خودروهای فرسوده به كجا می روند

امروزه از رده خارج كردن خودروهای فرسوده به خصوص در شهرهای بزرگ مانند تهران با توجه به تعداد آلاینده های تولیدی و عدم مصرف بهینه سوخت و سطح ایمنی پائین این خودروها مورد توجه خاص قرار گرفته و اقداماتی نیز در این زمینه صورت گرفته است با این حال با شرح مشكلات پدید آمده در این زمینه مشخص می شود كه این اقدامات كافی نبوده و گاه با موانعی رو به رو بوده اند

امروزه از رده خارج كردن خودروهای فرسوده به خصوص در شهرهای بزرگ مانند تهران با توجه به تعداد آلاینده‏های تولیدی و عدم مصرف بهینه سوخت و سطح ایمنی پائین این خودروها مورد توجه خاص قرار گرفته و اقداماتی نیز در این زمینه صورت گرفته است. با این حال با شرح مشكلات پدید آمده در این زمینه مشخص می‏شود كه این اقدامات كافی نبوده و گاه با موانعی رو به رو بوده‏اند. براساس آمار موجود در حال حاضر، بالغ بر شش میلیون خودرو در كشور وجود دارد. در حدود ۲۶ درصد از این خودروها دارای عمر بیش از بیست سال هستند. در كشورهای پیشرفته تقریبا به ازای نیمی از خودروهای تولید شده، خودروهای فرسوده از رده خارج می‏شوند. در حالی كه این میزان در كشور ما چیزی حدود ۱ عدد به ازای صد خودروی تولید شده است.امروزه خودروسازان علاوه بر سلیقه مشتری تاثیر خودروهای تولیدی بر محیطزیست را نیز مورد توجه قرار می‏دهند. یكی از عواملی كه در صنعت خودروسازی مطرح است، دوره‏ای به عنوان عمر مفید است كه در فاز طراحی هر خودرو تعریف می‏شود و به معنای زمان استفاده مفید از خودرو پیش از خرابی و جایگزینی آن با خودروی جدید است. در كشورهای پیشرفته دنیا، عمر مفید خودرو بین ۴ تا ۵ سال است؛ اما در كشور ما مصرف‏كننده‏ها به عمر مفید خودرو توجهی ندارند و ما معمولا در سطح شهرها شاهد تردد خودروهای بسیار قدیمی هستیم. از مشكلات خودروهای فرسوده مصرف زیاد بنزین و تولید گازهای آلاینده هوا با دوره حیات طولانی‏تر است. متوسط مصرف بنزین در كشور ما ۱۷ لیتر است كه این مقدار ۶/۵ لیتر بیشتر از استانداردهای جهانی است. علاوه بر این متوسط دوره زمانی حیات آلاینده‏های منتشر شده از ماشین‏های جدید كه اگزوز آنها مجهز به سیستم تبدیل كاتالیزوری است در حدود ۸۰ درصد كمتر از خودروهای مشابه بدون تجهیز اگزوز به این سیستم است. درحقیقت مشكل خودروی فرسوده یك مساله ملی است كه به تازگی مورد توجه مردم و مسئولان قرار گرفته و طرح جمع‏آوری خودروهای فرسوده در حال اجراست.

