نیكلای پتروویچ میخایلنكو

فعالیت های او در زمان تحصیل در هنرستان با تدریس در مدرسه موسیقی, همنوازی در اركستر تئاترشهر ماریوپل و همچنین كنسرت گیتار شكل حرفه ای به خود گرفته بود

خیلی خوشبخت هستم، از دیدار شما.هر ایرانی ای كه در كنسرواتوار چایكوفسكی شهر «كی یف» با «نیكلای پتروویچ میخایلنكو» برخورد كند در اولین دیدار این جمله را از او می شنود: «خیلی خوشبخت هستم، از دیدار شما.» این تنها جمله ای است كه «میخایلنكو» به فارسی و با لهجه ای خوب بیان می كند.

«نیكلای پتروویچ میخایلنكو» (Nikolai Mikhailenko) در سال ۱۹۵۲ در شهر ماریوپل در جمهوری اوكراین از شوروی متولد شد. موسیقی را از كودكی زیر نظر پدرش كه نوازنده «بایان» بود آغاز كرد. از ۱۴سالگی به نواختن گیتار كلاسیك روی آورد. در ۲۰سالگی در هنرستان موسیقی شهر زادگاهش در كلاس گیتار معلم این هنرستان به نام سوشكو پذیرفته شد و در ۲۳سالگی به آكادمی ملی موسیقی اوكراین (كنسرواتوار چایكوفسكی) راه پیدا كرد تا زیر نظر معلم این كنسرواتوار به نام پوخاكسكی تحصیلات عالی را ادامه دهد.

فعالیت های او در زمان تحصیل در هنرستان با تدریس در مدرسه موسیقی، همنوازی در اركستر تئاترشهر ماریوپل و همچنین كنسرت گیتار شكل حرفه ای به خود گرفته بود. در ۱۹۷۷ دو سال پس از ورود به آكادمی در مسابقه نوازندگی سازهای ملی در جمهوری اوكراین رتبه دوم را كسب كرد و از این سال به شكل فعال به اجرای كنسرت در سراسر اوكراین مشغول شد. در ۱۹۷۸ كنسرت های موفقی در آلمان شرقی برگزار كرد و از سال ۱۹۷۹ به تدریس در كنسرواتوار كی یف مشغول شد. در ۱۹۸۰ در مقطع دكترای كنسرواتوار پذیرفته و از این سال به تدریس در هنرستان حرفه ای موسیقی شهر كی یف به نام آهنگساز «گیلیر» دعوت شد

. حاصل سال ها تدریس او در مقاطع مختلف شاگردانی چون آلك بویكا برنده سه مسابقه اروپایی، یوگنی میتین برنده مسابقه گیتار لهستان و مسكو، آندری استاپنكو برنده مسابقه گیتار كلاسیك در ایتالیا- رم و سولیست فیلارمونیای كی یف و بسیار شاگردان دیگر است. در سال ۱۹۹۸ میخایلنكو درجه استادی (پروفسور) را از آكادمی ملی موسیقی دریافت كرده است. وی اولین پروفسور از شوروی سابق است كه در دو سال گذشته در سمینار ملی تابستانی گیتار National» «Guitar Workshop در آمریكا دعوت شده است و موازی با سمینار هر سال به اجرای چهار كنسرت در آمریكا از جمله شهر نیویورك پرداخته است.

از فعالیت های او می توان به این مطلب اشاره كرد: تالیف دو كتاب به نام های دایره المعارف گیتار كلاسیك (چاپ ۱۹۹۸ با همكاری «مان دین تان» از ویتنام) و اصول معلمی گیتار كلاسیك (چاپ سال ۲۰۰۳). این كتاب به بررسی شیوه های مختلف تدریس در مقاطع سنی مختلف و بررسی كامل رپرتوار گیتار كلاسیك پرداخته است. این كتاب در دنیا بازتاب خوبی داشته و به ویژه توجه بسیاری را در روسیه به خود جلب كرده است. دو آلبوم از اجراهای آثار بزرگان موسیقی كلاسیك (از باخ تا بلوز) و همچنین تنظیم متد آموزش و كتاب آموزشی برای هنرآموزان در شوروی و اوكراین و تالیف صدها مقاله در نشریات مختلف.

در چهار سال گذشته سه دانشجوی ایرانی در كلاس گیتار كلاسیك میخایلنكو به تحصیل پرداخته اند كه همین امر موجب آشنایی او با گیتاریست های ایرانی و گیتار كلاسیك در ایران شده است. او فیلم كنسرت های علیرضا تفقدی و فرزاد دانشمند را دیده است و همچنین CD هایی از كارینا كیمیایی، علیرضا تفقدی، بهزاد میرخانی و لیلی افشار را در آرشیو دارد.

آنچه در ادامه می آید مصاحبه ای است كه روز یكشنبه دوم اكتبر سال ۲۰۰۵ در كلاس شماره ۷۴ آكادمی ملی موسیقی با نیكلای پتروویچ میخایلنكو انجام گرفته است.

