ادعای روشنفکری دینی حرکت واگنهای دین بر روی ریلهای مدرنیته

گفتگو با معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی

تقویم، بازگشتی به تاریخ ورق خورده است که ذهن فراموشکار ما را به گذشته باز می گرداند تا یادمان باشد حرفها، وعده ها و ارزیابی عملکردهایمان را.

امروز هم نه به مناسبت یک تیرماه روز اطلاع رسانی و تبلیغ دینی، بلکه به مناسبت وعده ها و حرفهای مسؤولان، به سراغ مهمترین و حساس ترین نهاد کشوری که وظیفه اطلاع رسانی و تبلیغ دینی را در وهله اول در داخل و بعد از آن در سطح وسیع تر فرامرزی به دوش می کشد، رفتیم. تلاشمان برای گفتگو با رئیس این مجموعه تبلیغی که تابلویی شبیه کار رسانه ها را دارد، به نتیجه نرسید. جالب اینکه در اساسنامه، هدفها و وظایف مصوب از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی برای سازمان تبلیغات اسلامی کشور یکی از مأموریتهای اصلی این سازمان چنین تعریف شده است:«تلاش برای هدایت افکار عمومی با استفاده از رسانه های همگانی و فعالیت مستقیم رسانه ای» اما تلاش ما برای مصاحبه با دکتر خاموشی آن هم به بهانه یک روز در سال به نام «اطلاع رسانی دینی» به نتیجه ای نرسید و پاسخ شنیدیم که ایشان مصاحبه های مربوط به سازمان را بر عهده معاونان خود گذاشته اند.پیگیریهای ما برای گفتگو با معاون امور فرهنگی و تبلیغ این سازمان هم به نتیجه ای نمی رسد و پس از چند روز پیگیری مستمر، جوابی که می شنویم این است: ایشان فرصتی برای گفتگو ندارند.در نتیجه به سراغ معاون پژوهشی و آموزش سازمان تبلیغات اسلامی می رویم. آنچه می خوانید، نتیجه گفتگوی ما با حجة الاسلام والمسلمین سید جواد موسوی به بهانه روز اطلاع رسانی و تبلیغ دینی است که در ادامه می آید:

▪ چه مؤلفه هایی در اطلاع رسانی دینی اولویت بیشتری دارند و در دنیای کنونی تبلیغ دینی، چگونه می تواند بر روی مخاطب تأثیرگذار باشد؟

ـ در عصر رسانه و کثرت انتقال اطلاعات به مخاطبان، ابزارهای گوناگون ارتباطی، مخاطبان را در جهان کنونی محاصره کرده و شاید این گونه بتوان گفت که آنها را از تفکر و تحلیل صحیح و به موقع محروم نموده است. در این بین، آنان که برای دین و دینداری اهمیت بسزایی قایلند، می دانند که اساسی ترین عنصر تعالی انسان به سطح انسانی و پس از آن خدا گونه شدن وابسته به عنصر دینی و دینداری است، بخصوص دین اسلام، به دنبال آن است که جایگاهی در فضای اطلاع رسانی جدید برای دین خود و ارزشها و باورهای برگرفته از آن پیدا کند.

در اطلاع رسانی دینی قطعاً باید نسبت به نیاز مخاطبان از گروه ها و سنین مختلف و ملیتها و قومیتها توجه نمود و همچنین ضروری است به صورت کارشناسانه و مجتهدانه سراغ معارف دینی رفت و دین را به طور جامع و کامل همان گونه که هست شناخت و نسبت به نیاز مخاطبان از آن بهره گرفت.دین مبین اسلام با جامعیت و کمال بی نظیر خود در بین ادیان الهی و بشر توانسته بالاترین امتیاز را برای تبعیت و پیروی، آن هم پیروی عاقلانه، عاشقانه و عالمانه به دست بیاورد.

در اطلاع رسانی دینی، حتماً باید عنصر عقل و عنصر علم برخاسته از دین و معارف الهی و تجربیات علمی (به عنوان ابزار و نه تعیین کننده محتوا) را مد نظر داشت.

▪ آیا اطلاع رسانی دینی با امر تبلیغ دینی یکسان است؛ یعنی تبلیغ دینی الزاماً موجد اطلاع رسانی دینی است؟

ـ تبلیغ از ماده بلغ و به معنای رساندن است. اطلاع رسانی نیز معنای رساندن به مخاطب در آن نهفته است، اما محدود به رساندن اطلاعات است که این اطلاعات ممکن است مجموعه ای از خبرها و گزاره های علمی و یا گزاره های دینی و یا تلفیقی از همه موارد ذکر شده باشد.

