نزاع دولت و رسانه ملی

دولت به جای پاسخ گویی به نقدها و استقبال از انتقادهای گروه های مختلف دست به نقد آنها زده است و دائماً, در موضعی تهاجمی در برابر منتقدان, به جای پاسخ به سؤالات و مسائل, به نقدهای کلی و رادیکال از آن گروه ها می پردازد

دولت به جای پاسخ‌گویی به نقدها و استقبال از انتقادهای گروه‌های مختلف دست به نقد آنها زده است و دائماً، در موضعی تهاجمی در برابر منتقدان، به جای پاسخ به سؤالات و مسائل، به نقدهای کلی و رادیکال از آن گروه‌ها می‌پردازد.

امروزه رسانه‌ها نیروهای محرک در روند توسعه هر جامعه هستند که می‌توانند زیرساخت‌های فکری ـ فرهنگی مناسب را در جوامع رواج دهند؛ زیرساخت‌هایی از قبیل کار گروهی، فرهنگ تفکر، فرهنگ کارآفرینی، آینده‌نگری، فرهنگ صادرات، فرهنگ نظم و حسابگری و ... .

بسیاری از دانشمندان بر این باورند که نیل به توسعه و خلق جوامع مدرن و کارآمد، بدون استفاده از رسانه‌های همگانی غیر ممکن خواهد بود، چرا که توسعه فرایندی است جامع و پویا که با گذر زمان، جهت‌گیری‌ها و راهبرد‌های آن دستخوش تحول می‌شود و باید دائماً، با تغییرات جامعه و نیازهای آن هماهنگ شود.

برخی جوامع که به‌صورت آگاهانه از رسانه‌ها سود می‌جویند، آن را عاملی برای بهبود وضعیت فرهنگی و توسعه جامعه خود قرار می‌دهند. در برخی دیگر از کشورها که نا‌آگاهانه از رسانه‌های جمعی استفاده می‌شود، ممکن است که رسانه‌ها در جامعه، منشا ایجاد یا ترویج اخلاق نامناسب شود ـ اخلاقی از قبیل کار فردی به جای کار گروهی، واردات به جای صادرات و ورود نامناسب فرهنگ و هنجار‌های بیگانه و ... ـ که این عوامل سبب ضعف و عقب‌ماندگی جوامع می‌شود.

در عرصه عمومی، این رسانه‌ها هستند که می‌توانند افکار، عقاید، نگرش و نیازهای اجتماعی را دسته‌بندی و تنظیم کنند و آنها را به سطوح بالای جامعه انتقال دهند تا در نهایت، بتوان این مطالبات را به‌گونه‌ای هماهنگ با زیرساخت‌های فکری ـ فرهنگی و توسعه جامعه برطرف کرد.

در واقع، رسانه‌ها ابزار اصلی انتقال اطلاعات و ایده‌ها در جوامع هستند که می‌توانند هر روز با خلق ایده و تفکری جدید و ترویج آن به روند توسعه جامعه کمک کنند. در عرصه سیاسی هم رسانه‌ها و علی‌الخصوص صداوسیما موظف‌اند که بینش سیاسی جامعه را عمق بخشند تا مردم با درک صحیح و درست مسائل روز جامعه به مرحله قضاوت و انتخاب برسند. اکنون با توجه به نقش و اهمیت رسانه‌ها در جوامع امروز، به تحلیل رویدادی می‌پردازیم که اخیراً، بین دولت و صداوسیما رخ داده است.

ماجرا از آنجا آغاز شد که الهام، سخن‌گوی دولت، در روز یازدهم شهریورماه و در چهارمین روز از هفته دولت، با حضور در خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا» انتفادات تندی را از صدا و سیما بیان کرد. الهام در بخشی از سخنانش، که بیشتر درباره رسانه‌ها و نقش صداوسیما بود، گفت: «احساس تکلیف در صداوسیما وجود ندارد». وی با طرح این پرسش که چه نظارتی بر صداوسیما وجود دارد؟ گفت: «من می‌گویم هیچ نظارتی بر صداوسیما وجود ندارد. برخی فکر می کنند که این رسانه در اختیار رهبری است، ولی مقام معظم رهبری نیز فقط بر اساس تکلیف قانون اساسی رئیس رسانه ملی را نصب می‌کنند».

وی با بیان اینکه شورای نظارت بر صداوسیما ناکارآمد است، اظهار داشت: «اکنون یک شورای نظارت بر صداوسیما وجود دارد که در حقیقت، این شورا بی‌حاصل و ناکارآمد است و نظارتی که دارد، نظارت اطلاعی است و ظرفیت ورود به این عرصه را ندارد. در حالی که قانون اساسی رسانه را متعلق به قوای کشور از نظر حوزه اطلاع‌رسانی دانسته است، ولی ما می بینیم که این دستگاه پرقدرت فاقد نظارت است و در حقیقت، تنها قدرت بی‌نظارت، رسانه ملی است که نه مجلس بر آن نظارت دارد و نه پاسخ‌گویی به رهبری دارد».

این انتقادات از صداوسیما را در حالی الهام بیان کرد که در این سه‌سالی که از روی کار آمدن دولت نهم می‌گذرد، صداوسیما تلاش زیادی را در پوشش گستره فعالیت‌های دولت و ارائه آنها از رسانه ملی صرف کرده است.

