جایگاه اقتصادی قارچ در اقتصاد نوین

تهیه و تأمین غذا عمد ه ترین دغدغه و اصلی ترین عامل تحرک و کوشش بشر از آغاز تاکنون بوده است و در واقع می توان پایه ریزی پیدایش بسیاری از علوم, فنون, ابزار و قوانین را جهت دست یابی به خوراک و تغذیه مناسب و آسان تر انسان ها دانست

تهیه و تأمین غذا عمد‌ه‌ترین دغدغه و اصلی‌ترین عامل تحرک و کوشش بشر از آغاز تاکنون بوده است و در واقع می‌توان پایه‌ریزی پیدایش بسیاری از علوم، فنون، ابزار و قوانین را جهت دست‌یابی به خوراک و تغذیه مناسب و آسان‌تر انسان‌ها دانست. جمعیت جهان با سرعت شگفت‌آوری رو به افزایش است، پیش‌بینی می‌شود برای تغذیه چنین جمعیتی باید تولید غذا ۵۰% میزان اصلی افزایش یابد. صنعت بسیار گسترده‌ کشاورزی و فرآوری تولیدات کشاورزی به علت دارا بودن پتانسیل بالا در اشتغال‌زائی، کارآفرینی و افزایش تولید سرانه یکی از بخش‌های پرمزیت اقتصاد به‌شمار می‌رود. بنابراین هرچه زمینه برای رشد دانش و مهارت دانش‌آموختگان در زمینه‌های کشاورزی آشنائی با روش‌های نوین تکنولوژیکی و فن‌آوری جدید، معرفی محصولات باغی و زراعی متنوع، توجه به ایمنی زیستی و حفظ منابع موجود در طبیعت، فراهم آوردن تسهیلات و امکانات لازم جهت کارآفرینی و نهایتاً اشتغال فراهم گردد، کشور عزیزمان هرچه سریعتر به مرز خودکفائی و استقلال در زمینه تولید محصولات غذائی، تکنولوژی برتر و داشتن جامعه‌ای سالم با حفظ منابع طبیعی موجود در آن خواهد رسید.

با توجه به میزان بالای جمعیت جوان کشور، یکی از معضلات اشتغال و کارآمد بودن این نیروی گرانبها است، زمانی که یک جوان با فعالیت در بخش کشاورزی به‌عنوان یک کارآفرین وارد جامعه می‌شود و زمینه کار را برای خود و دیگران فراهم می‌کند، احساس استقلال کرده با اعتماد به نفسی بالا توانائی ترسیم آینده‌ای برتر را برای خود خواهد یافت. از سوی دیگر کار مداوم او را از شر نگرانی‌های مالی می‌رهاند، البته استقلال راحتی زندگی را تضمین نمی‌کند ولی کیفیت برتر را به ارمغان می‌آورد: اندیشه نو، راه نو، زندگی نو، اساسی محکم برای زندگی بنا می‌کند.

و شکست‌ها برای دستیابی به موفقیت و کامیابی لحظه‌ای از تلاش باز نایستاده‌اند و برای نیل به قله‌های پیروزی حتی یک دم نیز مأیوس و ناامید نشده‌اند. در کشاورزی نوین باید به دنبال داشتن ضوابط و استانداردهای فنی ـ مهندسی در رشته‌های مختلف کشاورزی و افزایش توانمندی‌های حرفه‌ای و مهارتی دانش آموختگان کشاورزی بوده و باید به آن‌ها آموخت با کاربرد همزمان دانش نظری و مهارتی جسورانه وارد بخش تولید شده، لذت رقابت و ارائه آنچه در چنته دارند را با تمام وجود بچشند.

در بین محصولات باغی و زراعی کشت و پرورش محصولات زودبازده از جمله قارچ‌های خوراکی بنا به دلایل بسیار شاخص اقتصادی، زیست محیطی، تغذیه‌ای و داروئی بسیار مورد توجه تولید کنندگان و کارآفرینان قرار گرفته است. دلایل عمده عبارتند از:

۱) قارچ‌های خوراکی منبع غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر و پروتئین گیاهی که می‌تواند جایگزین پروتئین حیوانی گردد، می‌باشند بنابراین الف) در کشورهای در حال توسعه به‌علت بالا بودن قیمت پروتئین حیوانی منبع غذائی جایگزین خوبی محسوب می‌شود.

