موضع سلطان در برابر فقه و شریعت

شریعت آن چیزی است که خداوند برای بندگان خود وضع کرده است و مجموعه مسائل دینی عقاید, احکام و اخلاق را نیز در بر می گیرد

شریعت آن چیزی است که خداوند برای بندگان خود وضع کرده است و مجموعه مسائل دینی عقاید، احکام و اخلاق را نیز در بر می‌گیرد.

دو منبع اصلی شریعت که می توان به آنها مراجعه کرد کتاب خدا و سنت است. فقه علمی است که در آن احکام شرعی به وسیله قرآن، سنت، اجماع و عقل به دست می آید. این احکام از سوی کسانی به اجرا در می آید که به آنها فقیه گفته می شود. از این رو به منظور داشتن حکومتی مطلوب باید بین حاکمان و فقیهان رابطه ای مناسب برقرار باشد و حاکمان احکام شرعی را که همان فقه و شریعت است، بپذیرند. این در حالی است که در ایران همواره (تا پیش از انقلاب اسلامی) نظام پادشاهی برقرار بوده که مخالف دین و مذهب به شمار می رفته اند.

این امر به​این علت بوده که پادشاهان در ایران قوانین حکومت های پیش از خود را زیر پا می گذاشتند تا خود به قدرت برسند. این پادشاهان از قدرت نامحدودی برخوردار بودند و کسی را پروای آن نبود که دستور آنها را زیر پا بگذارد. چنین حکومت های سلطان مدار و دیکتاتوری با زدن نقاب شریعت از کشتن افراد بی گناه ابایی نداشتند. از این روست که از ابتدای حکومت پادشاهی در ایران پادشاهان به انواع و انحای مختلف با فقها در جنگ و ستیز بودند، به نحوی که در حکومت پهلوی علمای بسیاری دستگیر، زندانی، شکنجه و تبعید و یا ممنوع المنبر شدند اما همه اینها مانعی برای فریبکاری آنان و تمسک به ظواهر دین نبود.

در تاریخ ایران به وفور از این دست موارد وجود دارد. به عنوان نمونه می توان از دولت غزنویان یاد کرد که به قدرت رسیدن آنها با حیله و فریب بود. دولت غزنوی حکومتی ترک تبار و مسلمان بود که در قرن چهارم و پنجم بر بخشی از شرق خاورمیانه و جنوب آسیای میانه حکومت می کردند. آنها به عنوان مروج و ناشر اسلام مورد توجه و تائید خلافت عباسی بودند. شهرت این حکومت در جهان، بیشتر به خاطر فتوحاتی است که در هندوستان انجام دادند. سلطان محمود غزنوی و پسرش مسعود از مشهورترین پادشاهان این دوره بودند که به ظاهر به شریعت و دین پایبند بودند. حملات مکرر محمود به هند در لوای رواج اسلام یکی از نمونه های تظاهر به فقه و شریعت است. محمود غزنوی به اسم دین و شریعت و گسترش اسلام به هند حمله می کرد در حالی که دلیل اصلی وی برای این حملات فقط کشورگشایی و غارت گنجینه ها و جواهرات معابد هند بود. همان طور که از تاریخ برمی آید، محمود در یکی از جنگ های خود به هند به یکی از بزرگ ترین فتوحات خود یعنی فتح سومنات دست یافت. سومنات بزرگ ترین و مهم ترین بت هندوستان بود که پنج متر طول داشت. هندوان دسته دسته به زیارت این بت می رفتند و صدها برهمن نیز به پرستش وی مشغول بودند. هندوان طلا و جواهرات فراوانی را نذر این بت می کردند. محمود در کشورگشایی های خود به نام اسلام و مسلمین به سومنات دست یافت، آن را با خاک یکسان کرد و تمام طلا و جواهرات سومنات را نیز صاحب شد. محمود فردی متعصب و خشک مذهبی بود که اطرافیانش را کسانی تشکیل می دادند که همانند خود او بودند؛ چاکرانی که ازخراسان تا هندوستان زبان به تملق و چاپلوسی او گشوده بودند.

