدرسه فلسفه براي کودکان را اجرا مي کنند. در دانشکدة فلسفه برزیلا

فلسفه براي کودکان را بصورت حرکتي نظاممند به مدارس دولتي محلي از طريق «پروژة فلسفه در مدارس» معرفي کرد. هم اکنون 600 کودک از 4 مدرسه به همراه 20 معلم در اين طرح شرکت مي‌کنند. اين پروژه تمايلات فلسفي را از طريق تمرين کتابهاي مختلف تقويت مي‌کند. در کشور برزيل كتب

 ربکا،  کيو و گاس، 

 پيکسي 

 و

ليزا  مورد استفاده قرار مي‌گيرد. برزيل اين آموزشها را در دوره ابتدايي انجام داده است و از اين نظر که

قابل توجه است. در امريکاي لاتين

 هم از کشورهاي فعال در زمينه فلسفه براي کودکان می

باشد .

پروژه فلسفه در مدارس اين کشور از سال 1984 زير نظر دکترجکسون اداره مي‌شود هدف پروژه اين است که دانش آموزان بطور مسئولانه براي خود فکر کنند. اين کار بوسيله

 که در آن قوة عاقله تحريک ميشود انجام مي‌گردد. کلاسها هفته‌اي يکروز برگزار مي‌شود و به کاوشگري پيرامون مسايلي که کودکان به آن علاقمند هستند مي‌پردازد. در اين جلسات شاگردان مهارتهاي فلسفي خود را با ديگران بمشارکت مي‌گذارند و در عين حال از مهارتهاي تدريس معلّم و از حضور ساير دانش آموزان نيز بهره مند مي‌شوند. اين حرکت از سال 1984 در مدارس ابتدايي آغاز شده و از کارگاههاي آموزشي جهت يادگيري هنر تسهيلگري و گفتگوي فلسفي استفاده مي‌شود. از سال 1995 اين کشور با مؤسسه‌اي در چين نیز همکاري مي‌کند و هدف آن توسعه اين حرکت در کشور چين است.

در بعضي از مدارس استراليا بعد از ورود برنامه‌هاي آموزش فلسفه به اين مدارس نمرات ديگر دروس هم افزايش پيدا كرده است . در این مدارس بچه‌ها ياد گرفته‌اند كه مي‌توانند با عقايد دیگری مخالف باشند بدون اينكه نسبت به وي احساس انزجار داشته باشند و اين امر باعث شده تا نزاعهايي كه در زمين بازي به وجود مي‌آمد متوقف شود و اين يكي از فوايد ورود فلسفه به برنامه‌هاي مدارس است.