ساختمان و خطرات ناشی از زلزله

ایران از جمله کشورهای زلزله خیز جهان است ۹۰ درصد خاک ایران بر روی نوار زلزله واقع شده است

ایران از جمله کشورهای زلزله خیز جهان است. ۹۰ درصد خاک ایران بر روی نوار زلزله واقع شده است. عامل اصلی وقوع زلزله در تهران وجود ۱۵ گسل در این منطقه است که سه گسل در این میان هر یک به تنهایی پتانسیل ایجاد زلزله ای بیش از ۷ ریشتر را دارا هستند. در صورت وقوع زلزله در این منطقه که علا وه بر پایتخت بودن، مرکزیت امکانات فرهنگی، اقتصادی و همچنین دولتی را دارد و با جمعیتی که در آن سکونت دارند با فاجعه ای بزرگ مواجه خواهیم بود. خوشبختانه روی مساله زلزله تهران بسیار کار شده است.

کشور ایران در زمینه حوادث و بلا یای طبیعی در منطقه پرخطر و بلا خیزی قرار دارد. کمربند زلزله که حول کره زمین از کشورهای منطقه شرقی و جنوب شرقی آسیا می گذرد، در مسیر خود از ایران نیز عبور کرده و تعدادی از کشورهای اروپایی وآمریکایی را نیز در بر می گیرد. در داخل کشور نیز مناطق پرخطر از لحاظ زلزله خیزی زمین، اکثرا در نواحی مرتفع شمالی و غربی کشور قرار دارند. استان تهران نیز در کوهپایه های جنوبی البرز مرکزی، جزو مناطق با خطر بالا ی زمین لرزه قرار دارد.

بنابراین توجه به این مهم، در زمینه عواقب بروز بلا یای طبیعی و به منظور کاستن خسارات ناشی از آن در برنامه های ملی و منطقه ای ضروری می نماید.

برای بررسی زلزله تهران باید دو مورد لرزه خیزی شهر تهران و آسیب های وارده بر شهر تهران در اثر زلزله را مورد بررسی قرار داد:

۱) زلزله خیزی تهران و گسل های آن

۲) آسیب های وارده بر شهر تهران

با توجه به اطلا عات کسب شده در این زمینه، گسل هایی که در استان تهران فعال بوده و به عنوان تهدیدی در این زمینه به شمار می آیند به ۳ دسته تقسیم می شوند:

۱) گسل های اصلی و زلزله زا:

این گسل ها معمولا دارای طولی بیش از ۱۰ کیلومتر می باشد. این گسل ها همچنین، جزو گسل های فشاری و پرانرژی هستند که زمان بازگشت زمین لرزه در راستای آن طولا نی تر و در صورت وقوع زلزله، بسیار ویرانگر هستند. گسل شمال تهران، گسل مشا»- فشم که در شمال دماوند امتداد یافته، گسل نیاوران، گسل محمودیه، گسل شمال ری، جنوب ری و کهریزک از جمله این گسل ها هستند.

۲) گسل های متوسط:

این گسل ها معمولا دارای طولی بین ۲ تا ۱۰ کیلومتر هستند. همچنین این گونه گسل ها نسبت به نوع پیشین دارای قدرت ویرانگری کمتری هستند.

۳) گسل های فرعی:

این گسل ها نیز طولی کمتر از ۲ کیلومتر دارند.

گسل مشا» که از بخش شمالی شهر دماوند در امتداد شرقی- غربی عبور می کند در محدوده غربی تهران تا قزوین امتداد داشته و بر سر راه خود از شهرستان شمیرانات نیز می گذرد. این گسل که از نوع گسله های فشاری است بسیار فعال و لرزه زا می باشد. طول این گسل به حدود ۴۰۰ کیلومتر می رسد و گسل آبیک- فیروزکوه- شاهرود نیز نامیده می شود.

● آسیب هاش شهری

کشور ما با موقعیت خاص زمین شناسی (واقع شدن در کمربند زلزله) و استقرار کانون های زیستی به ویژه شهرها در پهنه های پرخطر، بالقوه در معرض تهدید زمین لرزه قرار گرفته است.

بیشتر ساختمان های شهر تهران جزو ساخت و سازهای قدیمی هستند که مقاومت چندانی در برابر زلزله ندارند و حتی در میان ساخت و سازهای جدید به علت سودجویی و ساخت وسازهای غیرمجاز بیشتر این ساختمان ها در برابر زلزله پایدار نخواهند بود، حتی در بسیاری از ساخت وسازهایی که در آن اصول مهندسی عمران و پایداری در برابر زلزله را رعایت کرده اند به خاطر پدیده هایی چون روانگرایی به علت بالا بودن سطح تراز آب در شهر تهران و نوع خاک بعضی مناطق شاهد خرابی ساختمان ها بر اثر زلزله خواهیم بود.

به طور کلی ساختمانهای موجود در کشور را به سه دسته زیر می توان تقسیم کرد:

الف) ساختمان هایی که دارای اسکلت نیست.

این دسته از ساختمانها دارای سیستم دیوار باربر خشتی و یا آجری است که در برابر زلزله های نسبتا شدید مقاوم نیستند و در هنگام وقوع زلزله ساکنان آنها به علت ریزش آوار در امان نخواهند بود.

