در فضلیت شكستن قالبهای كهنه

نگاهی گذرا به جریانها و موانع موسیقی راك در ایران

درحالی‌كه در اروپا و امریكا موسیقی راك پدیده‌ای متعلق به اواخر دوران مدرنیسم شناخته می‌شود، این سبك از موسیقی معترض غربی را در ایران می‌توان بحثی كاملاً پست مدرن دانست. چرا كه در راستای این عادت دیرینه مردمان ایران زمین در ایرانی كردن هر پدیده وارداتی، موسیقیدانان راك در ایران به تلفیق عناصر مدرن موسیقی راك غربی با مایه‌ها و تمهای سنتی ایران دست می‌زنند، و این از جمله تناقضات تاریخی فرهنگ و هنر ایرانی است، كه در مواجهه با هر سبك و سیاق ناشناخته یا چنان انعطاف‌ناپذیر می‌نماید كه گویی دلیل و امكان هیچ‌گونه هم‌آمیزی در آن موجود نیست، یا چنان غرق امكانات تازه و ابعاد گسترده‌تر بیانی می‌شود كه دیگر اصل از فرع آن قابل تشخیص نخواهد بود.

موسیقی راك در ایران طبیعتاً جریانی است تحت تأثیر نمونه دسته اول خود یعنی راك در اروپای غربی و آمریكای شمالی. در نتیجه علی‌رغم تلاشهای جسته‌گریخته تمامی سالهای اخیر، الگویی ایرانی برای آهنگسازی و نوازندگی این سبك وجود ندارد. این عدم سازماندهی و بسترسازی در نهایت باعث تشتت و تا حدودی بی‌هویتی موسیقی راك، هاردراك و اخیراً متال در جامعه نوگرای موسیقی ایرانی شده است. آلبومهای زیادی این روزها با عنوان موسیقی راك ایرانی به بازار عرضه می‌شوند. این آلبومها با چاپ پوسترهای تبلیغاتی جذاب و طراحی جلدهای نامتعارف به لحاظ گرافیكی، سعی در جلب توجه علاقمندان موسیقی متفاوت دارند. اما متأسفانه یك واقعیت غیر قابل انكار در این میان وجود دارد و آن اینكه اغلب آلبومهای اینچنینی از مشخصه‌های واقعی راك به دورند. یا تعدادی موسیقی كه با كمی اغماض می‌توان رگه‌هایی از موسیقی راك را در آنها یافت، در كنار تعدادی قطعه اصطلاحاً شش و هشت بازاری‌پسند. نمونه‌های اینچنینی هم در بازار تا بخواهید وجود دارد.

اما در این میان گروهها و افرادی نیز هستند كه كار خود را جدی‌تر می‌گیرند و تلاش دارند تا به تعریضی متناسب با شرایط فرهنگی و جغرافیایی از موسیقی راك دست یابند. پی‌گیریها و تلاشهای این گروهها نتایجی متفاوت در بردارد. درحالی‌كه بعضی از گروهها به سادگی مجوز ضبط و انتشار كاست و سی‌دی را به‌دست می‌آورند، گروههای دیگری كه كم‌استعدادتر از اولیها هم نیستند به راه دیگری می‌روند. این دسته به سختی و با مانع‌تراشیهای فراوان حداكثر بتوانند مجوز برگزاری كنسرتهایی را به‌دست‌ آورند كه گه‌گاه آن مجوز هم از طرف مراجع ذی‌صلاح و بی‌صلاح لغو می‌شود. این تازه به‌جز گروه‌ها و افرادی است كه به‌رغم پی‌گیریهای فراوان و با اینكه آثارشان تفاوت چندانی هم با مجوزگرفته‌ها ندارند، هرگز موفق به كسب مجوز نمی‌شوند.

ظهور و فراگیری رسانه‌ای تازه به اسم اینترنت، قالبهای كهنه موسیقی پاپ ایرانی را شكست، و سنگ بنای ژانری تركیبی و تلفیقی به نام راك ایرانی را كار گذارد. البته این سبك تازه و متعلق به جریان New age موسیقی ایرانی كه با استفاده از افزایش نسبی آزادیهای علاقمندان موسیقی جهان در ایران به رشدی نسبتاً پرشتاب دست یافته بود، به‌طور طبیعی با نمونه‌های اصیل خود مقایسه می‌شد.

در اواسط دهه هفتاد شمسی هر چقدر موسیقی پاپ مورد حمایتهای آشكار قرار داشت، موسیقی راك از این امتیاز بی‌بهره بود، و همچنان به صورت زیرزمینی و خودجوش و در قالب محافل دوستانه رواج داشت.

