ارومیه شهر كتابخوان ها

در جهت ارزیابی پایگاه اقتصادی اجتماعی خانواده و كتاب خوانی, مجموعه نتایج حاكی از آن است كه با افزایش ارزش منطقه سكونت, منزلت شغلی و بهبود وضع اقتصادی, میزان بهره مندی خانواده از سرمایه فرهنگی كتاب افزایش می یابد

طرح پژوهشی فعالیت و مصرف كالاهای فرهنگی در ارومیه توسط دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در میان ۵۰۳ خانوار این شهر با استفاده از شیوه نمونه‌گیری دو مرحله‌ای برگزار شد. در مرحله اول از ۳۹۳۹ بلوك، تعداد ۱۲۷ بلوك با احتمال متناسب با حجم خوشه(p.p.s) انتخاب و در مرحله دوم، در هر بلوك ۴ خانواده به صورت تصادفی ساده با مجموع جمعیت ۲۱۸۸ نفر از افراد ۶ سال و بالاتر انتخاب شده است. نمونه‌گیری بلوك‌ها براساس اطلاعات سرشماری سال ۷۵ مركز آمار و نمونه‌گیری درون بلوك در محل و براساس فهرست تهیه شده از پلاك منازل انجام شده است. این پژوهش در ۱۸ فصل، ویژگی‌های نمونه، زمان فراغت ایام هفته، كتاب و كتاب‌خوانی، روزنامه و مجله خوانی، استفاده از رادیو، تلویزیون، ویدئو، ضبط‌صوت، رفتن به سینما وتئاتر، فعالیت‌های مذهبی، فعالیت‌های اجتماعی، هنری و دستی، گردش و تفریح، مسافرت، ورزش، بازی، تسهیلات فرهنگی و تقاضای فرهنگی را به عنوان شاخص‌های مصرف و تقاضای فرهنگی مورد بررسی قرار داده است.

●ویژگی‌های فردی: جمعیت نمونه از لحاظ سنی به ۶ گروه تقسیم شده است. ۹‌‌‌/‌‌‌۱۴ درصد در گروه سنی ۱۱ -۶ ساله، ۲۴ درصد ۱۸-۱۲ ساله، ۱۵ درصد ۲۵-۱۹ ساله، ۵‌‌/‌‌۲۳ درصد ۴۰ -۲۶ ساله، ۸‌‌/‌‌‌۱۸ درصد ۶۴ -۴۱ ساله و ۸‌‌/‌‌۳ درصد بالای ۶۴ سال قرار دارند.

۳‌‌‌/‌‌‌۵۱ درصد افراد مورد بررسی مرد و ۷‌‌‌/‌‌‌‌۴۸ درصد زن هستند. همچنین ۳‌‌/‌‌‌۴۵ درصد جمعیت نمونه دارای همسر، ۹‌‌/‌‌۳ درصد بدون همسر (بر اثر فوت یا طلاق) و ۹‌‌/‌‌۵۰ درصد مجرد هستند. ۵‌‌/‌‌‌۸۱ درصد جمعیت نمونه شیعه و ۳‌‌/‌‌۱۷ درصد سنی و ۲‌‌/‌‌۱ درصد پیرو سایر ادیان هستند.

در جمعیت خانواده‌های نمونه. ۴‌‌/‌‌۱۷ درصد در مناطق پایین شهر، ۷‌‌‌/‌‌‌۳۴ درصد در مناطق متوسط رو به پایین، ۹‌‌/‌‌‌۲۵ درصد متوسط رو به بالا و ۵‌‌/‌‌‌‌۸ درصد جزء مناطق بالای شهر محسوب می‌شوند.