ب) به‌علت دارا بودن مواد ویتامینی به‌خصوص ویتامین ب با قرار گرفتن در سبد غذائی خانواده‌ها نقش اساسی در تأمین موارد مورد نیاز برای کودکان شیرخوار، کودکان در حال رشد، زنان باردار و کسانی که از ضعف جسمانی برخوردارند را ایفاء می‌کنند.

ج) به‌علت دارا بودن مینرال‌های مهم نقش کاتالیزور در بسیاری از فعل و انفعالات شیمیائی بدن را انجام می‌دهند.

۲) با امکان فرآوری قارچ به‌صورت کنسرو، بلنچینگ، پودر، عصاره، ترشی و... فراهم آمدن صنایع جانبی و اشتغال‌زائی بیشتر در کشور خواهد شد.

۳) در مزارع پرورش قارچ‌های خوراکی به‌علت استفاده از واحد حجم به‌جای سطح، سطح زیر کشت افزایش یافته، کشاورزانی که دارای مزارع کوچک هستند امکان تولید محصولی پرارزش با سود فراوانی را خواهند یافت.

۴) این ماده غذائی پرارزش را می‌توان از پسمان‌های محصولات کشاورزی دیگر مثل کلش و کود مرغی به‌دست آورد که این پروسه از دو جهت ارزشمند است یکی این که استفاده از پسمان‌های محصولات کشاورزی دیگر صرفه اقتصادی دارد که با مواد بسیار ارزان قیمت مثل کلش و کود مرغی می‌توان به محصول غذائی بسیار پرارزش دست یافت. دیگر اینک با استفاده از پسمان‌های محصولات کشاورزی دیگر از آلودگی محیط زیست جلوگیری کرده سبب بازیافت این مواد و جریان سریع‌تر و سهل‌تر سیکل موادغذائی در طبیعت می‌شود.

۵) قارچ‌های خوراکی در بین محصولات باغی و زراعی کمترین میزان آب را مصرف می‌کنند. نتایج تحقیقات نشان داده است که به‌طور متوسط بریا تولید صد تن قارچ در سال هجده متر مکعب آب در روز نیاز است این امر با توجه به اندازه‌گیری‌های حجمی در مسیر مصرف آب انجام شده است. چنانچه رقم هجده متر مکعب در روز را به مدول آبیاری تبدیل نمائیم به رقم حدود ۳/۰ لیتر در ثانیه می‌رسیم که قابل تأمل است. این رقم نشان می‌دهد که مصرف آب برای پرورش قارچ بسیار پائین است. در اکثر روستاهای ایران در مناطق خشک و نیمه خشک قنوات و چاه‌هائی وجود دارند که ۱۵ لیتر در ثانیه آب را برای روستا فراهم می‌آورند و چنان‌چه روستائیان فقط یک لیتر در ثانیه از سهمیه آب خود را به پرورش قارچ اختصاص دهند و با باقی سهمیه آب کشت سابق خود را ادامه دهند در این صورت قارد خواهند بود در سال ۲۰۰ الی ۳۰۰ تن قارچ تولید نمایند. به این ترتیب منابع آبی کشور که ارزش بسیار بالائی دارد، حفظ خواهد شد.

تبصره: با توجه به بندهای ۴ و ۵ کاهش هزینه‌های تولید که از اهم اهداف کشاورزی پیشرفته است در کشت و پرورش قارچ‌های خوراکی تأمین می‌شود و در این امر سرمایه زیادی توسط کشاورزان صرفه‌جوئی می‌گردد، متأسفانه در بسیاری از محصولات کشاورزی قیمت تمام شده بسیار بالاست و به همین سود بسیار کم و انتقال از محل تولید به بازار صرفه اقتصادی ندارد.