● لطفاً برای ما توضیح دهید كه یك گیتاریست تا رسیدن به كنسرواتوار (در اوكراین) چه مسیری را طی می كند؟

▪ در اوكراین دو مسیر برای رسیدن به كنسرواتوار وجود دارد؛ مسیر اول اینكه هنرجو در مدرسه موسیقی تحصیلات ابتدایی موسیقی را به مدت پنج سال به پایان می رساند و در این مدت دروس او شامل دروس عمومی، ساز تخصصی، سلفژ، تاریخ موسیقی و كر است. البته بسته به توان و تعداد دانش آموزان هر مدرسه ممكن است اركستر و نوازندگی در اركستر هم باشد. پس از این پنج سال یك سال دوره آماده سازی برای شركت در امتحان ورودی هنرستان موسیقی خواهد بود و بعد هنرجو با گذراندن امتحان ساز تخصصی، سلفژ و دیكته موسیقی، تاریخ موسیقی و برخی دروس دیگر وارد هنرستان می شود.

دوره هنرستان در اوكراین چهار تا پنج سال است و بعد از آن هنرجو می تواند در امتحان ورودی كنسرواتوار شركت كند كه در اینجا امتحان شامل ساز تخصصی (گیتار)، سلفژ و دیكته موسیقی، هارمونی و آنالیز، تاریخ موسیقی جهان و تاریخ موسیقی روس است.

مسیر دوم هم هست، در اوكراین از دوره شوروی مدارسی با عنوان مدارس حرفه ای تاسیس شد كه این مدارس با هدف تربیت متخصصین در رشته های مختلف فعالیت می كند. این مدارس به صورت شبانه روزی است. در اینجا كودكان از هفت سالگی به مدت ۱۱سال مورد آموزش حرفه ای قرار می گیرند و علاوه بر آموزش آنها در محیط مدرسه بعد از كلاس ها مشغول به انجام تمرینات و تكالیف می شوند و معلمین كشیك بر تمرین آنها نظارت دارند. پس از ۱۱سال آنها آمادگی ورود به مقطع عالی را دارند كه البته سطح كیفی این هنرجویان بسیار بالاتر از دسته اول است.

● با توجه به اینكه در مدرسه موسیقی و هنرستان هنرجویان از سنین مختلف هستند، چه تفاوتی بین كار و وظیفه مدرسه موسیقی و هنرستان وجود دارد؟

▪ در مدرسه موسیقی سه هدف دنبال می شود، اول آشنا كردن توده مردم با موسیقی به شكل عملی و تربیت علاقه مندان آشنا به موسیقی در سطح توده مردم، هدف دوم تربیت افرادی است كه با توجه به آشنایی با موسیقی مصرف كننده موسیقی جدی و حامی این هنر هستند و در كنسرت ها حضور می یابند و با این هنر از نزدیك آشنا هستند، هدف سوم كشف استعدادهای واقعی و هدایت آنها و علاقه مند كردن آنها به انتخاب این هنر به عنوان هدف زندگی و حرفه و البته آماده سازی و آموزش آنها برای حضور در هنرستان است.

در هنرستان هدف اول تربیت معلمین آشنا به موسیقی و اصول موسیقی به شكلی عمیق از نظر تئوری و عملی برای مدارس موسیقی است. در اینجا همه چیز به شكل حرفه ای و جدی ارائه می شود و به همین نسبت از هنرجو خواسته می شود. هدف دوم تربیت موسیقیدانان حرفه ای برای اجرا و خلاقیت در سطوح بالاتر و كنسرواتوار است.

● حال فرض كنیم دانشجویی كه این مسیر را طی كرده وارد كنسرواتوار شده است، حال هدف و وظیفه كنسرواتوار چیست؟ چه تفاوتی با هنرستان دارد؟

▪ در اینجا در واقع هر كس خود هدف خود را مشخص می كند چرا كه دیگر طرف صحبت دانشجویان هستند. دوره كنسرواتوار پنج سال است، چنانچه دانشجویی جدی نباشد و نتواند استانداردهای لازم را داشته باشد در سال چهارم مدرك معادل لیسانس دریافت می كند. دانشجویانی كه وارد كنسرواتوار می شوند این دروس را در برنامه خود دارند. در رشته گیتار كلاسیك:

▪ ساز تخصصی

▪ پیانو عمومی (چهار سال)

▪ هارمونی و سلفژ (دو سال)

▪ تاریخ موسیقی (سه سال)

▪ آنالیز (یك سال)

▪ رهبری اركستر سازهای ملی (دو سال)

▪ اصول معلمی

▪ نوازندگی در اركستر

▪ همنوازی و... اگر در درس تخصصی یعنی نوازندگی گیتار كلاسیك دانشجو حضور فعال داشته باشد، در طول تحصیلات نمرات بالا كسب كند و در كنسرت ها شركت كند و علاوه بر رهبری عمومی دو سال نیز رهبری اركستر سازهای ملی را ادامه دهد در خاتمه كنسرواتوار به عنوان نوازنده كنسرتی - استاد- رهبر اركستر سازهای ملی شناخته می شود. در صورت عدم شركت فعال در كنسرت ها و نمرات نه چندان درخشان در دروس تخصصی در دیپلم او ذكر می شود «استاد گیتار كلاسیك». حال اینجا انتخاب با دانشجو است كه چه راهی را انتخاب كند.