اطلاع‌رسانی سفر به سازمان ملل و حضور در دانشگاه کلمبیا گرفته تا سفرهای استانی رئیس‌جمهور و حضور او در شهرستان‌های مختلف و همچنین بیان دستاوردهای ریز و درشت دولت در این سه سال، از جمله مهم‌ترین فعالیت‌های صداوسیما در راستای حمایت از دولت بوده است؛ در عین آنکه رسانه ملی رویکرد انتقادی اندکی در برابر دولت از خود بروز داده است.

اما سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که چرا سخن‌گوی دولت چنین انتقادات تندی را از صداوسیما بیان کرده است در حالی که این رسانه همواره حامی دولت و بازگو کننده دستاوردهای آن بوده است؟

در اینجا بد نیست برای پاسخ دادن به این سؤال به این نکته اشاره کنیم که انتقادات الهام از صداوسیما در حالی بیان شد که صداوسیما در ماه‌های اخیر، با افزایش گرانی و ضعف مدیریتی دولت در حوزه‌های اقتصادی، در برنامه‌های تحلیلی خود، کم و بیش، به انتقاد از برخی اقدامات دولت روی آورده است.

از این رو، در پیش گرفتن این رویکرد جدید در صدا و سیما موجب شد که سخن‌گوی دولت چنین انتقاداتی را بیان کند. همچنین باید این نکته را هم اضافه کرد که سابقه چنین رفتاری توسط دولت در مقابل صدا و سیما در گذ‌شته هم وجود داشته است. وقتی که رادیو جوان در سال گذ‌‌‌‌شته، در برنامه‌ای انتقادی به استقبال دولت رفت، رئیس این رادیو تحت فشارهای دولت و حامیان وی تغییر کرد و اکنون نیز زمزمه‌هایی از تغییر در یکی دیگر از بخش‌های رادیو بنا بر خواسته دولت به گوش می‌رسد.

بر این اساس می‌توان گفت که تحمل نکردن انتقادات توسط دولت و کاهش صبر و حوصله دولت در مواجهه با منتقدان، مهم‌ترین علت برای بیان چنین اظهاراتی توسط الهام است.

دولت به جای پاسخ‌گویی به نقدها و استقبال از انتقادهای گروه‌های مختلف دست به نقد آنها زده است و دائماً، در موضعی تهاجمی در برابر منتقدان، به جای پاسخ به سؤالات و مسائل، به نقدهای کلی و رادیکال از آن گروه‌ها می‌پردازد.

به طور مثال، می‌توان به واکنش دولت در برابر نقدهای مطرح شده در باب تورم، مسکن، انحلال سازمان مدیریت و برکناری وزرا و استانداران اشاره کرد که با نوعی بی‌تفاوتی و بی‌توجهی دولت همراه بود. در واقع، دولت سعی می‌کند به جای اینکه با واقع‌بینی با مسائل روبرو شود و در مقابل انتقادات سعه صدر از خود نشان دهد، با تخریب چهره منتقدان خود و به‌نوعی، با پاک کردن صورت مسئله خود را از دست انتقادات برهاند.

از سوی دیگر، هر قدر که به انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده نزدیک می‌شویم، فعالیت‌های دولت بیشتر رنگ و روی انتخاباتی به خود می‌گیرد. از این رو، دولت درصدد است که در یک‌سال باقی‌مانده تا برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری با برشمردن دستاوردهای خود، توجه افکار عمومی را بیشتر به سوی خود جلب کند و از آنجا که صداوسیما به‌عنوان رسانه‌ای ملی برد تبلیغاتی بالایی دارد، ممانعت از طرح بحث‌های انتقادی از این جبهه و تبدیل این رسانه به یک بلندگوی تبلیغاتی، چیزی است که دولت از گذشته، با شدت و ضعف دنبال کرده و بر شدت این تحرکات در ماه‌های اخیر افزوده است.

این در حالی است که دولت این نکته را نادیده گرفته است که صداوسیما دستگاه تبلیغاتی یک نهاد نیست و «ملی» بودن آن اقتضا می‌کند که از چشم‌اندازی منصفانه، هم دستاوردها و هم ضعف‌ها، هم نگاه دولتمردان و هم نگاه مردم را بازتاب دهد. در این میان، معضلاتی مانند گرانی و تورم، اموری نیستند که بر کسی پوشیده باشد و طبیعی است که رسانه ملی اگر نخواهد به این ابعاد زندگی واقعی مردم نگاهی واقع‌بینانه داشته باشد و صرفاً، به ستایش از قوت‌ها بپردازد، دیگر کارکرد رسانه‌ای عمومی را نخواهد داشت.

در بیان نتایج اتخاذ چنین رویکردی توسط دولت، باید گفت که این سیاست در مواجهه با رسانه ملی و دیگر رسانه‌های منتقد و بی‌توجهی به انتقادات و راهکارها به بی‌اعتنایی دولت نسبت به مشکلات جامعه تعبیر می‌شود. در این اوضاع که دولت خود در اداره جامعه با ضعف‌ها و کاستی‌هایی روبرو است و به انتقادات دیگران هم توجه نمی‌کند، این امر دور شدن هرچه بیشتر دولت از فضای عمومی جامعه و مشکلات موجود را موجب می‌شود. نتیجه چنین بی‌توجهی‌هایی، کاهش اعتماد عمومی به دولت و زیر سؤال رفتن توانایی‌های دولت در یک‌سال باقی‌مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری است.

از این رو، توصیه می‌شود که دولت با واقع‌بینی و درک درست از مشکلات و مسائل پیش روی جامعه، در پذیرفتن انتقادات سعه صدر از خود نشان دهد و درصدد آن نباشد که منتقدان خود را تخریب کند.