۹‌‌‌/‌‌‌۲۶ درصد جمعیت نمونه برمبنای شغل، ۹‌‌‌/‌‌۳ درصد بیكار جویای كار، ۳۶ درصد محصل یا دانشجو، ۱‌‌‌/‌‌‌۲۷ درصد خانه‌دار، ۷‌‌‌/‌‌۳ درصد دارای درآمد بدون كار، ۱ درصد سرباز و ۵‌‌/‌‌‌۱‌ درصد فعالیتی غیر از موارد ذكر شده دارند.

▪زمان فراغت: زمان فراغت افراد در روزهای معمول هفته بین ۱ تا ۱۸ ساعت در نوسان و متوسط آن حدود ۴ ساعت است. ۶‌‌‌/‌‌‌۱۲ درصد افراد ۱ ساعت، ۵‌‌‌/‌‌‌۲۵ درصد ۲ ساعت، ۵‌‌‌/‌‌‌۱۷ درصد ۳ ساعت، ۴‌‌/‌‌۱۴ درصد ۴ ساعت، ۴‌‌/‌‌۱۰ درصد ۵ ساعت، ۳‌‌‌/‌‌‌۷ درصد ۶ ساعت، ۱‌‌‌/‌‌‌۷ درصد ۷ تا ۹ ساعت و ۱‌‌/‌‌‌۵ درصد بیش از ۹ ساعت است.

در فصل كتاب و كتابخوانی در پاسخ به این سئوال كه <از اعضای خانواده شما كسی مطالعه هم می‌كند؟> ۵‌‌/‌‌۸۲ درصد خانواده‌ها پاسخ مثبت و ۵‌‌/‌‌۱۷ درصد پاسخ منفی داده‌اند. در ۶‌‌/‌‌۷۰ درصد خانواده‌هایی كه اهل مطالعه بوده‌اند كتاب درسی و در ۶‌‌/‌‌۸۴ درصد كتاب غیر درسی مطالعه می‌شود. در پاسخ به این كه جمعیت مورد مطالعه از چه نوع كتاب‌های غیر درسی استفاده می‌كنند، رمان و داستان با ۵‌‌/‌‌۱۷ درصد بالاترین نسبت خواننده را دارد. در مرتبه بعد باید از كتب شعر و ادب، دین و كمك درسی یاد كرد. در مرتبه سوم كتب كودك و نوجوان و تاریخی قرار دارد با ۸‌‌/‌‌۱۱ و ۹‌‌/‌‌۶ درصد. در زمینه متوسط كتابخوانی در هفته، ۴‌‌/‌‌۱۱ درصد جمعیت با سواد در هفته نیم ساعت، ۶‌‌/‌‌۱۰ درصد حدود یك ساعت، ۸‌‌/‌‌۷ درصد دو ساعت، ۴‌‌‌/‌‌‌۱۷ درصد بیش از دو ساعت مطالعه می‌كنند.

در جمعیت اهل مطالعه نسبت‌ها به این نحو است: ۲‌‌‌/‌‌‌۲۲ درصد نیم ساعت، ۷‌‌‌/‌‌۲۰ درصد یك ساعت، ۲‌‌/‌‌‌۱۵ درصد دو ساعت و ۳۴ درصد بیش از دو ساعت. در صورتی كه مقوله بیش از دو ساعت را ۵‌‌/‌‌۲ ساعت در نظر بگیریم و مدت را به دقیقه محاسبه كنیم، متوسط زمان مطالعه در جمعیت اهل مطالعه در هفته ۸۸ دقیقه و در هفته گذشته ۷۲ دقیقه است.

اگر عدم مطالعه ۹‌‌/‌‌۴۰ درصد جمعیت باسواد را هم صفر به حساب آوریم، متوسط زمان مطالعه در هفته برای جمعیت باسواد ۴۵ دقیقه و در هفته گذشته ۳۷ دقیقه خواهد بود.