او دشمن شیعیان بود. به همین علت از دیگر کارهای محمود که پایه های شریعت را متزلزل کرده بود، دشمنی او با شیعیانی از قبیل حکیم ابوالقاسم فردوسی بود. ابتدا محمود قصد داشت به پاس سرودن شاهنامه به فردوسی صله دهد ولی در آخر کار او نه تنها به عهد خود وفا نکرد که می خواست این شاعر آزاده را به جرم شیعه بودن از بین ببرد. محمود می خواست با زدن افترا به فردوسی به جرم الحاد او را به زیر پای فیلان بیندازد ولیکن فردوسی از دست او و عمالش فرار کرد. (صفا، ۱۳۷۳، ۱۲۱)

دروغ و تزویر غزنویان به اینجا ختم نمی شود. پس از مرگ محمود، پسرش مسعود به تخت نشست. او کسی بود که در مخالفت با شریعت دنباله رو پدر خویش بود و حتی از او بدتر عمل می کرد. او نیز به نام شریعت و اسلام کشتارهای فراوانی کرد. یکی از مهم ترین و بدترین اتفاقاتی که زمان او افتاد، زندانی کردن و کشتن برادرش محمد و دیگری به دار آویختن حسنک بود که وزیر شیعه مذهب پدرش به شمار می رفت. مسعود حسنک را ملحد اعلام کرد که این کار وی نیز یکی دیگر از تزویرهای او محسوب می شد.

مسعود به ریا نمازهای طولانی می گزارد، در حالی که در کنار آن با ندیمان و کنیزان خود خلوت می کرد و شراب می نوشید. از فساد اخلاقی او می توان به داستان خویشخانه اشاره کرد. زمانی که هنوز محمود زنده بود و سلطنت می کرد، مسعود دور از پدر در هرات روزگار می گذراند و پنهان از وی به کارهای شنیع می پرداخت. او دستور داده بود در باغی برایش اتاقی بسازند که بر دیوارهای آن نقاشی های مستهجن کشیده شده بود. مسعود هنگام خواب ظهر به آن مکان می رفت و در آن باغ پنهانی و دور از چشم دیگران شراب خواری و با مطربان خود خلوت می کرد. روزی جاسوسان محمود او را از احوال مسعود با خبر کردند. محمود برای دستگیری مسعود چند تن را به آن باغ فرستاد ولی وقتی سربازها به آنجا رسیدند چیزی نیافتند جز آن که مسعود را دیدند که در اتاقی در حال نماز بود. جاسوسان مسعود خیلی زود به او خبر رسانده بودند و وی تمام نقوش مستهجن را با گچ پوشانده بود.(بیهقی، ۱۳۸۰، ۵۷ ـ ۵۳)

در تاریخ ایران فراوانند محمودها و مسعودها که دینداریشان همراه با نیرنگ و تزویر بوده و دین آنها دینی خلاف فقه و شریعت به شمار می رفته است. این رفتار حکومتی به پادشاهان صفویه، قاجار و پهلوی نیز سریان یافت. پادشاهان این دوره ها نیز اسما به اسلام وفادار بودند، نماز می خواندند و روزه می گرفتند و حتی به زیارت امام رضا می رفتند در حالی که در فساد اخلاقی غرق بودند.

حکومت چنین پادشاهانی حکومتی استبدادی بود که هیچ قانونی نمی توانست روش حکومتی و رفتار این پادشاهان را تغییر دهد. چنین شیوه حکومتی همچنان در ایران ادامه یافت و به دوران حکومت پهلوی رسید که به اسم اسلام کارهای شنیع بسیاری انجام داد. از جمله اعمال این حکومت که مخالف شرع اسلام به شمار می رود، کشف حجاب بود که از دستاوردهای تقلید رضاشاه از غرب بود. البته کشف حجاب فقط مختص دوره رضاشاه نبود و این موضوع از دوره مشروطه آغاز شده و تا دوره رضاشاه ادامه یافته بود، اما این رفتار رضاشاه و دیگر بی عدالتی های او چندان دوامی نداشت و حکومت جمهوری اسلامی با پیروزی خود، خط بطلانی بر تمام حکومت های پادشاهی پیش از خود کشید.

زهرا شهرام بخت