افسانه دزدان دریایی در دنیای واقعی

بیش از دو هفته از آزادی کشتی «ایران دیانت» که از چین به مقصد رتردام هلند در حرکت بود, در سواحل سومالی می گذرد مذاکرات بین شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی و ربایندگان کشتی به طول کشید و ظاهراً با پرداخت مبالغی کشتی از اسارت آزاد شد

بیش از دو هفته از آزادی کشتی «ایران-دیانت» که از چین به مقصد رتردام هلند در حرکت بود، در سواحل سومالی می گذرد. مذاکرات بین شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی و ربایندگان کشتی به طول کشید و ظاهراً با پرداخت مبالغی کشتی از اسارت آزاد شد. چند ماهی است که دزدان دریایی آب های سومالی و خلیج عدن یکی از پرترددترین مسیرهای حمل و نقل دریایی را به ناامن ترین منطقه دریایی دنیا تبدیل کرده اند. پنج گروه فعال از دزدان دریایی با قایق های تندرو، مجهز به سلاح های گرم و اتوماتیک هر لحظه در کمین کشتی های عبوری نشسته اند. در حالی که فقر و بیکاری بسیاری از شهروندان سومالیایی را آزار می دهد روی آوردن به شغلی که سالانه تا ۳۰ هزار دلار عایدی خواهد داشت، وسوسه یی غیرقابل تحمل برای پیوستن به گروه دزدان دریایی در این کشور است.

● افسانه دزدان دریایی

همیشه تصور ما از دزدان دریایی همان ملوانان کثیف و ژولیده با کلاه های بزرگ، چشم بند سیاه یا یک پای چوبی بوده که با یک کشتی بادبانی با پرچم سیاه رنگ معروف خود در میان دریاها و اقیانوس ها سرگردانند و منتظر هستند تا به کشتی های در حال عبور حمله کنند و وسایل و محموله های با ارزش آنها را غارت کنند. امروز با هر کسی از دزدان دریایی صحبت می کنی با تعجب می پرسد مگر هنوز هم دزدان دریایی وجود دارند ؟ کمتر کسی فکر می کرد دزدان دریایی با توجه به پیشرفت های حاصل شده در قرن اخیر در امور کشتی سازی و دریانوردی توانسته باشند حیات خود را ادامه دهند. ولی همه می دانیم نه تنها دزدان دریایی هنوز در مناطق زیادی از آ ب های جهان به کشتی ها حمله ور می شوند، بلکه آنها هم همپای دنیای مدرن رشد و پیشرفت کرده اند.

آنها هم اکنون برای هجوم به کشتی های عظیم الجثه از قایق های تندرو، کشتی های بزرگ پشتیبانی و انواع سلاح های سبک و سنگین استفاده می کنند. دزدان دریایی جدید با استفاده از همین وسایل نوین هر ساله در دریاها و اقیانوس ها به کشتی های زیادی اعم از تجاری، باربری و تفریحی حمله ور می شوند و اقدام به سرقت های مسلحانه یا حتی کشتی ربایی می کنند. قصه هایی که از کاپیتان لینچ یا لانگ جان سیلور خوانده اید به شکل مدرن و امروزی آن در دریاها وجود دارد.

● مناطق ناامن و پرخطر

نقاط خاصی در میان آب های جهان هستند که با توجه به وضعیت جغرافیایی و خشکی های اطراف یا حتی نوع سیستم حکومتی کشورهای اطراف، مناطق محبوب دزدان دریایی به شمار می آیند.

تنگه مالاکا، منطقه یی بین سه کشور اندونزی، مالزی و سنگاپور که دارای جزایر متعدد و فراوان است در سال های اخیر بهترین منطقه برای دزدان دریایی و ناامن ترین منطقه برای حرکت کشتی ها محسوب می شود. آب های کشور مالزی نیز همیشه آمار بالایی از کشتی ربایی و حمله به کشتی ها را داشته است. غیر از این مناطق می توان آب های نیجریه در آفریقا و مناطقی در امریکای مرکزی و حوزه دریای کارائیب را هم نام برد. برای کاهش آمار سرقت های مسلحانه به کشتی ها و محموله های آنها، تدابیر امنیتی خاصی اندیشیده شده و ناوهای جنگی به این مناطق خطرناک هدایت شده اند. ولی از آنجا که طبق قوانین بین المللی کشتی های تجاری، باربری و مسافربری حق حمل هیچ گونه سلاح گرم حتی برای حفظ امنیت را هم ندارند موفقیت چندانی در جلوگیری از دستبردها در دریا حاصل نشده است.

