نقش اقتصادی و تجاری سازمان اکو در منطقه

اهمیت بررسی جایگاه سازمان اکو, به لحاظ توجه به فعالیت های اقتصادی و تجاری کشور ایران است, چرا که اکو تنها پیمان اقتصادی و تجاری منطقه ای است که ایران عضو آن است

اهمیت بررسی جایگاه سازمان اکو، به لحاظ توجه به فعالیت های اقتصادی و تجاری کشور ایران است، چرا که اکو تنها پیمان اقتصادی و تجاری منطقه ای است که ایران عضو آن است. بررسی و مطالعه سازمان همکاری اقتصادی اکو می تواند بخشی از فعالیت های تجاری و اقتصادی کشور ایران را در منطقه و با کشورهای همسایه نشان دهد. پرداختن به اکو به لحاظ تلاش عمده ایران به عنوان همکاری منطقه ای در خور ارزش و اعتنا است.

● سازمان همکاری منطقه ای (RCD)

قبل از تشکیل سازمان همکاری اقتصادی اکو، سازمان دیگری با نام سازمان همکاری عمران منطقه ای یا آر سی دی وجود داشت که بخشی از

فعالیت های اکو را انجام می داد. سازمان همکاری منطقه ای (RCD) در سال ۱۳۴۳ با عضویت سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان تشکیل یافت. هدف آن سازمان ایجاد و تقویت همکاری در زمینه های اقتصادی و فرهنگی میان این کشور و استفاده از امکانات موجود با هدف رشد اقتصادی و اجتماعی منطقه و بالا بردن سطح زندگی مردم سه کشور بود. با عهدنامه ازمیر در سال ۱۹۷۶ اساس و پایه ای مستحکم، برای تقویت فعالیت های

آر سی دی ایجاد شد. سازمان آر سی دی دارای کمیته های بسیار و چندین سازمان وابسته بود. مقر دبیرخانه نیز در تهران قرار داشت.

فعالیت های سازمان همکاری عمران منطقه ای از ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۷، یعنی تا سال پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت. از آغاز ۱۳۵۷ با

اوج گیری انقلاب اسلامی، فعالیت های آر سی دی روند آهسته تری به خود گرفت و گرچه عهدنامه ازمیر به عنوان اساسنامه سازمان، به تصویب مجلس شورای ملی وقت ایران رسید، اما پس از پیروزی انقلاب، به علت عدم اعلام نظر قطعی کشور ایران نسبت به ابقا در سازمان مذکور، فعالیت آر سی دی به حال تعلیق در آمد، تا جایی که در ۱۳۵۹ به انحلال آن تصمیم گرفته شد.

● سازمان همکاری اقتصادی اکو

با دور اندیشی مسئولان و با در نظر گرفتن اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر گسترش روابط با کشورهای همسایه، همکاری سه جانبه ایران، پاکستان و ترکیه در چارچوب یک نهاد

منطقه ای با نام تازه سازمان اقتصادی اکو، از نهم بهمن ۱۳۶۳ بار دیگر آغاز شد. سازمان همکاری اقتصادی اکو در واقع جانشینی برای سازمان همکاری عمران منطقه ای بود. سازمان منطقه ای اکو در سال ۱۹۸۵ با هدف ارتقای همکاری منطقه ای در تجارت، حمل و نقل، تکنولوژی، ارتباطات، صنعت گردشگری، امور فرهنگی و توسعه اقتصادی ایجاد شد. بعد از فروپاشی شوروی، برخی از جمهوری های تازه استقلال یافته در آن عضو شدند. هم اکنون ۱۰ کشور عضو اکو هستند، اعضای اکو عبارتند از: افغانستان، آذربایجان، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان.

اهداف اصلی اکو عبارت است از: توسعه اقتصادی ماندگار برای کشورهای عضو، توسعه ساختار حمل و نقل و ارتباطات بین کشورهای عضو،

آزاد سازی اقتصادی و خصوصی سازی، به جریان انداختن و بهره گیری از منابع مادی منطقه، استفاده بهینه از امکانات کشاورزی و صنعتی منطقه، همکاری منطقه ای برای کنترل مواد مخدر و برای حفاظت از محیط زیست و تقویت پیوندهای تاریخی و فرهنگی بین مردم در منطقه، همکاری سودمند بین منطقه و سازمان های بین المللی، تقویت پیوندهای تاریخی و فرهنگی بین مردم در منطقه.

