طرح بانك اطلاعات پروژه های تحقیقاتی و مدارك علمی آب با تأكید بر تهیه مدرك

در سال ۱۳۷۴ بنا به نیاز وزارت نیرو به این بانك اطلاعاتی, قرارداد همكاری چهار سال های بین این وزارتخانه و مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران منعقد گردید در وزارت نیرو كلیه امور پژوهشی آب زیرنظر شورای تحقیقات آب انجام می گیرد

در سال ۱۳۷۴ بنا به نیاز وزارت نیرو به این بانك اطلاعاتی، قرارداد همكاری چهار سال های بین این وزارتخانه و مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران منعقد گردید. در وزارت نیرو كلیه امور پژوهشی آب زیرنظر شورای تحقیقات آب انجام می‎گیرد. در واقع اعضای این شورا برای تصویب طرح‎های تحقیقاتی مربوط به آب در وزارت نیرو، به یك بانك اطلاعاتی از مدارك تحقیقاتی كار شده در دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقاتی كشور نیاز دارند تا در اسرع وقت بتوانند به اطلاعات و چكیده ای از مدارك، یا در صورت لزوم به اصل آن‎ها دسترسی حاصل نمایند.

هدف از اجرای این طرح جمع آوری و سازماندهی اطلاعات مربوط به پروژه های تحقیقاتی و مدارك علمی آب در موضوعات زیر است:

هیدرولوژی، صنایع آب آشامیدنی، مدیریت بهره برداری از آب، حقوق آب، آلودگی آب، توزیع آب، آب‎های زیرزمینی، آب‎های سطحی، نزولات جوی، آلودگی دری، آبیاری و زهكشی، كنترل سیلاب، كیفیت آب، طبقه‌بندی كیفیت آب، سدسازی و صنایع ذیربط، ارتباط خاك و آب، اقتصاد آب، آب و جمعیت، خاك شناسی، زمین شناسی و زلزله، ژئوفیزیك، ژئو تكنیك، استانداردهای آب.اطلاعات گردآوری شده پس از انجام كنترل‎های لازم به رایانه وارد می‎شود و می‎توان از طریق نام نویسنده، نام سازمان، عنوان، توصیفگر، كلید واژه، نام سازمان یا اسامی افراد (چنانچه توصیفگر واقع شده باشند)، اسامی جغرافیایی، ناشر، منبع، سال و چكیده به بازیابی اطلاعات و در صورت لزوم به بازیابی اصل مدرك اقدام كرد.

مراحل انجام كار

ابتدا دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقاتی كه در زمینه آب و موضوعات مورد قرارداد فعالیت تحقیقاتی داشتند شناسایی شدند و با توجه به یكی از اهداف مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران كه استاندارد كردن فعالیت‎های اطلاع‎رسانی مركز برای وصل شدن به شبكه های اطلاعاتی جهانی است، بخش رایانه مركز با بهره‎ گیری از دستورالعمل US MARC BIBLIOGRAPHIC FORMAT ۱۹۹۵ به طراحی كاربرگه ها اقدام نمود. تاكنون كاربرگه های مربوط به گزارش‎های تحقیقاتی، پایان نامه ه، مقالات سمیناره، و مقالات مجلات تهیه شده و كار برگه مدارك استاندارد و نقشه در دست نهیه است. ابتدا كاربرگه ها به طور آزمایشی مورد استفاده قرار گرفتند و پس از رفع اشكالات و انطباق با وضعیت مدارك فارسی و انجام تصحیحات لازم، برای كار وسیع آماده شدند. مدارك گردآوری شده پس از آماده‎ سازی و شماره گذاری با استفاده از اصطلاحنامه های زیر نمایه سازی شدند:

۱.Thesaurus of water resources terms،

۲.TEST (Thesaurus of Engineering and Scientific Terms)،

۳.Ei Thesaurus،

۴.SPINES Thesaurus،

۵.Thesaurus of Law.

كلیدواژه های انتخابی كه در اصطلاحنامه های مذكور موجود نبودند با فرهنگ‎ها و واژگان های زمین ‎شناسی، فنی و مهندسی، كشاورزی، محیط زیست، حقوق، جامعه شناسی و جز این‎ها كنترل شدند.