۶) پس از شروع کار تولیدی در مدت کوتاهی برگشت سرمایه خواهیم داشت و حتی با استفاده از تکنولوژی نوین و به‌کارگیری افراد متخصص و ماهر در زمینه پرورش قارچ‌های خوراکی می‌توان به تولید بسیار بالا دست یافت، در حال حاضر برخی از تولیدکنندگان قارچ در ایران به راندمان تولید ۲۲ کیلوگرم دست یافته‌اند که در مقایسه با راندمان جهانی که ۲۵ کیلوگرم است بسیار قابل توجه است، بنابراین قارچ‌های خوراکی جزء محصولات زود بزده محسوب می‌شوند.

۷) به‌علت پرورش قارچ‌های خوراکی در سیستم بسته و امکان استفاده همزمان از تجهیزات گرمایشی، سرمایشی و رطوبتی تغییر فصل عامل محدود کننده محسوب نشده، تولید آن در تمام فصول سال امکان‌پذیر می‌گردد.

۸) پرورش قارچ‌های خوراکی در روی بستری پاستوریزه از کلش گندم، کود مرغی و ملاس چغندر انجام می‌گیرد بنابراین امکان احداث این سیستم‌های تولیدی در زمین‌های غیر زراعی فراهم می‌گردد با توجه به گستردگی مناطق خشک و نیمه خشک در کشور ما تولید قارچ‌های خوراکی در این مناطق علی‌رغم کمبود آب و خاک‌های زراعی به‌راحتی انجام شده زمینه اشتغال در منطقه فراهم می‌گردد.

۹) تولید قارچ‌های خوراکی دارای ارزش زیست محیطی است و پسمانی به‌دنبال ندارد، حتی کمپوست مصرف شده پس از برداشت قارچ با انجام عمل شستشو و کاهش Ec به‌عنوان منبع بسیار مناسب و غنی جهت پرورش گل‌ها و گیاهان جالیزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. SMC یا Spent mushroom compost پس از دو سال نگهداری و شستشوی متوالی خاک بسیار مناسبی جهت استفاده به‌عنوان خاک پوششی در کشت قارچ‌های خوراکی محسوب می‌شود. امکان استفاده از SMC قارچ‌های خوراکی از یک سو جهت جریان سهل‌تر و سریع‌تر سیکل تجزیه مواد غذائی در طبیعت می‌گردد و از سوی دیگر باعث فعال شدن چرخه اقتصادی در کشور می‌شود. متأسفانه کشور ایران فاقد خاک پیت می‌باشد تنها خاکی که در ایران به‌نظر می‌رسد به خاک پیت نزدیک باشد از نظر اجزای ساختمانی شبیه خاک‌های برخی مناطق شمالی است که با توجه به اصول حفظ منابع زیستی امکان استفاده از آن‌ها وجود دارد و گاهی تولید کنندگان جهت پرورش بهتر گیاهان زراعی و باغی یا افزایش کیفیت در آنها مجبور به وارد کردن خاک پیت به کشور می‌شوند، بنابراین به‌نظر می‌رسد فرآوری SMC و توسعه آن کشور را نسبت به این محصول (خاک پیت) بی‌نیاز می‌کند.

۱۰) قارچ‌های خوراکی دارای تنوع بسیار زیادی هستند که با معرفی انواع قارچ‌های خوراکی و روش‌های کشت آن‌ها ایجاد تنوعی غذائی فراهم می‌شود.

۱۱) قارچ‌های خوراکی مختلف دارای ارزش‌های داروئی بسیار بالائی هستند و در درمان بیماری‌های مختلف در سراسر دنیا مورد توجه قرار گرفته‌اند، با معرفی قارچ‌های داروئی و روش‌های کشت آنها و معرفی خواص داروئی آنها زمینه ارتقاء صنعت داروسازی در کشور فراهم شده به‌علاوه با تولید داروهای گیاهی به داروهائی با عوارض جانبی کمتر می‌توان دست یافت.

بنابراین به‌نظر می‌رسد که پرورش قارچ‌های خوراکی در بین محصولات باغی و زراعی بیشترین Cooperative را با صنایع دیگر دارد و در کار آمدی و تناسب (Coordinate) بین صنایع مختلف نقش بسیار مهمی را می‌تواند ایفا کند.

گرد‌آوری: مهندس ندا سجادی کارشناس پرورش قارچ‌های خوراکی