خودروی فرسوده

خودروهای فرسوده در دسته زباله‏های صنعتی طبقه‏بندی می‏شوند و طبق قانون مسئولیت زباله‏های صنعتی برعهده تولیدكننده است، بنابراین مسئولیت بازیافت خودروهای فرسوده كه جمع‏آوری می‏شوند، متوجه صنایع خودروسازی است و شهرداری یا سازمان بازیافت متولی این كار نیست. یك خودرو به طور متوسط شامل ۱۵ هزار قطعه است كه از مواد مختلف نظیر فولاد، آهن، شیشه، الیاف، پلاستیك، آلیاژها و فلزات غیرآهنی ساخته شده‏اند. مرحله اول در بازیافت یك خودروی فرسوده، تفكیك اجزای آن است. اجزای تفكیك شده دیگر به عنوان قطعه‏ای از خودرو قابل استفاده نیست، بلكه به تناسب جنس آن كه ممكن است فلز، پلاستیك یا شیشه باشد به واحدهای مرتبط برای بازیافت فرستاده می‏شوند. در كشور ما تجهیزات پیشرفته‏ای برای تفكیك اجزای خودروی فرسوده وجود ندارد و عملیات تفكیك در گاراژهای اوراقی به صورت دستی انجام می‏شود. به این ترتیب كه در مرحله اول كلیه مایعات شامل روغن، بنزین یا ضدیخ تخلیه می‏شود و با توجه به این كه تخلیه این مایعات نیز در همین گاراژهای فاقد تجهیزات مكانیزه انجام می‏شود، بعید نیست وارد محیطزیست شوند و خطر آلودگی محیط را به همراه داشته باشند. پس از تخلیه مایعات، اجزای كوچكتر جدا و اجزای بزرگ با دستگاه‏های برش به قطعات كوچك‏تر تبدیل می‏شوند. اجزای پلاستیكی به كارگاه‏های بازیافت مواد پلاستیكی و قطعات فلزی به كوره‏های ذوب فلزات منتقل می‏شوند. در كشورهای پیشرفته تجهیزات مكانیزه و فناوری پیشرفته برای تفكیك خودروهای فرسوده وجود دارد. به طور مثال در ایالات متحده سیستم‏هایی طراحی شده است كه قبل از تفكیك اجزایی نظیر رادیاتور، باك، باتری و پلاستیك‏ها جدا می‏شوند، سپس خودرو توسط جرثقیل به خردكننده‏هایی آسیاب مانند منتقل و به اجزای ریز تبدیل می‏شود. پس از خرد شدن، اجزا به سیستم‏های جداكننده منتقل می‏شوند و فلزات آهنی به كمك جداكننده‏های مغناطیسی جدا می‏شوند و سپس مواد سبك موجود با فشار باد جداسازی می‏شود. بخش باقی مانده بیشتر شامل مواد متراكم فلزی غیرآهنی است كه از نظر وزنی حدود ۲۰ تا ۸۰ درصد قابل بازیافت است.قراضه تفكیك شده و غیرقابل بازیافت «ASR» نام دارد كه امروزه تلاش‏های محدودی برای كسب انرژی از این قراضه در حال انجام است. استفاده مجدد از فلزات یا پلاستیك‏های بازیافتی در صنایع به صرفه‏جویی در مصرف انرژی كمك شایانی می‏كند. در هر قطعه ساخته شده در صنعت، انرژی محصوری وجود دارد كه بیانگر انرژی لازم برای تبدیل مواد خام به محصول است كه در فلزات شامل انرژی مصرف شده در مراحل معدن كاری، تصفیه یا ورق‏سازی و در مواد پلاستیكی شامل انرژی لازم برای تولید نفت، تصفیه، پالایش و پردازش می‏شود. بنابراین با استفاده از مواد بازیافتی به دست آمده از قطعات خودروی فرسوده انرژی لازم در بسیاری از این مراحل حذف می‏شود. در حال حاضر حدود صد درصد فلزات موجود در قراضه خودرو قابل بازیافت و انرژی لازم برای تولید یك تن فلز از فلزات بازیافت شده بسیار كمتر از انرژی موردنیاز برای تولید یك تن فلز از سنگ معدن است.

۵ میلیون تومان ضرر به اقتصاد ملی

حركت یك خودروی فرسوده به دلایلی ازجمله مصرف بی‏رویه سوخت، روغن، قطعات یدكی، رنگ، بتونه و قطعات وارداتی و نیز ایجاد مسائل زیست‏محیطی سالانه حدود ۵۰ میلیون ریال به اقتصاد ملی ضرر می‏زند.

اقتصاد خانواده نیز از قبل از مالكیت خودروی فرسوده سالانه به طور مستقیم ۱۵ میلیون ریال ضرر می‏كند چرا كه مصرف سوخت این خودروها و دفعات تعویض روغن، قطعات و تعمیرات نیز نسبت به خودروهای استاندارد بالاست. خودرویی فرسوده به حساب می‏آید كه نتواند مجوز معاینه فنی را بگیرد. براین اساس ممكن است یك خودروی جدید هم نتواند شرایط استاندارد مطلوب را كسب كند به این ترتیب چنین خودرویی علی‏رغم پائین بودن سن فرسوده محسوب می‏شود. سن خودروهای فرسوده در كشورهای مختلف متفاوت است. در كشورهای پیشرفته خودروهای بالای ۱۰ سال را فرسوده اعلام می‏كنند و در كشورهایی مثل تایلند خودروهای با سن بالای ۵ سال مجوز تردد ندارند در كشورهای جهان سوم نیز اهمیتی به فرسودگی خودروها داده نمی‏شود. طبق مصوبه هیات وزیران، سن خودروهای فرسوده در كشور ما بین ۳۰ تا ۴۰ سال است و این در حالی است كه هم‏اكنون خودروهایی با سن بالای ۴۰ سال هم در سطح كشور در حال تردد هستند. گفتنی است هم‏اكنون نزدیك به هفت میلیون خودرو در كشور در حال تردد است كه ۶۰ درصد آنها سنی بالای ۱۵ سال دارند. طبق آئین‏نامه اجرایی جایگزینی خودروهای فرسوده مقرر شده است كه سازمان حفاظت محیطزیست با همكاری سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی و بانك مركزی نسبت به تعیین بانك یا بانك‏های عامل برای اعطای تسهیلات جایگزینی خودروهای فرسوده حمل و نقل عمومی درون شهری اقدام كند. حداكثر میزان یارانه تسهیلات بانكی به ازای هر خودرو نیز ۵ میلیون تومان تعیین شد و خودروهای جایگزین (دوگانه‏سوز) در استفاده از اعتبارات موضوع این آئین‏نامه در اولویت قرار گرفتند. از طرف دیگر مقرر شده بود كه ۲۰۰ هزار دستگاه خودروی فرسوده از ناوگان حمل و نقل عمومی خارج شوند، اما با تمام این اوصاف طرح خروج خودروهای فوق از ناوگان حمل و نقل با كندی پیش می‏رود.

---