● دانشجویی كه با قصد نوازنده حرفه ای شدن پیش شما می آید، با او به چه شكل برخورد می كنید؟ آیا نسبت به هنرستان آزادتر برخورد می كنید یا با همان سخت گیری های هنرستان؟

▪ ببینید تمام دانشجویان سال اول یك بیماری دارند: من «سوپرستاره» هستم. همه فكر می كنند از آنجا كه در این كنكور برنده شده اند دیگر اصل كار را انجام داده اند. بسیار كم هستند آنهایی كه برنامه تمرینی و رژیم سختی را به خود تحمیل كرده و ادامه می دهند.

بعضی ها معتقد هستند كه در كنسرواتوار هنرجو باید لهجه و سبك خود را پیدا كند. این در مورد آهنگسازی از روز اول مصداق دارد اما در مورد نوازندگی خیر. با نوازنده نمی شود از سبك و لهجه و صدای چنان و چنین صحبت كرد تا لحظه ای كه تكنیك مناسب را داشته باشد.

با نوازندگان تنها در كورس های بالا بعد از كورس سه و چهار می توان صحبت از سبك و لحن شخصی كرد. زمانی كه او اجراهای موفقی كرده است و خود را به همه ثابت كرده است اینجا می توان به او حق داد كه قطعاتی نزدیك به خود انتخاب كند.

نكته مهمتر در مورد نوازندگان و تفاوت آنها با هم گستره علایق یك نوازنده است و اطلاعات او در حوزه های غیرموسیقایی. آیا ادبیات برای او جالب است؟ به تئاتر و سینما می رود؟ مطالعه در زمینه فلسفه و تاریخ دارد؟ ادیان را می شناسد؟ نقاشی را چطور؟ اینها مواردی است كه میان دو نوازنده با تكنیك مساوی تفاوت های عمیق می گذارد. شما می توانید گیتاریستی خوب و صاحب تكنیك باشید و در عین حال موسیقیدان نباشید! موسیقیدان بودن فراتر از گیتاریست بودن است. از این رو در سال های سوم و چهارم مشخص می شود كه آیا این گیتاریست موسیقیدان هم هست یا خیر؟

در اینجا دیده می شود كه یك نفر موسیقی قدیمی را بهتر اجرا می كند. دیگری موسیقی مدرن را و حتی لباس پوشیدن او هم این را نشان می دهد كه بهتر است موسیقی سبك های آزاد را اجرا كند. البته این به آن معنی نیست كه دیگر لازم نیست سبك های دیگر را اجرا كند بلكه نقطه عطف برنامه او آثار یكی از دوره های موسیقی است.

● در ایران آشنایی ما با گیتار كلاسیك عمدتاً از شنیدن آثار ضبط شده ستارگان گیتار كلاسیك از قبیل رومرو، ویلیامز، بارونكو و... است از این رو این تفكر در میان هنرجویان وجود دارد كه باید رپرتوار مشابه این نوازندگان داشته باشند. نظر شما در این مورد چیست؟ آیا استانداردی برای رپرتوار یك نوازنده می شناسید؟

▪ من سئوالی می پرسم: «كدام هنرجو نمی خواهد ویرتئوز باشد؟» هر كسی كه نوازندگی را شروع می كند و آثار بزرگان را می شنود آرزو دارد كه روزی مانند آنها و با تكنیك مشابه آنها بنوازد. اما اینجا دو فاكتور وجود دارد. فاكتور اول تكنیك نوازندگی است كه وابسته به فیزیك است. فیزیك انگشتان و توانایی های جسمی تا حدود زیادی به شرایط ارثی و نوع شروع كردن به یادگیری بستگی دارد. فاكتور دوم فكر و روح است. آشنایی با علوم تئوری موسیقی، تاریخ، جامعه شناسی، زیباشناسی و...

یك نوازنده به نوازنده دیگر گفت: «تو خیلی زیبا می نوازی اما من سریع تر از تو می نوازم.» بعضی ها این طور فكر می كنند. در حال حاضر برخی از هنرجویان همه چیز را در تكنیك و حركت انگشتان می بینند. اینجا مطلب مهمی هست. هر نوازنده باید توانایی های واقعی خود را بشناسد و بداند آنها تا چه حدی به او كمك می كنند. تاكید می كنم «توانایی های واقعی». انتخاب قطعات مشكل و پیچیده و مدت طولانی دویدن به دنبال نت ها عملی بسیار اشتباه است.

نكته مهم دیگر این است كه تكنیك یك مسئله جاودان نیست. من خودم زمانی بسیار عالی «ترمولو» اجرا می كردم. اما الان به خوبی گذشته اجرا نمی كنم. خوب از این تكنیك فاصله می گیرم و به اجرای قطعاتی می پردازم كه توانایی اجرای آنها را دارم.

گیتاریست هایی هستند كه به هیچ وجه تكنیك در حد نوازندگان ویرتئوز را ندارند اما بسیار عالی می نوازند چون رپرتوار مناسب انتخاب می كنند.

فرزین تهرانیان

---