در این بانك اطلاعاتی اصل مدارك به زبان‎های فارسی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی و توصیفگرها به دو زبان فارسی و انگلیسی است. مداركی كه دارای چكیده بودند، چكیده آن‎ها عیناً به ماشین منتقل شدند.اطلاعات منتقل شده به كاربرگه ها سپس با فرمت IRANMARC معین و استفاده از نرم افزار CDS/ISIS به ماشین داده شده است. در حال حاضر كارهای اطلاعاتی مربوط به ۷۰۰۰ مدرك به اتمام رسیده و در پایان طرح، ۱۰۰۰۰ ركورد و اطلاع ذخیره و بازیابی می‎شوند كه پس از انجام تصحیحات لازم و هماهنگی توصیفگرها و ایجاد ارتباط بین ارجاعات به چاپ مجموعه های ۱۰۰۰ تایی از اطلاعات آب اقدام می‎شود.نتایجی كه از این بانك اطلاعاتی حاصل می‎شود به قرار زیر است:

۱. امور آب وزارت نیرو، و كلیه سازمان‎های پژوهشی و دانشگاه های كشور با استفاده از این بانك اطلاعاتی می‎توانند از دوباره‎ كاری‎های تحقیقاتی ممانعت به عمل آورند.

۲. اطلاعات آن می‎تواند مورد استفاده در برنامه ریزی آب كشور قرار گیرد و چنانچه كلیه مدارك موجود گردآوری شوند و به زور برسند، می‎توان آن‎ها را به مجموعه ها و زیر مجموعه های موضوعی زیر دسته بندی كرد:

الف – سدسازی: شامل بخش‎های مطالعات منابع آب و كنترل سیلاب‎ه، آنالیز سازه های هیدرولیك، سدهای بتنی، سدهای خاكی، ژئوتكنیك، زمین شناسی؛

ب – آب و فاضلاب: شامل آب‎های سطحی، آب‎های زیرزمینی، آبرسانی،...؛

پ – آبیاری و زهكشی: شامل بخش‎های آبیاری و زهكشی، كشاورزی، سدهای انحرافی؛

ت – حفاظت خاك و آب و آبخیزداری: شامل بهره برداری بهینه از منابع آب و خاك،...؛

ث – جنبه های مختلف زیست‎محیطی آب: شامل بخش‎های محیط زیست انسانی، محیط زیست طبیعی و ارزیابی اثرات زیست محیطی؛

ج – جمعیت: شامل مطالعات مربوط به جمعیت شهرها و روستاهای كشور،...؛

چ – هواشناسی: شامل مطالعات مربوط به باران، برف، درجه حرارت محیط،...

در اینجا لازم ا ست به شرح مختصری درباره مدارك مربوط به موضوعات فوق اشاره شود.

الف – سدسازی

سدها ساختمان‎های عظیم بشر ساخت می‎باشند كه به دلیل پیچیدگی و دخالت پارامترهای فیزیكی، ژئومكانیكی، هیدرولوژیكی، سازه‎ای، و فرسودگی مصالح به سرمایه گذاری سنگینی نیاز دارند. بعلاوه، سدسازی نیاز به تحقیقات قبلی، و پس از ساخت نیز به جهت نگهداری احتیاج به بازرسی ادواری و مستمر فنی دارد كه در تمام این مراحل داشتن اطلاعات دقیق، صحیح و كامل مورد نیاز است.

یكی از پارامترهایی كه در پروژه های سدسازی در ایران باید به آن توجه داشت، سدهای واقع در مناطقی است كه از سنگ‎های انحلال‎ پذیر(۳) بخصوص سنگ آهك تشكیل شده‎اند و با توجه به پایداری و دوام پذیری این گونه پروژه ها از دیدگاه اقتصادی و هزینه های گزافی كه دارند، عدم توجه به وضعیت زمین‎شناختی منطقه و ویژگی‎های فنی و مهندسی مشكلاتی به بار خواهد آورد. بررسی زمین شناختی قسمت‎های جنوب و جنوب غربی (۷)“ (۸)“ (۱۶) ایران نشان داده كه لایه های زمین را در این مناطق سنگ‎های كربنه تشكیل داده‎اند كه موجب تشكیل مناطق كارستی شده است. داشتن اطلاعات و مدارك لازم در پروژهای سدسازی بخصوص در این مناطق كه ۰۶/۰ درصد مساحت كل كشور است از اولویت ویژه ای برخوردار است. به همین جهت در این پروژه ها داشتن شناخت از وضعیت زمین‎شناختی، خواص فیزیكی، مكانیكی، شیمیایی (۱۷)، (۲۴) سنگ‎ها از ضروریات است.

یكی دیگر از پارامترهای مهم در پروژه های سدسازی، زلزله(۲۶) است. با توجه به این كه سرزمین ایران پوسته‎ای چین خورده است كه در آن شكستگی‌ها و گسل‎های فراوانی دیده می‎شود، مدارك مربوط به مطالعات زمین‌شناختی و زلزله شناختی در تأسیسات آبی بخصوص سدها نقش مهمی را ایفا می‎نماید؛ بخصوص كه زلزله ها از عوامل اصلی رسوب‎گذاری در پشت سدها(۲) است.

---