● آغاز بحران

با این همه وجود دزدان دریایی و حملات آنها به کشتی ها، برای تمام شرکت های کشتیرانی و موسسات وابسته امری طبیعی تلقی می شد اما بحران هنگامی آغاز شد که هجوم های مسلحانه در یکی از پرترددترین مسیرهای کشتیرانی اوج گرفت و سرقت محموله تبدیل به کشتی ربایی و گروگانگیری شد. خلیج عدن متصل کننده دریای سرخ و کانال سوئز به اقیانوس هند است. تمام کشتی هایی که بین آسیا و اروپا و حتی امریکا در حرکت هستند به جای طی مسیر طولانی و دور زدن آفریقا از آب های کشور آفریقای جنوبی از طریق خلیج عدن وارد دریای سرخ شده و با طی کانال سوئز به آب های اروپا راه پیدا می کنند. خلیج عدن از شمال به یمن، از جنوب به کشور سومالی و از غرب به کشور کوچک جیبوتی متصل است.

امتیاز کوتاه کردن مسیر باعث شده هر روز تعداد زیادی کشتی از این خلیج بگذرد و به آب های اروپا یا آسیا ادامه مسیر دهند. این مساله باعث شد در سال گذشته و امسال دزدان دریایی سومالی دست به سرقت های متعدد از کشتی های عبوری بزنند. سومالی که از سال ۱۹۹۱ فاقد یک دولت قدرتمند و باثبات است محل مناسبی برای دزدان دریایی به شمار می رود. از آنجایی که سومالی فاقد نیروی دریایی است هرگز توان برقراری امنیت در آب های کشورش را نداشته است. رئیس جمهور سومالی عبدالله یوسف نیز چندی پیش با اذعان به حملات متعدد دزدان سومالیایی به کشتی ها به طور رسمی اعلام کرد کشورش توانایی مقابله با دزدان را ندارد و از دیگر کشور ها خواست تا خود برای تامین امنیت کشتی هایشان اقدام کنند. آمار حمله به کشتی های عبوری که در سال ۲۰۰۴ در این منطقه هشت مرتبه ثبت شده بود در سال ۲۰۰۷ به ۱۳ رسید. جالب اینکه در ۹ ماهی که از سال ۲۰۰۸ سپری شده دزدان سومالیایی به ۵۴ کشتی حمله ور شده اند و بیش از نیمی از آنها را ربوده اند.

اما سرآغاز بحران ۲۱ آگوست سال جاری بود. دزدان سومالیایی که پیش از آن یک کشتی اسپانیایی و یک یخ شکن انگلیسی را به همراه خدمه آن ربوده و در ازای آزادی آن تقاضای پول کرده بودند، سپیده دم یک کشتی ایرانی، سپس یک کشتی ژاپنی و پس از آن یک کشتی آلمانی را در این خلیج ربودند و به آب های سومالی منتقل کردند.

ربودن سه کشتی در یک روز سر و صدای زیادی به پا کرد و این باعث شد همه نگاه ها به سوی این منطقه معطوف شود.

● کشتی ایران- دیانت در اسارت دزدان سومالیایی

کشتی «ایران-دیانت» که با ۲۹ خدمه برای انجام تعمیرات در چین به سر می برد پس از پایان تعمیرات به اجاره شرکت هنریش آلمان با محموله سنگ ها و مواد معدنی به مقصد رتردام هلند حرکت کرد. در سپیده دم ۲۱ آگوست در حالی که این کشتی بیش از ۲۰۰ مایل با آب های سومالی فاصله داشت به محاصره قایق های تندرو و دزدان دریایی درآمد. دزدان دریایی با استفاده از طناب از اطراف کشتی بالا آمدند و آن را تصرف کرده و به سمت آب های سومالی هدایت کردند. پس از آن مذاکرات بین شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی و دزدان دریایی برای آزادی کشتی و خدمه آن برگزار شد که به نتیجه هم رسید.