ب)ساختمان هایی که دارای اسکلت فلزی و یا بتنی است ولی برای نیروهای افقی ناشی از زلزله محاسبه نشده اند.

این قبیل ساختمانها در صورت اجرای صحیح اسکلت و یکپارچگی سقفها در برابر زلزله های با بزرگی کم و متوسط تا حدی مقاومت می نمایند و خسارت های وارد بر آنها کمتر باعث آسیب دیدگی ساکنان آنها می شود. البته در این نوع ساختمانها باید ایمن سازی محیط داخلی ساختمان و یا به عبارتی مبلمان آن به نحوی باشد که در اثر حرکت های ناشی از زلزله، آسیبی از طرف آنهابه ساکنان وارد نشود.

ج) ساختمانهای ساخته شده با اسکلت فلزی یا بتنی که برای نیروهای افقی ناشی از زلزله محاسبه شده اند.

این دسته از ساختمان ها در مقابل نیروهای جانبی ناشی از زلزله پیش بینی شده توسط آیین نامه مقاومت می نمایند. اصولا چنین ساختمانهایی، در صورت اجرای صحیح نیازی به مقاوم سازی ندارد ولی باید مبلمان داخلی ساختمان به نحوی باشد که در اثر تکانهای شدید، آسیبی از این بابت به ساکنان آن وارد نگردد.

روش هایی جهت ایمن سازی ساختمانها در برابر زلزله:

الف)تخریب و بازسازی اصولی و مطابق ضوابط و آیین نامه ها

ب) مقاوم سازی ساختمانها بدون تخریب آنها

قطعا از نظر مدیریت شهری که علا وه بر ایمن سازی بافت های مسکونی در برابر زلزله دیگر معیارها از قبیل شهرسازی، اصلا ح بافتهای مسکونی، استفاده از مصالح نوین و استاندارد، اصلا ح ساختار ترافیک، استفاده بهینه از انرژی و خدمات رسانی استاندارد نیز مهم هستند روش اول راه حل اصولی و نهایی جهت حل مشکل است.

اما در خصوص روش دوم، تاکنون محافل مختلف علمی و اجرایی نظرات کارشناسی متعددی مطرح نموده اند و حتی روش هایی عملی نیز برای انجام این کار ارایه کرده اند اما گاهی اوقات به علت پرهزینه بودن، گاهی غیرعملی بودن، طولا نی بودن زمان اجرا و عدم وجود متخصص قابل اجرا نبوده است.

چگونه مقاومت ساختمان مسکونی خود را در مقابل زلزله های احتمالی ارزیابی کنیم؟

ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای ساختمان های موجود، عملکرد آنها را در مقابل زلزله های احتمالی آتی پیش بینی می کند. شما می توانید با یک بررسی ساده و براساس مراحل ذکر شده در ذیل، ساختمان خود را ارزیابی و در صورت نیاز، با مراجعه به متخصصان مهندسی زلزله، تدابیری برای مقاوم سازی آن اتخاذ کنید.

در مناطق زلزله خیز، ساختمان باید به گونه ای طراحی و اجرا گردد که در مقابل زلزله های متوسط به اسکلت ساختمان آسیبی نرسد. البته همان طور که قبلا نیز گفته شد آسیب های جزیی به اثاثیه منزل، شیشه ها، قاب عکس ها و... قابل قبول است، اما در مقابل زلزله های شدید باید ساختمان فرو بریزد، اگر چه احتمال وارد آمدن آسیب های قابل ملا حظه به اسکلت ساختمان وجود دارد.

از احداث ساختمان در مناطق زیر پرهیز شود:

ـ در نزدیکی و روی گسل ها

ـ در زمین های سست و خاک های رسی ونخاله های ساختمانی

ـ در لبه شیب ها یا پرتگاه ها

ـ در زمین هایی با شیب تند و ناپایدار

اگر اصول کلی و معیارهای ذیل در یک ساختمان به اجرا درآید، این ساختمان می تواند در برابر زلزله های شدید، مقاومت مناسبی را داشته باشد.

- تهیه نقشه های معماری و سازه ای همراه با دفترچه محاسباتی که به تایید مهندسان سازمان نظام مهندسی کشور رسیده باشد.

- استفاده از مصالح استاندارد: مصالح استاندارد دارای کیفیت مطلوب بوده و باید به تایید موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران یا مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، رسیده باشد. اجرای صحیح کلیه مراحل ساخت ساختمان: اجرای ساختمان می بایست توسط مهندسین صاحب صلا حیت به انجام رسیده و در تمام مراحل تحت نظارت مهندس ناظر به انجام برسد.

خوشبختانه در حال حاضر، علم مهندسی زلزله به گونه ای پیشرفت نموده است که در صورت به کارگیری اصول و ضوابط فنی، ساختمان می تواند در مقابل ارتعاشات و حرکات ناشی از زمین لرزه مقاوم باشد و صدمه ای برای ساختمان و ساکنان آن ایجاد نکند.

نویسنده : موسی الرضا شتریه فراهانی