در سئوالی دیگر از تعداد كتاب‌های موجود در منزل پرسش شده است: <غیر از كتاب درسی، تعداد كتاب‌های موجود در منزل چندتاست؟> در ۲۱۵ درصد منازل جمعیت نمونه هیچ كتاب غیر درسی موجود نیست. در ۱‌‌/‌‌۲۴ درصد منازل ۱ تا ۵ جلد، ۳‌‌/‌‌۱۴ درصد ۶ تا ۱۰ جلد، ۷‌‌/‌‌‌۱۵ درصد ۱۱ تا ۲۰ جلد، ۱‌‌/‌‌۱۲ درصد ۲۱ تا ۵۰جلد و ۳‌‌/‌‌۱۲ درصد بیش از ۵۰ جلد كتاب موجود است. میانگین تعداد كتاب در ۵۰۳ خانواده مورد بررسی ۴۳ جلد است.

در جهت ارزیابی پایگاه اقتصادی - اجتماعی خانواده و كتاب‌خوانی، مجموعه نتایج حاكی از آن است كه با افزایش ارزش منطقه سكونت، منزلت شغلی و بهبود وضع اقتصادی، میزان بهره‌مندی خانواده از سرمایه فرهنگی كتاب افزایش می‌یابد.

مطالعه روزنامه و مجله در خانواده: در پرسشنامه از مطالعه روزنامه و مجله توسط اعضای خانواده پرسش شده است: <از اعضای خانواده شما كسی روزنامه و مجله می‌خواند؟> پاسخ ۴‌‌/‌‌۶۲ درصد خانواده‌ها به این سئوال مثبت و ۶‌‌/‌‌۳۷ درصد منفی است.

تنوع تعداد نشریاتی كه توسط اعضای خانواده مطالعه می‌شود این گونه است: ۸‌‌/‌‌۲۵ درصد یك نشریه،۳‌‌/‌‌۱۷ درصد ۲ نشریه، ۵‌‌/‌‌۱۰ درصد ۳ نشریه و ۸‌‌/‌‌۷ درصد ۴ تا ۵ نشریه مطالعه می‌كنند. ۶‌‌/‌‌ ۳۷ درصد خانواده‌ها هم هیچ نوع نشریه‌ای مطالعه نمی‌كنند.

۴‌‌/‌‌۹۲ درصد نشریاتی كه خانواده‌ها مطالعه می‌كنند در گستره بین‌المللی و سراسری توزیع می‌شود، ۸‌‌/‌‌۰ درصد محلی و منطقه‌ای آذربایجان غربی و ۸‌‌/‌‌۶ درصد محلی و منطقه‌ای سایر شهرستان‌ها و استان‌ها است. بنابراین می‌توان گفت سهم نشریات محلی در مصرف فرهنگی شهر ارومیه ۸‌‌/‌‌۰ درصد است.

درصد تراكمی نشان می‌دهد سابقه روزنامه خوانی ۶‌‌/‌‌۴۳ درصد خانواده‌ها حداكثر ۵‌‌/‌‌۲ سال است. به عبارت دیگر روی‌آوری آنها به مطالعه روزنامه و مجله از زمان انتخابات دوم خرداد و بعد از آن است كه از یك سو عرصه سیاسی كشور فعال شد و از سوی دیگر موج جدیدی از روزنامه‌‌ها به عرصه مطبوعات وارد شد. شكل‌گیری چنین روندی با نسبت قابل ملاحظه‌ بیش از یك سوم جمعیت مطبوعه خوان جای تأمل دارد و باید آن را گام مهمی در گسترش فرهنگ مطبوعه خوانی به حساب آورد.

در ارتباط با ویژگی‌های فردی و مطالعه، نتایج پژوهش نشان می‌دهد، افراد ۱۹ تا ۴۰ ساله بیشترین استفاده از مطبوعات را دارند. مردان بیشتر از زنان، دانشجویان بیش از سایر گروه‌های فعالیت و افراد دارای همسر بیش از افراد مجرد اهل مطالعه مطبوعات هستند. با افزایش تحصیلات بهره‌مندی از مطبوعات افزایش می‌یابد.

