سبب‌شناسی تاخیر رشد کودک

تاخیر رشد یک علامت است؛ نه یک تشخیص. عوامل ایجادکننده این علامت عبارتند از: اختلال در ارگان‌ها، روش تغذیه‌ای و عوامل اجتماعی روانی. تاخیر رشد در سال اول و بیشتر در ۶ ماه دوم زندگی …

تاخیر رشد یک علامت است؛ نه یک تشخیص. عوامل ایجادکننده این علامت عبارتند از: اختلال در ارگان‌ها، روش تغذیه‌ای و عوامل اجتماعی روانی. تاخیر رشد در سال اول و بیشتر در ۶ ماه دوم زندگی اتفاق می‌افتد.

تغذیه انحصاری با شیر مادر در ۶ ماه اول عمر برای شیرخواران ضروری است. سپس غذاهای کمکی از شروع ۷ ماهگی به تدریج آغاز می‌شود و بنابراین تاخیر در رشد همراه با تغذیه انحصاری با شیرمادر دیده نمی‌شود؛ مگر در موارد بسیار نادری که شیرخوار تا سن ۹ ماهگی به غیر از شیرمادر غذای دیگری نخورده باشد.

واژه تاخیر در رشد در سطح وسیعی استفاده شده است تا تمام شیرخوارانی که درجه‌‌هایی از اختلال رشد را دارند شامل شود. به عبارت دیگر این یک طبقه‌بندی سندرمیک (نشانگانی) است تا شیرخوارانی را که از لحاظ وزنی، قدی یا هر دو به‌طور طبیعی رشد نمی‌کنند مشخص کند.

به‌طور کلی تاخیر در رشد در آنها که شیرمادر می‌خورند نادر است و میزان بروز آن معلوم نیست. در ضمن باید بررسی کرد که وزن‌گیری شیرخوار آهسته است یا درست وزن نمی‌گیرد بنابراین شرح کاملی شامل جزییات شیردهی، معاینه فیزیکی، معاینه پستان مادر، مشاهده شیردهی و آزمایش‌های مناسب لازم است.

شیرخواری که درست ولی آهسته وزن می‌گیرد دارای این خصوصیات است: مکرر می‌خورد و مکیدن او خوب است، پستان‌های مادر قبل از شیردهی پر است و او می‌تواند رگ کردن پستان‌اش را در خلال شیر دادن احساس کند، شیرخوار حداقل ۶ کهنه خیس در روز دارد و ادرار او بی‌رنگ و رقیق و مدفوع‌اش شل و دانه‌دانه است. با اینکه خیلی کم وزن می‌گیرد، ولی هشیار و بشاش بوده و تکامل او در حد طبیعی و مناسب است. آهسته ولی پیوسته وزن می‌گیرد.

برعکس، شیرخواری که دچار تاخیر در رشد واقعی است، معمولا بی‌توجه بوده یا ضعیف گریه می‌کند و تونیسیته عضلانی خوبی ندارد، تورگور پوستی او طبیعی نیست. تعداد کهنه‌های تر کم است و هیچ‌گاه خیس نیست. بوی ادرار او تند است. دفعات مدفوع کم و مقدار آن ناچیز است. شیر دادن به او طبق ساعت و همیشه کمتر از ۸ بار در روز است و مادر رفلکس جهش شیر را به خوبی احساس نمی‌کند.

وزن‌گیری آهسته ممکن است فامیلی یا ژنتیکی باشد (والدین کوچک) ولی همیشه باید مطمئن شد که تغذیه با شیرمادر مطلوب است. باید به دریافت چربی کافی شیر توسط شیرخوار توجه داشت چون غالبا به مادران گفته شده است که برای تولید شیر کافی شیرخوار را از یک پستان به پستان دیگر بگذارند. اگر قبل از اینکه تغذیه از یک پستان تمام شود مادر شیرخوار را جدا کرده و به پستان دیگر بگذارد این کار مانع آزادسازی شیر پرچرب پسین می‌شود. باید به مادر توصیه کرد که اجازه دهد شیرخوار در هر وعده ابتدا یک پستان را تخلیه کند و اگر میل به شیر خوردن داشت به پستان دیگر گذاشته شود.

دکتر محمداسماعیل مطلق

دانشیار دانشگاه جندی‌شاپور اهواز

مدیرکل دفتر سلامت جمعیت خانواده و مدارس وزارت بهداشت