نغمات دینی بر امواج رادیو

دست اندرکاران برنامه های اداره کل نغمات آیینی و رادیو نوا از برنامه های این شبکه رادیویی در رمضان امسال می گویند

از صحبت‌های قهرمان عباسی، مدیر روابط عمومی رادیو نوا متوجه می‌شوم سعید طوسی مناجات‌خوان و قاری بین‌المللی قرار است برای ضبط زیارت وارث و سماوات به رادیو بیاید. خودم را به استودیوی محل ضبط می‌رسانم. خیلی دوست دارم از نزدیک صدای حاج‌محمد گندمی‌نژادطوسی معروف به سعید طوسی را بشنوم؛ کسی که چندسالی است مناجات‌هایش از کانال‌های مختلف رادیو و تلویزیون پخش می‌شود. او از جمله قاریان بنامی است که در حوزه‌های مختلف قرائت قرآن، ابتهال، تواشیح، اذان و دعاخوانی، آثار فاخر و ارزشمندی ارائه کرده است. بتازگی نیز دو اذان و یک ربنا به مناسبت ماه مبارک رمضان از او رونمایی شده و در ایام این ماه مبارک روی آنتن رفته است.

وقتی طوسی مشغول خواندن دعای روحبحش وارث می‌شود ناخودآگاه آرام در دل با او همصدا می‌شوم و پرنده ذهنم به مسجد کوفه می‎رود. به یاد نمازها و دعاهایی که در آن مسجد و در مقام آن خوبان بجا آورده‌ایم.

فضای خاصی در استودیو حکمفرما شده است. حاج‌سعید طوسی آنچنان زیارت را پرسوز می‌خواند که گویی در زیارتگاه یکی از ائمه اطهار(ع) نشسته و حضورش را حس می‎کند. متوجه می‎شوم علی‌اکبر حنیفی، یکی از کارشناسان نواهای آئینی در استودیو برای نظارت کار حضور دارد. وقتی از او در خصوص ضرورت تولید برنامه‎های آئینی می‎پرسم، می‌گوید: نحوه عرضه مفاهیم و موضوعات مذهبی و دینی و غیردینی با محتوای انسانی و فرهنگی و آموزشی باید به گونه‌ای باشد که مورد پسند واقع شود و مخاطب آن را بپذیرد. چنانچه ما بخواهیم فرهنگ، مفهوم یا آموزه دانشی را به مردم منتقل کنیم، اگر این انتقال از راهی نادرست انجام شود، تاثیرگذار نخواهد بود. به طور مثال وقتی شعر یا متنی بد خوانده شود، طبعا اثر معکوسی خواهد داشت وهیچ کس آن را گوش نمی‌کند. برای همین است که از دیرباز بشر به دنبال آن بوده که مفاهیم و اطلاعات را با زبانی خاص مطرح کند که از آن به عنوان زبان نغم نام برده شده است. یعنی آن چیزی که کلام را زیبا جلوه دهد. به همین علت است که ادعیه با موسیقی و نغمه همراه است تا اثرگذاری این کلمات روحانی را دوچندان کند و این، همان فلسفه و چرایی استفاده از موسیقی و نغمه در کلام است.

● لزوم خروج از انحصار

پیش از این که حاج‌سعید طوسی زیارت دیگری اجرا کند، با او درخصوص همکاریش با رادیو نوا همصحبت می‌شوم. او که عضوشورای عالی قرآن است و حدود پنج سال است با اداره کل نغمات آئینی و رادیو نوا همکاری دارد، می‌گوید: تا به امروز دعاها و آیات زیادی از قرآن را تلاوت کرده‌ام که مورد تصویب شورای عالی قرآن نیز قرار گرفته است.

او از تنها اداره کلی که در سازمان صدا و سیما نغمات آئینی را تهیه و تولید می‌کند، انتظار دارد بحث تولید این نواها را جدی‌تر دنبال کند و این کار منحصر به تعدادی افراد خاص نباشد.

طوسی ادامه می‌دهد: قبول دارم شورای عالی قرآن باید صدای افراد و آثار آنها را تصویب کند، اما چه اشکالی دارد تولید به صورت انبوه باشد. معتقدم در زمینه ابتهال، کم‌کاری شده است. شاید بعضی صداها مورد تصویب این شورا در حوزه اذان و دعا نباشد، اما می‌توان از همان صدا برای ابتهال استفاده کرد. با این کار نه‌تنها تولیدات متنوعی خواهیم داشت، بلکه از افراد بیشتری برای برقراری ارتباط مردم با برنامه‌های مذهبی استفاده خواهیم کرد.

از طوسی می‌پرسم با توجه به این که در مجالس مداحی اهل بیت حضور مستمر دارد، چه تفاوتی را میان این مجالس با برنامه‌های آئینی رادیو قائل است، می‌گوید: در هیات وقتی دعا خوانده می‌شود، حال و هوای مداحی و روضه‌خوانی وجود دارد، اما در رادیو که مخاطب عام دارد، باید در کنار شاخصه‌هایی که وجود دارد سوز در صدا آشکارتر باشد. رعایت وقف و ابتدا، تلفظ درست کلمات و شبیه کردن لحن به لحن عربی از دیگر ویژگی‌هایی است که باید رعایت شود. از میان چهره‌هایی که در این زمینه فعال هستند، می‌توانم به مداحانی همچون حاج‌مرتضی طاهری، حاج‌مهدی سماواتی و حاج‌محمدرضا غلامرضازاده اشاره کنم. البته حاج‌مهدی منصوری و حاج‌صادق آهنگران، دعاخوان‌های خوبی هستند که متاسفانه کمتر از آنها اثری تولید می‌شود. معتقدم برای تنوع کار و خارج شدن از انحصار، از مداحان متفاوتی استفاده شود. در ضمن نباید مردم را به شنیدن چند صدای خاص عادت دهیم.

