مقایسهٔ شركت های خصوصی بیوتكنولوژی كشور بر مبنای نحوهٔ راه اندازی و منبع سرمایه گذاری اولیه

با توجه به اینكه روندهای مختلفی در ارتباط با نحوه راه اندازی شركت های خصوصی وجود دارد كه می تواند در توسعه این بخش مؤثر باشد, در این مطلب روندهای راه اندازی شركت های خصوصی بیوتكنولوژی كشور مورد بررسی قرار گرفته است

با توجه به اینكه روندهای مختلفی در ارتباط با نحوه راه‌اندازی شركت‌های خصوصی وجود دارد كه می‌تواند در توسعه این بخش مؤثر باشد، در این مطلب روندهای راه‌اندازی شركت‌های خصوصی بیوتكنولوژی كشور مورد بررسی قرار گرفته است از این منظر نكات جالب‌توجهی در میان شركت‌های خصوصی بیوتكنولوژی كشور مشاهده می‌شود كه عبارتند از:

۱) تعداد قابل‌توجهی از شركت‌ها در فضاهای كوچك مانند زیرزمین یا اتاقی در منزل شروع به كار كرده‌اند كه در بین آنها شركت‌های موفقی نیز وجود دارند. پیش از این گفته بودیم كه تمامی این شركت‌ها با كمتر از ۵ نفر تأسیس شده‌اند.

در واقع، این از خصوصیات تكنولوژی‌های برتر (High-tech) است كه شركت‌های كوچك و نوآور می‌توانند با فضا و امكانات اولیهٔ اندك تشكیل شوند و رشد كنند، خصوصیتی كه در مورد تكنولوژی‌های پایین وجود ندارد.

۲) دو مورد از شركت‌های مورد بررسی، شركت‌هایی بودند كه در گذشته در حوزه‌هایی غیر از بیوتكنولوژی مشغول فعالیت بودند، اما با توجه به اینكه حوزهٔ فعالیت آنها قابل تعمیم به بیوتكنولوژی نیز بوده است، فعالیت‌های خود را گسترش داده و علاوه بر محصولات قدیمی خود، در حال حاضر فرآورده‌های مرتبط با بیوتكنولوژی را نیز تولید می‌نمایند. این دو شركت در حوزهٔ "ساخت تجهیزات" و "بیوتكنولوژی كشاورزی" فعالیت می‌نمایند.

آنچه در این دو مورد حایز اهمیت است، انتشار بیوتكنولوژی در صنایع قدیمی است كه می‌تواند رقابت‌پذیری این صنایع را افزایش دهد. اما متأسفانه از این راهكارها در سطح وسیعی استفاده نشده است برای مثال، بیوتكنولوژی پزشكی قابلیت انتشار بالایی در صنایع سنتی داروسازی كشور دارد كه می‌تواند مورد توجه ویژه قرار گیرد.

۳) در یكی از موارد مورد بررسی، یك همكاری دانشجویی منجر به ساخت محصول و تأسیس شركت شده است. البته بعداً خواهیم گفت كه حمایت‌های دولتی (خرید دولتی) در موفقیت این گروه دانشجویی مؤثر بوده است. این تجربه نیز در بین شركت‌های مورد مطالعه فقط یك بار به‌وقوع پیوسته است.

۴) یكی از روش‌های دستیابی به تكنولوژی، شروع فعالیت از تحقیقات دانشگاهی است كه به‌ویژه در بومی‌سازی تكنولوژی بسیار مهم است. اما تنها در یكی از شركت‌های مطالعه شده، دانش فنی از تحقیقات منسجم دانشگاهی حاصل شده كه نهایتاً به راه‌اندازی شركت منجر شده است. در این مورد خاص، همكاری صنعت و دانشگاه، نقش مهمی در تاسیس شركت داشته است.

۵) تجربهٔ موفق دیگری كه آن هم فقط یك بار اتفاق افتاده است، همكاری شركت‌های بزرگ برای تأسیس یك شركت نوپا است. در این مورد خاص، سه شركت بزرگ داروسازی با یكدیگر همكاری كرده و زمینهٔ ایجاد یك شركت نوپای بیوتكنولوژی پزشكی را فراهم كرده‌اند كه در حال حاضر، شركت مذكور یكی از موفق‌ترین شركت‌های بیوتكنولوژی كشور محسوب می‌شود.

همكاری شركت‌های بزرگ و معتبر از این جهت حایز اهمیت بوده كه این شركت‌ها برای تأمین تجهیزات و سرمایه‌گذاری اولیه مشكل چندانی نداشته و شركت نوپا از این جهت با مشكلات كمتری مواجه شده است. این راهكار هم می‌تواند یكی از روش‌های انتشار تكنولوژی در صنایع سنتی و قدیمی باشد.

۶) مقایسهٔ شركت‌ها از منظر "منبع سرمایه‌گذاری اولیه یا تأمین مالی در بدو تأسیس" نیز نكات جالب‌توجهی را در بر دارد (نمودار زیر).

▪ با توجه به نمودار فوق، می‌توان تحلیل‌های زیر را ارایه نمود:

- تا قبل از سال ۱۳۸۰ هجری شمسی، اكثر شركت‌های خصوصی بیوتكنولوژی با سرمایه‌های خصوصی تأسیس شده‌اند. فقدان ساختارهای سرمایه‌گذاری دولتی (در بدو تأسیس شركت) در این مقطع زمانی به شدت مشهود است. فقدان این ساختارها باعث شد كه تأسیس شركت‌ها در نیمهٔ دوم دههٔ ۱۳۸۰ هجری شمسی كاهش یابد.

- پس از سال ۱۳۸۰، فعالیت نسبی چند بنگاه سرمایه‌گذاری دولتی، باعث تغییر این روند شده و تمام شركت‌های مورد بررسی، با استفاده از این سرمایه‌ها تأسیس شده‌اند. جذابیت این حمایت‌ها به حدی بوده كه دیگر، سرمایه‌گذاران خصوصی انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری در حوزهٔ بیوتكنولوژی نداشته‌اند.

ضمن اینكه رویكرد تأسیس شركت در این برهه به شدت افزایش یافته است. نكتهٔ حایز اهمیت اینكه، هیچگاه در كشور تناسب مطلوبی بین سرمایه‌گذاری دولتی و بخش خصوصی در بیوتكنولوژی وجود نداشته است. اگر این تناسب به شكل مطلوبی به‌وجود آید و سرمایه‌های بخش خصوصی در كنار منابع مالی دولتی قرار گیرند، انگیزهٔ شركت‌ها برای كسب موفقیت در كار افزایش یافته و بار كمتری نیز بر دوش دولت قرار می‌گیرد.

لازم به ذكر است، چون اكثر شركت‌هایی كه با سرمایهٔ دولتی شروع به كار كرده‌اند، شركت‌های نوپایی هستند كه در عرصهٔ رقابتی بازار محك نخورده‌اند، بنابراین در حال حاضر نمی‌توان راجع به موفقیت یا عدم موفقیت آنها تحلیلی ارایه كرد.

نویسنده: حمیدرضا عبدی, محمد عنایت‌زاده