اما تبلیغ دینی به معنای رساندن پیام الهی به مردم است، زیرا دین خدا کافة للناس است و رساندن پیام دین محدود به رساندن مجموعه ای از اطلاعات دینی و گزاره های دینی نخواهد بود. تبلیغ دین، حرکتی است با انگیزه الهی که با دستمایه علوم و معارف اسلامی و با انگیزه عشق به هدایت مخاطبان و عشق به مبدأ دین انجام می پذیرد. در تبلیغات دینی، رساندن پیام مستلزم به لسان قوم بودن و همچنین مستلزم درک ویژگیهای گوناگون مخاطبان است.

لذا در تبلیغ دینی نوعی از زیست دینی زندگی همراه با عقل و علم و عشق، به انسانها منتقل می شود. اما به هر حال، در پهنه وسیعی از تبلیغ دینی اطلاع رسانی دینی نیز وجود دارد.

▪ اشاره ای به مولفه های اطلاع رسانی دینی و تبلیغ دینی داشتید. سوالی که مطرح می شود، این است که آیا در بحث اطلاع رسانی دینی، فقط خطابه و سخنرانی به کار می آید؟

ـ روشهای گوناگونی که برای رساندن پیام در جامعه جهانی امروز استفاده می شود، می تواند کارکردهای مناسب و مؤثری را نسبت به اطلاع رسانی و تبلیغ دینی داشته باشد. استفاده از رسانه های دیداری و شنیداری، استفاده از رسانه های دیجیتال و فضای وب و امکانات تلفن همراه اعم از پیامک و بلوتوث و موارد مشابه آن، می تواند گستره عمق و قدرت تبلیغ دین را تقویت کند.

بنابراین، اگرچه خطابه و منبر و انتقال مفاهیم دینی و اخلاقی و ارزشی به صورت چهره به چهره و تبلیغ رو به رو بهترین تأثیر را در مخاطب داشته و امر بلاغ را عمیق تر محقق می کند، اما استفاده از ابزارهای گوناگون اطلاع رسانی که به وسیله استعدادهای خدادادی و سلطه خدادادی او بر عالم ایجاد شده است نیز مهم و ضروری است.

همچنین، در تحقیقات مستند به پژوهشهای میدانی، ثابت شده انتقال مفاهیم دینی و اخلاقی در تبلیغ چهره به چهره، بسیار موثرتر از گونه های دیگر اطلاع رسانی و تبلیغ است.

▪ برخی مدعی هستند با ابزار مدرن و به اصطلاح مدرنیته نمی توان کار اطلاع رسانی دینی را انجام داد و به کارگیری روشهای مدرنیته را برای امر اطلاع رسانی دینی نقض می کنند، نظر شما در مورد این ادعا چیست؟

ـ مادامی که ابزار اطلاعات و اطلاع رسانی به صورت تعیین کننده محتوا و جهت دهنده به رویکردهای تبلیغات دینی درنیایند، استفاده از آنها برای اطلاع رسانی و تبلیغ دین، استفاده ای به روز و عاقلانه و حتی مورد تأیید دین نخواهد بود. ابزارهای مدرن نباید تفکر مدرنیسم را که برگرفته از انسان محوری و نفی خدامحوری است و بازگشت به اگزیستانسیالیسم و اومانیسم دارد (آن هم از نوع غربی این دو مقوله) بر محتوای دینی تحمیل کنند.

به اصطلاح روز، لوکوموتیو واگنهای قطار دین و دینداری را در ریلهای مدرنتیه و مدرنیسم قرار دهند، تا در نتیجه اطلاع رسانی دینی در خدمت اهداف لیبرالیسم غربی قرار بگیرد. این امر موضوعی است پیچیده و حساس که گهگاه گریبانگیر برخی از مدعیان روشنفکری دینی شده است. در پایان لازم است این تذکر مهم را بیان کنم که دین و بخصوص عزیز اسلام، هم دارای محتوایی جامع و کامل، و کاملاً کاربردی برای بشر امروز است و هم معرفی کننده ملاکها و معیارهای استفاده از ابزار نوین اطلاع رسانی.

▪ از حضورتان در این گفتگو سپاسگزاریم.

زهره کهندل