● برنامه‌های گسترده رادیونوا

اداره کل نغمات آیینی رادیو در آذر ۱۳۸۴ و رادیو نوا در اردیبهشت ۱۳۸۶ همزمان با میلاد حضرت رسول اکرم(ص) به منظور برنامه‌ریزی، سازماندهی و ایجاد ساز و کار مناسب و کارآمد و به منظور تولید، تامین، تبلیغ و پخش نغمات آیینی ایران و دیگر ملل جهان اسلام مطابق با معیارهای رسانه ملی افتتاح شد و کار خود را در سه محور اساسی تولید، تامین و پخش، با هدف تبلیغ و ترویج نغمه‌های دینی و مذهبی آغاز کرد.

تبیین، ترویج و تبلیغ نغمات آیینی و تبدیل فرهنگ شفاهی به فرهنگ رسانه‌ای و صوتی، رویکرد اصلی اداره کل نغمات آیینی و رادیو نوا بوده است.

ابراهیم طاهری، مدیرکل اداره نغمات آیینی و رادیونوا درباره اهداف و برنامه‌های این شبکه رادیویی می‌گوید: ابتدا برنامه‌ریزی ما بیشتر روی دستیابی به ساختار تواشیح، ابتهال، آواز و همخوانی متمرکز بود ولی به مرور زمان این ساختارها از نظر محتوایی، گستره بیشتری به خود اختصاص داد و ساختارهایی مانند منقبت خوانی، قوالی، نقالی، نیایش‌خوانی، مرشدخوانی، زیارتنامه‌خوانی، حماسه‌خوانی، تعزیه‌خوانی و مدیحه‌خوانی به زبان‌های فارسی، عربی و گویش‌ها و لهجه‌های اقوام ایرانی به آن اضافه شد. همچنین ایجاد ساز و کارهای نظارتی کارآمد در ساخت و پخش آثار موسیقایی دینی با استفاده از نظر متخصصان و صاحب‌نظران در زمینه محتوا و شکل این آثار، ساماندهی آموزش‌های مورد نیاز به منظور ارتقای آگاهی و مهارت حرفه‌ای تهیه‌کنندگان نغمات دینی و ساماندهی پژوهش‌های مورد نیاز نغمات مذهبی و آیینی، از رویکردهای اصلی این اداره کل بوده است.

او درخصوص کار رادیو نوا می‌گوید: رادیو نوا کار خود را با شش ساعت برنامه روی موج FM ردیف ۵‌/‌۱۰۳ مگاهرتز از ساعت ۲۴ الی ۶ بامداد آغاز کرد و در حال حاضر، برنامه‌های خود را روی موج FM ردیف ۱۰۲ مگاهرتز تهیه و پخش می‌کند.

او ضمن اعلام آمادگی این شبکه‌ رادیویی برای همکاری با تهیه‌کنندگانی که علاقه‌مند به تولید برنامه‌های معارفی هستند، می‌گوید: تهیه و تولید یک باکس سه ساعته کاری ساده‌ نیست، چون باید در این زمان و برای تنوع کار و تکراری نشدن نغمه‌ها، از قطعات زیر هفت دقیقه‌ای استفاده کرد.

● تنوع در ساختار و محتوا

فرزاد عباسی، مدیر تولید گروه نغمات آیینی رادیو نوا، بااشاره به تعهدات سالانه رادیو نوا برای تولید و تامین برنامه شبکه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی می‌گوید: امسال تعهد داشتیم ۱۶۵ قطعه تولید کنیم. در بخش سرود فارسی ۶۳ قطعه سرود و تصنیف و ۱۰ قطعه آواز، در بخش آواز آیینی ملی ۷۱ قطعه، در بخش دعای بلند دو قطعه دعای جوشن‌کبیر و دعای کمیل، در بخش دعای کوتاه ۱۸ قطعه و در بخش اذان، یک قطعه تولید کرده‌ایم.

اوادامه می‌دهد: سعی ما بر این بود در این تولیدات، ازبهترین مداحان، مدیحه سرایان و خوانندگان مذهبی همچون حاج‌مرتضی طاهری، حاج‌سعید طوسی و حاج‌احمد ابوالقاسمی و همچنین در دعا و نیایش از صدای چهره‎هایی همچون بکایی، موسوی قهار، فرهمند، موسوی واعظ، حاج‌محسن و مرتضی طاهری استفاده کنیم و کارهایی با محوریت اخلاقی، عرفانی در چهارحوزه دین، اخلاق، امید و آگاهی که مورد تاکید رهبر معظم انقلاب نیز بوده، گنجانده شده است.

عباسی ضمن تاکید بر ایجاد تنوع در ساختار و محتوای آثار تولیدی این اداره در شعر، موسیقی و تنظیم یادآور می‌شود: تقویت شوراهای شعر و موسیقی از دیگر برنامه‌های اصلی امسال ما است و از آنجا که نقطه قوت تولید در تقویت این شوراهاست، قراراست از بهترین‌ها در این شوراها استفاده کنیم.

او درخصوص آثار تامینی این اداره می‌گوید: آثاری که برای دیگر شبکه‎ها تامین می‌شود یا بدون استفاده از ساز است که به رادیوهای معارف، قرآن و رادیو نوا ارسال می‌شود یا نغماتی است که در آنها از سازهای کوبه‌ای استفاده شده که در اختیار بقیه شبکه‎های رادیویی قرار می‎گیرد.

زهره زمانی