برخی معتقدند سبك راك در وزارت ارشاد كه متولی رسمی موسیقی ( و هنر) كشور به‌شمار می‌رود، از حمایتی كه موسیقی پاپ برخوردار است بهره‌مند نیست. دلایل و عوامل بسیاری هم برای این نادیده گرفتن بیان می‌شود. از جمله میزان هیجان و تأثیرگذاری یك قطعه راك، و حتی ظاهر و طرز تفكر هنرمندان این سبك، در زمره دلایل تعلل و سخت‌گیری در صدور مجوز آلبومهای راك برشمرده می‌شود.

موسیقی راك و تلفیقی در ایران پدیده‌ای نو و در نتیجه جذاب است. اما این تازگی و جذابیت لزوماً موفقیت اقتصادی را تضمین نمی‌كند. رقابت با موسیقی تولید انبوه پاپ و نمونه‌های بسیار ضعیف راك از یك‌سو و از سوی دیگر ورود به چنبره روابط پیچیده آنچه مافیای پخش خوانده می‌شود، از عوامل تعیین‌كننده در موفقیت اقتصادی و ماندگاری گروه‌های موسیقی راك به شمار می‌رود. به‌هرحال نباید یك نكته را از نظر دور داشت. موسیقی راك و متال بالاخره سبكی است وارداتی و اگر استانداردهای موسیقی مذكور در ایران به بالاترین حد ممكن هم برسد، باز هم در مقام مقایسه بهتر از اصل آن نیست. همان‌گونه كه هرگز یك گروه موسیقی توانمند و مجرب غربی، قادر به فهم و اجرای دقیق و درست موسیقی غنی‌ سنتی ایران به‌خوبی ایرانیها نخواهد بود. اما همین تلاشهای اندك هم می‌تواند تكانی به موسیقی رخوت‌زده و دچار ركود غیر ایرانی ایران داده و نسل جوان را با موسیقی ایرانی و فارسی‌زبان بیشتر آشتی دهد.

در این میان شبكه جهانی اینترنت توانست نقطه عطفی در شكل‌گیری نهال نوپای موسیقی راك ایرانی به‌وجود آورد. برگزاری چند مسابقه موسیقی راك زیرزمینی توسط یكی دو سایت اینترنتی ایرانی، آثار آماتور و خانگی جوانان ایرانی را به گوش علاقمندان رساند.

اما مشكلاتی هم در راه شكل‌گیری موسیقی راك ایرانی قرار دارد. كمبود نوازنده ماهر و مسلط به جریانهای موسیقی راك و متال، و عدم آموزش علمی و لازم از معضلات این شاخه از موسیقی به شمار می‌رود. این امر مثلاً در نوازندگی درامز «Drums» به یك بحران تبدیل شده است. تعداد نوازندگان درامز مسلط و توانا در اجرای سبكهای راك، هارد راك و متال به انگشتان یك دست هم نمی‌رسد. همین تعداد معدود هم اغلب پركارند و با چند گروه مختلف همكاری می‌كنند.

اما باز هم تعداد قابل توجهی از آثار منتشرشده موسیقی در سبكهای مذكور به برنامه‌ریزی درام الكترونیك روی آورده، و با امكانات بی‌روح نرم‌افزاری قصد دارند نواهای متناسب و لازم این ساز محوری سبك راك را در بیاورند. كه اغلب هم در این امر ناموفق به نظر می‌رسند. در یكی دو سال اخیر چند آلبوم نسبتاً موفق، سمت و سویی تازه به جریانات گیج و گنگ این ژانر موسیقی در ایران داده است. اما به‌رغم این تحركات مثبت و مفید و شكل‌گیری گونه‌ای از موسیقی تلفیقی راك در ایران، به دلیل همگانی نشدن قضیه و دشواریهای پیش رو و عدم حمایت موسسه‌های نشر موسیقی از این سبكهای نو پا، هنوز نمی‌توان موسیقی راك و متال را در ایران صاحب جریانی مشخص و روشن دانست. شاید در آینده نزدیك و با توجه به تقاضای روبه‌افزایش نسل جوان موسیقی راك ایران به مانند همه كشورهای دارای موسیقی با هویت و مستقل، اما در تبادل و جهانی به جریانی تعیین‌كننده و احیاناً تعدیل‌كننده احساسات و سلائق گوناگون بدل شود. در این میان حمایتهای بعضی از موسسه‌‌های نشر موسیقی، كه به جز منافع مادی به گسترش سلیقه‌های متفاوت موسیقی نیز می‌اندیشند بسیار موثر خواهد بود. انگیزه‌های علاقمندان بقیه راه دشوار را هموار خواهد ساخت.

مازیار فكری‌ارشاد