آواز در ایران

تاج اصفهانی, ادیب خوانساری و مرحوم ظلی و همچنین بنان و قوامی كه هر یك در رشتهٔ آواز سبك و روشی خاص دارند از جمله كسانی هستند كه در سی تا بیست سال پیش هنر آوازشان پختگی لازم را بدست آورده بود

گرچه از بیست سال پیش به این طرف (۱۳۲۰ تا به حال) بعلت وجود رادیو و سینما و مردم بیشتر بموسیقی آشنا و علاقمند شده‌اند و بخصوص از خوانندگان آواز استقبال فراوانی میشود، متأسفانه در این مدت كمتر خوانندهٔ زبردستی كه آوازش مورد توجه اهل فن باشد تحویل جامعهٔ هنری گردیده است.

تاج اصفهانی، ادیب خوانساری و مرحوم ظلی و همچنین بنان و قوامی كه هر یك در رشتهٔ آواز سبك و روشی خاص دارند از جمله كسانی هستند كه در سی تا بیست سال پیش هنر آوازشان پختگی لازم را بدست آورده بود.

همچنین یك تا دو نفر از خوانندگان فعلی رادیو كه هنر آوازشان از سایر خوانندگان به نسبت قابل ملاحظه‌ای بالاتر است از جمله كسانی هستند كه در ۱۸ تا ۱۵ سال پیش با رادیو شروع به همكاری كرده‌اند. بدیهی است با كمال تأسف این طبقه از خوانندگان نیز روزگاری كه چندان دیر نیست بر اثر كهولت سن، قوت و روشنی صدای خود را از دست خواهند داد و ناچار باید از بین طبقه جوان، این خلأ پر شود در حالیكه عملاً مشاهده میشود كه از بیست سال پیش باینطرف كمتر خواننده اعم از زن یا مرد توانسته است جای هنرمندان یادشده را بگیرد.

شاید آنها كه اهل فن نیستند تصور كنند كه در سالهای اخیر طبیعت برای پرورش خواننده مساعد نبوده ولی این اظهار نظر به كلی مردود است و باید مطالعه و علت واقعی جستجو و راهی برای پرورش خواننده پیدا كرد. لابد كراراً در رادیو شنیده‌اید كه اعلان میشود اشخاصی كه داوطلب شركت در رادیو برای خوانندگی هستند خودشان را جهت آزمایش معرفی كنند ولی بنده خود غالباً ناظر بوده‌ام كه گاهی قریب به صد نفر داوطلب خوانندگی خود را معرفی كرده‌اند و در بین این عده حتی یكنفر هم كه شایستگی داشته باشد وجود نداشته در حالیكه بین داوطلبان افرادی بوده‌اند كه صدایشان بسیار مطلوب بوده ولی چون استاد ندیده و موسیقی نمی‌دانسته‌اند ابداً از عهده امتحان برنیامده و صلاحیت شركت در برنامه‌های موسیقی ایرانی را نداشته‌اند.

تعجب اینجاست كه شركت‌كنندگان غالباً نمی‌دانند كه برای پرورش صدا و فرا گرفتن موسیقی معلم آواز لازم است و تنها تقلید كردن و خواندن یك تصنیف سَبُكی كه فلان خوانندهٔ فعلی رادیو میخواند كافی نیست.

بنابراین شك نیست علت اینكه در سالهای اخیر خواننده‌ای تحویل جامعه نشده از این نظر است كه صاحبان صدای خوب برای پرورش صدا و آموختن فن آواز اصولاً استاد ندیده‌اند و حتی نمی‌دانند كه برای پرورش صدا باید معلم آواز به بینند و تصور میكنند كه با تقلید از صدای خوانندگان فعلی رادیو و آموختن بعضی از تصانیف، موسیقیدان و خواننده هستند.

از طرفی با كمال تأسف باید گفت كه وسیله كافی هم برای آموختن موسیقی در اختیار این طبقه نیست. تنها در تهران است كه از سه سال پیش باینطرف بهمت اداره كل هنرهای زیبای كشور فقط یك كلاس آواز در هنرستان آزاد موسیقی ملی تأسیس شده والا در تمام شهرستانها ابداً كلاس تعلیم آواز وجود ندارد. بنابراین تعجب ندارد كه در سالهای اخیر خواننده ارزنده‌ای تحویل جامعهٔ هنری نشده است.

آقایان هنرمندی كه در سطور بالا نامی از آنها به میان آمده همه افرادی هستند كه در بدو شروع به كار استاد دیده‌اند و با اساتید درجه اول آواز و موسیقی دائماً در تماس بوده‌اند والا طبیعت هر اندازه صدای لطیف و مطلوبی به كسی بدهد تا صدا تحت نظر موسیقیدان پرورش نیابد صاحب صدا خواننده و موسیقیدان نخواهد شد، ضمناً تذكر این نكته لازم بنظر میرسد كه در تهران تعداد زیادی كلاس تعلیم ویولون و تار و آكوردیون و غیره وجود دارد كه غالب معلمین آنها خود را صالح برای تعلیم آواز هم می‌دانند در حالیكه همانطور كه معلم ویولون تنها باید به تعلیم ویولون و معلم تار یا سازهای دیگر به آموختن ساز اختصاصی خود بپردازد بدیهی است برای فراگرفتن اصول آواز تنها معلم آواز و خواننده استاد است كه میتواند رموز خوانندگی را به شاگرد بیاموزد.

یك قسمت مهم از فن خوانندگی فهم شعر و ادای آنست هر نوع شعری اعم از غزل یا رباعی و مثنوی بنا بر بحر و وزن شعر و معانی آن باید بنوع خاصی بوسیله خواننده ادا شود. آكسانهای شعر در جای خود اجرا گردند و تحریرهای مناسب در محل خود استعمال شوند كه البته شرح این مطلب محتاج به نگارش مقالهٔ مفصلی است كه از بحث ما فعلاً خارج میباشد.

علی تجویدی