بزرگداشت شیخ مفید رحمت الله علیه

شیخ و استاد ما, محمد بن محمد بن نعمان که رضوان خدا بر او باد فضل او در فقه و حدیث, و ثقه بودن او مشهورتر از آن است که توصیف شود

نجاشی شاگرد نامدار شیخ مفید رحمت الله علیه در حق او گوید:

شیخ و استاد ما، محمد بن محمد بن نعمان - که رضوان خدا بر او باد - فضل او در فقه و حدیث، و ثقه بودن او مشهورتر از آن است که توصیف شود.

ابو عبدا... محمد بن نعمان مشهور به شیخ مفید از بزرگان شیعه و از نوادر علم كلام و فقه است. وی به سال ۳۳۶ یا ۳۳۸ ه.ق پا به هستی نهاد. محل تولد او در ناحیه جیل در ده فرسنگی بغداد بود. بعدها همراه پدرش كه مقلب به العلم بود به بغداد آمد و نزد استادهای عصر خویش تحصیل نمود از معروفترین استادان وی می توان به ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولوی قمی و شیخ صدوق اشاره كرد.

در زمان وی آل بویه بر بغداد حاكم شدند كه حامی تشیع بودند، بنابراین زمینه بیان عقاید و نشر اندیشه های شیعی پدید آمد شیخ مفید از این محیط آزاد در عصر خویش سود جست و در مسجد براثا در بغداد به تدریس و وعظ و جدل با معارضین پرداخت و توانست تشیع و فرقه های آن را با هم متحد كند. وی فرق مختلف اسلامی را تشویق نمود كه اختلافات جزئی را كنار نهاده و در اصول متحد شوند. آثار شیخ مفید متجاوز از دویست تألیف می باشد.

از آثار ارزشمند شیخ مفید، كتاب الامالی است. این كتاب، مهمترین اثر حدیثی بر جای مانده از مفید به شمار می آید. دارای ۳۸۷ حدیث از پیامبر اكرم (ص) و ائمه معصومین (ع) در مباحث گوناگون است. شیوه روایت در آن، به گونه املاء بوده است، بدین معنی كه روایات آرام آرام خوانده می شده و همه شنوندگان و یا برخی از آنان، مطالب را یادداشت می كرده اند.

در آن زمان، املاء، از طرق انتقال حدیث و دانش بوده است. املاء كنندگان غالباً از بزرگان بوده اند. در اسلام، نخستین املاء كننده، پیامبر گرامی اسلام (ص) بوده است.

ابن حجر نیز می نویسد:

مفید، مردی بود كه در راه امور مستحبی خود را سخت به زحمت می انداخت. بسیار فروتن بود. خود را به خاك پای علم و دانش درافكنده بود و چنان در بیان عقائد و كلام شیعه ورزیده بود كه می گفتند او را بر هر امامی حقّ نعمت است.

شیخ بزرگوار شیخ مفید در شب جمعه ۳ رمضان سال ۴۱۳ ه.ق در بغداد، پس از ۷۵ سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تـجـلـیـل فـراوان مردم و قدردانی علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیر شاگرد بزرگوارش شیخ طوسی كه خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او از كثرت دوست و دشمن برای ادای نماز و گـریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع كردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام معصوم جواد الائمه (ع) پائین پای آن حضرت و نزدیك قبر استادش ابن قولویه مدفون گردید.

الف) علم، کلام و عقاید: «اوائل المقالات»، «شرح عقاید صدوق»، «اجوبه المسائل السرویه» و «نکت الاعتقادیه»، کتابهای شیخ عظیم الشأن، مرحوم مفید در این بستر فکری فرهنگی است.

ب) علم فقه: «المقنعه» شیخ صاحب عناوین بسیاری در فقه است که احکام و وظائف شرعی در ابواب مختلف آن توضیح داده شده است. «الاعلام»، «المسائل الصاغانیه»، «جوابات اهل الموصل فی العدد الرویه» و «جواب اهل الرقه فی الاهله و العدد» از دیگر آثار این فرزانه فرهمند در زمینه فقه است.

ج) اخلاق اسلامی: «امالی» شیخ، پیرامون اخلاق اسلامی و فضائل انسان است. مرحوم مفید به خوبی آگاه بوده است كه یادگیری و به كار بستن دستورات اخلاقی برای فرد و جامعه، بویژه طالبان علم ضرورت دارد؛ از این روی، به این مسأله اهمیت خاصی داده است.

د) حدیث: اهمیت ولایت، لزوم پیروی از امام (ع) و فضائل امیرالمومنین علی (ع) از جمله مباحثی است که در امالی شیخ مفید، پیش روی اندیشمندان قرار می گیرد.

هـ) امامت و فلسفه سیاسی در اسلام: «الافصاح فی الامامه»، «ارشاد»، «جمل»، «امالی»، «الفصول المختاره»، «تفصیل امیر المومنین علی سایر الصحابه» از آثار وی در این زمینه است. قریب بیست اثر ژرف از آثار شیخ مفید پیرامون «امامت و رهبری» است.

و) غیبت امام دوازدهم: بخشی از «ارشاد» کتاب «الفصول العشره فی الغیبه»، و «الجوابات فی الخروج المهدی (عج)» به همراه پنج اثر دیگر از این علامه و شیفته اهل بیت (ع) درباره حضرت بقیه الله (عج) است.