در زمینه تجارت، می توان نسبت های صادرات و واردات اعضای اکو را با یکدیگر قیاس نمود. در سال ۲۰۰۰ میلادی، متوسط نسبت صادرات به واردات کالا و خدمات اعضاء، ۱۰۷ درصد بوده است و ایران رتبه دوم را در بین اعضاء داشت و بیشترین مبلغ صادرات، مربوط به ترکیه بود. اقتصاد اعضای اکو بر تولید کالاهای جایگزین تکیه دارد. یک نشست سالانه با حضور سرپرستان اعضاء برای مذاکره عقد قراردادهایی چون کاهش تعرفه برگزار می شود.

خصوصیات منطقه اقتصادی اکو به این شرح است: اعضای اکو دارای دو زبان مشترک اند، ایران، تاجیکستان، پاکستان و افغانستان به زبان فارسی و سایر اعضاء به زبان ترکی صحبت می نمایند. سه عضو مهم اکو، ایران، ترکیه و پاکستان، برای خط لوله و مسیرهای حمل و نقل بین منطقه اکو و دریای آزاد رقابت می نمایند؛ اغلب اعضای اکو، تولید کننده کالاهای اساسی و تولیدات مادر هستند، کالاهایی مانند نفت، گاز و پنبه از این قبیل تولیدات هستند.

● اکو و سازمان کنفرانس اسلامی

سازمان کنفرانس اسلامی تشکیلات بین دولتی است، هنگام پیوستن به سازمان کنفرانس اسلامی، کشورهای عضو تصمیم گرفتند، با استفاده از منابع و با هماهنگی تا حد امکان، در کنار یکدیگر جهت دفاع از منافع خود تلاش نمایند و پیشرفت و رفاه ملت های خویش و سایر مردم مسلمان در سراسر جهان را تأمین کنند. از آغاز تأسیس سازمان کنفرانس اسلامی، مجمعی مهم برای مشورت های سیاسی و همکاری برای کشورهای مسلمان ایجاد گشت. سازمان کنفرانس اسلامی برای جهانی نمودن فعالیت های خود تلاش زیادی کرده و رفتاری عادلانه و منصفانه نسبت به اعضا داشته است. ایجاد همکاری بین سازمان کنفرانس اسلامی و اکو باعث همگرایی اقتصادی بین آن دو می گردد، و شرایط مناسبی را برای اجرای برنامه های ملی کشورها مهیا می سازد. اعضای سازمان کنفرانس اسلامی، تقریباً نماینده یک چهارم جمعیت جهان و یک پنجم مساحت آن است، این کشورها منابع طبیعی مناسبی را در اختیار دارند. ولی با این وجود تولید ناخالص ملی آنها کم بوده و شاخص های اقتصادی و اجتماعی آنها پایین تر از سطح جهانی است.

چنین شرایط اقتصادی ایجاب می کند که همکاری بین کشورهای اسلامی جهت نیل به رشد اقتصادی بالا، گسترش یابد و همکاری های همه جانبه در منطقه را توسعه دهد تا اساس مستحکمی برای رشد پایدار اجتماعی و اقتصادی کشورهای عضو مهیا شود، لذا همکاری سازمان کنفرانس اسلامی با سازمان همکاری اقتصادی اکو، این امر را میسر ساخته و این سازمان ها را به صورت تشکیلات بزرگ منطقه ای و بین المللی در می آورد. نزدیک به ۳۰۰ میلیون نفر در منطقه اکو ساکن هستند. اکو، نقش محوری برای توسعه اقتصادی بین کشورهای عضو و احیای روابط دیرینه فرهنگی و انسانی بین اعضا را دارد. از این رو سازمان کنفرانس اسلامی و سازمان همکاری های اقتصادی دارای منابع و اهداف مشترک هستند.

از آنجا که اکو یک سازمان بزرگ منطقه ای است، در سال ۱۹۹۳ به عنوان مقام ناظر در سازمان کنفرانس اسلامی پذیرفته شد و توانست نقش مثبتی در فعالیت های این سازمان ایفا نماید و با امضای یادداشت تفاهم بین دو سازمان، روابط اکو و سازمان کنفرانس اسلامی وارد مرحله جدید شد. امروزه، همکاری متقابل بین سازمان کنفرانس اسلامی و اکو، در حال گسترش هر چه بیشتر است و با گذشت زمان تقویت و گسترش می یابد، این مسئله عامل مناسبی برای رسیدن به صلح و ثبات و رشد اقتصادی منطقه ای است.

محمود علوی زادگان

منابع:

حقوق سازمان های بین المللی، داوود آقایی، تهران: دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۰

ایران در کشاکش جهان و منطقه، رضا رمضانی، تهران: رادنو اندیش، ۱۳۸۳

اکو و سازمان کنفرانس اسلامی، اندرا زار، فصلنامه سیاست خارجی، سال ۱۱، ش۳، ۱۳۷۶