انفاق‌کنندگان؛ مؤمنین راستین

"الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلوه و مما رزقناهم ینفقون؛ متقین کسانی هستند که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و نماز به پا می‌دارند و از آنچه که خدا به آنها روزی داده، انفاق …

"الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلوه و مما رزقناهم ینفقون؛ متقین کسانی هستند که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و نماز به پا می‌دارند و از آنچه که خدا به آنها روزی داده، انفاق می‌کنند"(بقره/۳).

مطابق آیه شریفه فوق، یکی از ویژگی‌های بارز "متقین"، آن است که از آنچه حق تعالی به آنها روزی داده است، در راه خدا انفاق می‌کنند. خدای سبحان در ابتدای سوره بقره می‌فرماید: وجه ترتب انفاق بر اقامه نماز در آیه شریفه فوق آن است که حبّ مال و جاه و بخل، مانع از انفاق است و تنها نمازگزاران راستین هستند که جان خود را از این قیود رهانیده، قدرت انفاق دارند. خدای سبحان می‌فرماید: "إنّ الإنسان خلق هلوعاً إذا مسّه الشرّ جزوعاً و إذا مسّه الخیر منوعا إلا المصلینً"(معارج/۱۹-۲۲). "هلوع" صفتی است که از مصدر "هلع" که به معنای شدت حرص است، اشتقاق یافته و به کسی گفته می‌شود که هنگام برخورد با ناملایمات بسیار جزع می‌کند و چون به خیری می‌رسد از انفاق به دیگران خودداری می‌کند.

مطابق این آیه شریفه، نمازگزاران واقعی از گزند هلوع بودن، مصونند، از این رو به دنبال آیات فوق می‌فرماید: "و الذین فی أموالهم حق معلوم للسائل و المحروم"(معارج/۲۴و۲۵). بنابراین، اقامه نماز سهم مؤثری در بخل زدایی دارد.

قرآن کریم آنچنان برای مسئله انفاق، ارزش و اهمیت قائل است که از آن با عنوان جهاد مالی تعبیر نموده: "لکن الرسول و الذین آمنوا معه جاهدوا بأموالهم و أنفسهم"(توبه/۸۸) و خودداری از انفاق را با "هلاکت به دست خود" برابر می‌داند و می‌فرماید: "و أنفقوا فی سبیل الله و لا تلقوا بأیدیکم إلی التهلکه؛ از دارایی و اموال خود در راه خدا انفاق کنید و خود را با دست خود (به خاطر بخل از انفاق)، در هلاکت نیندازید"(بقره/۱۹۵). قرآن کریم، انفاق کنندگان را با عنوان "صادقون" یعنی راستگویان و مومنین راستین "المؤمنون حقاً"، توصیف نموده و انفاق در راه خدا را در کنار تلاوت آیات کتاب وحی و اقامهٔ نماز، تجارتی بدون زیان و کسبی پرسود معرفی نموده است: "إنّ الذین یتلون کتاب الله و أقاموا الصلاه و أنفقوا ممّا رزقناهم سرّاً و علانیه یرجونَ تجاره لن تبور؛ همانا کسانی که کتاب خدا را تلاوت می‌کنند، و نماز به پا داشته و از آنچه روزی آنان کردیم در پنهان و آشکار انفاق نموده‌اند، تجارتی را امید دارند که زیان و ضرری در آن نخواهد بود و هرگز کسادی ندارد""(فاطر/۲۹).

همچنین قرآن مجید خودداری از انفاق را باعث خرابی آخرت و مساوی با کفر و ظلم می‌داند و اعلام می‌کند آنان که از انفاق، بخل می‌ورزند در قیامت دوست و شفیعی نخواهند داشت: "یا أیها الذین آمنوا أنفقوا ممّا رزقناکم من قبل أن یأتی یوم لا بیع فیه و لا خلّه و لا شفاعه؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از آنچه روزی شما کرده‌ایم در راه خدا انفاق کنید پیش از آنکه قیامت برسد، قیامتی که برای اهل بخل از انفاق نه چیزی برای خرید هست و نه دوستی و نه شفیعی"(بقره/۲۵۴).

خداوند برای بیان ارزش انفاق از روش تمثیل استفاده کرده و با یک مثال جامع و دقیق، برکات و خیرات آن را به تصویر کشیده است: "مثل الذین ینفقون أموالهم فی سبیل الله کمثل حبّه أنبتت سبع سنابل فی کلِّ سنبله مائه حبَّه والله یضاعف لمن یشاء‌ والله واسع علیم"(بقره/۲۶۱). قرآن در این آیه شریفه، دانه انفاق را چنین توصیف می‌کند که هفت خوشه از آن می‌روید که در هر خوشه یکصد دانه است و به این ترتیب هفتصد برابر اصل خود می‌گردد. در آیات بیشماری از قرآن کریم، خداوند به انفاق کنندگان بشارت می‌دهد که از انفاق کردن هراس نداشته باشند، چراکه خداوند، عمل آنها را نادیده نخواهد گرفت و به بهترین وجهی جبران خواهد کرد. خداوند در آیه ۳۹ از سوره سبا، "و ما أنْفَقْتُمْ منْ شَیءٍ فهو یخلفه و هو خیرُ الرازقین"، تضمین نموده است که اموال انفاق کنندگان را برکت و فزونی بخشد، به شرط آنکه انفاق آنها در راه خدا باشد، یعنی هدفی جز کسب رضایت حضرت حق نداشته باشند و خدای ناکرده به خاطر اغراض دنیوی و انگیزه‌های مادی انفاق نکرده باشند. در روایتی از رسول اکرم (ص)آمده است: "هر شب منادی ندا سر می‌دهد: اللهم هَب للمُنْفِقِ خلفاً و هَبْ للمُمْسِکِ تلفاً؛ بار الها انفاق کنندگان را بیشتر عطا کن و اموال بخیلان را نابود ساز".

علی مهدوی