● اقدامات نظامی، سارکوزی پیشرو

پس از این وقایع شورای امنیت سازمان ملل به امریکا و اتحادیه اروپا اجازه داد از ناوهای جنگی خود برای سرکوب دزدان دریایی استفاده کنند. در حالی که قبلاً فاصله امن از آب های پرخطر سومالی ۵۰ مایل تعیین شده بوده هم اکنون به کشتی ها توصیه می شود حداقل فاصله خود با آب های سومالی را ۲۰۰ مایل در نظر بگیرند. در بین کشتی های ربوده شده، قایقی فرانسوی با دو سرنشین نیز حاضر بود که دزدان از دولت فرانسه تقاضای پول در ازای آزادی دو تبعه این کشور داشتند. برخلاف اسپانیا، مالزی و انگلیس که از در مذاکره با دزدان وارد شده و با پرداخت پول هایی که هیچ وقت مبالغ آن فاش نشد، کشتی های خود را آزاد کردند، کماندوهای فرانسوی به فرمان نیکلا سارکوزی رئیس جمهور فرانسه برای آزادی گروگان ها آماده شدند.

کماندوهای فرانسوی با حمله یی در نیمه شب نه تنها موفق به آزادی دو گروگان خود شدند بلکه شش تن از دزدان دریایی را به اسارت گرفته و یکی از آنها را نیز به هلاکت رساندند. پس از آن سارکوزی از دیگر کشورها نیز خواست مذاکرات خود با دزدان سومالیایی را قطع کنند و از نیروی نظامی و قهری برای آزادی کشتی های خود و سرکوب دزدان دریایی استفاده کنند. اما راه حل پیشنهادی سارکوزی توجه چندانی به خود جلب نکرد و سایر مالکان کشتی ها همچنان راه مذاکره را برای آزادسازی کشتی ها و خدمه آن در پیش گرفتند و اقدام نظامی برای این کار به همان یک بار محدود شد.

● مرکز بین الملل دریایی

مرکز بین الملل دریایی در سال ۱۹۸۱ زیر نظر اتاق بازرگانی بین المللی تشکیل شد.

این مرکز بدون انجام هیچ فعالیت تجاری، روی مسیرهای حرکت در دریاها، تبادل اطلاعات دریایی و ثبت اطلاعات مربوط به دریاها فعالیت می کند. دفتر ثبت دزدی های دریایی و مسلحانه علیه کشتی ها که در این مرکز فعال است نه تنها اطلاعات مربوط به حمله های دریایی و کشتی ربایی را ثبت می کند بلکه با استفاده از خطوط تلفن، امواج رادیویی و بی سیم به کمک کشتی هایی می رود که مورد حمله قرار گرفته اند. این دفتر با دریافت پیام های کشتی مورد حمله، موقعیت کشتی را به نزدیک ترین کشتی نظامی در آن منطقه اطلاع می دهد و از آن برای کمک به کشتی مورد هجوم کمک می گیرد.

این کار در ماه های اخیر در منطقه خلیج عدن نیز به کار گرفته شد که البته تنها در سه مورد موفقیت آمیز گزارش شده است. این دفتر اخیراً گزارش کاملی با استفاده از آمار و ارقام مستند درباره کشتی ربایی و سرقت های مسلحانه در دریاها تهیه کرده و ارائه داده است. بر پایه این گزارش سرقت های دریایی از سال ۲۰۰۳ که ۴۴۵ فقره بوده است تا سال ۲۰۰۶ روند نزولی داشته و به ۲۳۹ فقره رسیده است. اما در سال ۲۰۰۷ با افزایش بیش از ۱۰درصد به ۲۶۳ فقره رسیده است.