با توجه به نتایج پژوهش می‌توان گفت پایگاه اقتصادی - اجتماعی خانواده‌ها با نوع روزنامه مطالعه شده رابطه دارد، روزنامه اطلاعات و روزنامه‌های وابسته به جناح دوم خرداد و مقابل آن، بیشتر توسط اقشار بالای شهر ارومیه خوانده می‌شود كه نشان از حساسیت آنها نسبت به جریانات سیاسی و تقابل‌هایی است كه این دو گروه از روزنامه‌ها آن را نمایندگی می‌كنند.

* در زمینه استفاده از تلویزیون، ۶‌‌/‌‌‌۹۵ درصد خانواده‌ها اظهار داشته‌اند كه در منزل تلویزیون دارند و ۴‌‌/‌‌۴ درصد فاقد تلویزیون هستند. طبق این پژوهش، بیشترین موارد استفاده از تلویزیون (سیما) دیدن سریال، اخبار و فیلم سینمایی است. استفاده بیشتر از این برنامه‌ها را می‌توان از وجهی به سهم بیشتر این برنامه‌ها در سیما و زمان پخش بیشتر آنها نسبت داد.

زمان استفاده از تلویزیون در جمعیت نمونه به این شرح است: ۵‌‌/‌‌‌‌۸ درصد حدود نیم‌ساعت، ۱‌‌/‌‌۱۶ درصد ۱ ساعت، ۱۷ درصد ۲ ساعت، ۵‌‌/‌‌‌‌۵۸ درصد بیش از ۲‌‌ساعت و ۶‌‌/‌‌‌۱ درصد هم از برنامه‌های تلویزیون‌های خارجی استفاده می‌كنند. ایستگاه‌های تلویزیونی مورد استفاده، ایتالیا و تركیه است.

بر اساس پژوهش فوق، با افزایش سن، زمان تماشای تلویزیون كاهش می‌یابد. زنان بیش‌ از مردان، افراد بی‌سواد كمتر از افراد باسواد، محصلان و افراد خانه‌دار بیش از سایر گروه‌های فعال و افراد مجرد بیش از افراد متأهل تلویزیون تماشا می‌كنند.

در فصل رفتن به سینما و تئاتر، ۹‌‌/‌‌۲۴ درصد خانواده‌ها در پاسخ به این سئوال <از اعضای خانواده كسی به سینما می‌رود؟> پاسخ مثبت و ۱‌‌/‌‌‌۷۵ درصد پاسخ منفی داده‌اند، میانگین تماشای فیلم در جمعیت در سال ۴ فیلم است كه در سال گذشته نیز ۴ فیلم بود. سرانه تماشای فیلم در كل جمعیت در سال ۶۱‌‌/‌‌۰ است و در سال گذشته نیز ۶۱‌‌/‌‌۰ فیلم بود.

در طبقه‌بندی نسبت تماشای فیلم، حدود ۴‌‌‌/‌‌۸۲ درصد افراد سینمارو در سال به تماشای ۱ تا ۵ و ۷‌‌/‌‌۱۷ درصد به تماشای بیش از ۵ فیلم می‌روند. برای ۸‌‌/‌‌۲۸ درصد خانواده‌ها فیلم <قرمز> از جمله سه فیلم آخری است كه اعضای آنها به تماشای آن رفته‌اند.

مجموعه نتایج حاكی از آن است كه پایگاه خانواده‌ها در رفتن به سینما مؤثر است. افراد با پایگاه اقتصادی اجتماعی بالاتر، به سینما رفتن بیشتر تمایل دارند.

موضوع فعالیت مذهبی با این پرسش آغاز شد كه <غیر از انجام واجبات دینی یكی از فعالیت‌های معمول اوقات فراغت، انجام اعمال مذهبی مستحب است. در خانواده شما چه نوع فعالیت‌مذهبی انجام می‌شود؟>.

---