در سال ۲۰۰۷ بیشترین تعداد حمله به کشتی ها ۴۳ فقره و در آب های اندونزی گزارش شده است که البته نسبت به سال ۲۰۰۶ که این رقم معادل ۵۰ فقره بوده، کاهش داشته است. افزایش ۱۰ درصدی کل دزدی های دریایی در سال ۲۰۰۷ متوجه قاره آفریقا و به طور خاص نیجریه و سومالی است. در سال ۲۰۰۷ در نیجریه دزدان دریایی ۴۲ بار به کشتی های عبوری حمله ور شده اند در حالی که در سال ۲۰۰۶ فقط ۱۲ بار مرتکب این عمل شده بودند. سومالی نیز در سال ۲۰۰۷ سه برابر سال ۲۰۰۶ شاهد دزدی های مسلحانه بوده است. این رقم از ۱۰ به ۳۱ فقره در سال ۲۰۰۷ افزایش یافت.

در میان دزدی های سال ۲۰۰۷ طبق گزارش های واصله در ۷۲ مورد دزدان مسلح به تفنگ بودند، ۶۷ مورد دزدان چاقو و سلاح سرد داشتند و در ۱۴ مورد از سایر سلاح ها استفاده کرده اند. در ۱۱۰ مورد باقی مانده نیز اشاره یی به سلاح هایی که دزدان در اختیار داشتند، نشده است. در سال گذشته میلادی بیشترین نوع وسایل حمل و نقل دریایی که مورد حمله دزدان دریایی قرار گرفته اند را کشتی های تجاری کانتینربر تشکیل می دهند. این کشتی ها سال گذشته ۵۳ بار از طرف دزدان دریایی مورد هجوم واقع شده اند. علت این امر نیز جذابیت محموله های این کشتی ها برای دزدان اعلام شده است. پس از این نوع کشتی ها، تانکرهای حامل مواد شیمیایی و نفت به واسطه ارزش ذاتی کالاهای مورد حمل قرار دارند که ۵۲ بار مورد هجمه قرار گرفته اند. کشتی های حامل کالاهای عمومی نیز که ۳۶ بار مورد حمله واقع شده اند، رتبه سوم در جدول ناوگان حمل و نقل دریایی را به خود اختصاص داده اند.

تمامی کشتی هایی که در آب های آزاد دنیا به حمل و نقل کالا یا مسافر مشغول هستند، از پرچم کشور مالک کشتی استفاده می کنند؛ حتی اگر مالک کشتی یک بانک خارجی باشد، کشتی ملزم به استفاده از آن پرچم است. به همین دلیل ۵۰ درصد کشتی های ایرانی با پرچم کشورهای خارجی حرکت می کنند. محمدحسین داجمر مدیرعامل شرکت کشتیرانی، دلیل این عمل را خرید این کشتی ها با استفاده از وام بانک های خارجی می داند. داجمر در حالی که تاکید می کند مالک این کشتی ها کشتیرانی جمهوری اسلامی است بیان می کند طبق قرارداد تا پایان بازپرداخت وام ها این کشتی ها با پرچم کشوری که بانک وام دهنده متعلق به آن است، تردد می کنند.

براساس پرچم های برافراشته بر فراز کشتی ها، در سال ۲۰۰۷ تعداد ۴۲ فروند کشتی مورد حمله پرچم کشور پاناما را با خود داشته اند. پس از پاناما، ۲۸ کشتی با پرچم لیبی و ۲۳ کشتی با پرچم سنگاپور در حرکت بوده اند که مورد هجوم قرار گرفتند.

با این همه در سال گذشته کشتی های آلمانی بیش از سایر کشتی ها در دنیا مورد حمله دزدان دریایی قرار گرفته اند. پس از آلمان کشتی های سنگاپوری هدف دزدان دریایی قرار گرفته اند. کشتی های سنگاپوری سال گذشته ۴۲ بار طعم مواجهه با دزدان و سارقان در دریا را چشیده اند.

کشتی های مهد تمدن اروپا، یونان نیز که سال گذشته ۲۴ بار توسط دزدان دریایی تخلیه شده اند، در جدول رتبه بندی کشورهایی که کشتی هایشان قبل از رسیدن به مقصد توسط دزدان تخلیه بار شده، در رتبه سوم قرار گرفته اند.

دفتر ثبت اطلاعات دزدی های دریایی و مسلحانه علیه کشتی ها مناطق خطرناک و ناامن دریایی برای عبور و مرور کشتی ها را به تفکیک بیان کرده است. طبق این گزارش منطقه آسیای شرقی و اقیانوس هند، بنگلادش، اندونزی، تنگه مالاکا، فیلیپین و تنگه سنگاپور جزء مناطق ناامن معرفی شده اند. نکته جالب اینکه در این مناطق بیشتر سرقت ها هنگامی اتفاق افتاده است که کشتی ها لنگر انداخته بودند.

در حوزه آفریقا و دریای سرخ، نیجریه، سومالی و خلیج عدن جزء ناامن ترین مناطق محسوب می شوند. با توجه به افزایش تعداد کشتی ربایی ها و سرقت های مسلحانه در منطقه در سال ۲۰۰۷ و ۹ماهه گذشته سال جاری این مناطق هم اکنون خطرناک ترین و ناامن ترین مناطق جهت کشتیرانی محسوب می شوند.

با اینکه ناوها و کشتی های جنگی امریکا و اتحادیه اروپا در مسیر خلیج عدن و سومالی با تجمع و تمرکز در نقاط مختلف سعی در ایجاد دالانی امن برای عبور کشتی ها داشته اند هنوز موفقیت چندانی کسب نکرده اند و کشتی ربایی ها در منطقه کماکان ادامه دارد. طبق گزارش های منتشر شده، دزدان این منطقه مجهزترین دزدان دریایی هستند.

این دزدان که برای حمله به کشتی ها از قایق های تندرو مجهز به سلاح های گرم و اتوماتیک استفاده می کنند، توسط یک «کشتی مادر» نیز پشتیبانی می شوند. داشتن این تجهیزات به دزدان این امکان را داده تا به کشتی های غول پیکر در حال حرکت نیز حمله کنند. سواحل شرقی و شمال شرقی سومالی که به آب های خلیج عدن می پیوندند ناامن ترین مناطق شناخته شده اند. طبق دستورات جدید صادر شده، ناوهای حاضر در منطقه باید حضور هر نوع کشتی و قایق در آب های منطقه را به اطلاع برسانند.

در آب های امریکای جنوبی، مرکزی و حوزه دریای کارائیب؛ برزیل و پرو جزء مناطق ناامن به شمار می آیند. در سایر آب های آزاد نیز از دریای عرب نام برده می شود که اکثر حملات در آن به کشتی ها و قایق های کوچک صورت گرفته است.

با این همه دفتر ثبت دزدی های دریایی و مسلحانه علیه کشتی ها اعلام می کند تعداد زیادی از سرقت های دریایی نیز از سوی مالکان و کشورهای متبوع شان گزارش نمی شود.

● سرانجام کشتی ربایی ها

نیکلا سارکوزی پس از آنکه با استفاده از کماندوهای ارتش فرانسه توانست گروگان های فرانسوی را از چنگ دزدان سومالیایی آزاد کند، اعلام کرد در حال حاضر دزدان ۱۵ کشتی و بالغ بر ۱۵۰ گروگان را به اسارت گرفته اند. دزدان برای آزادی هر کشتی و تعداد خدمه آن به طور میانگین بین ۵/۱ تا ۳ میلیون دلار باج خواهی می کنند. گرچه ارقام دقیق پول های پرداخت شده توسط مالکان طبق تبصره یی نانوشته هرگز اعلام نمی شود اما از آنچه براساس شنودهای رادیویی به دست آمده اعلام شده مالک انگلیسی برای آزادی کشتی خود ۹/۱ میلیون دلار پول به سارقان پرداخته است.

بر همین اساس اعلام شد دزدان بابت آزادی دو فروند کشتی مالزیایی و یک فروند کشتی ژاپنی تقاضای ۹ میلیون دلار کرده اند. مبلغ درخواستی دزدان سومالیایی برای کشتی ایرانی نیز دو میلیون دلار اعلام شد که توسط محمدحسین داجمر مدیرعامل کشتیرانی تکذیب شد.

رضا طهماسبی