نگاهی به سیره اخلاقی امام رضا ع

سیره معصوم, دانشگاهی برای انسان سازی

امامت کانون هدایت و بالندگی است. امام کسی است که بیش از دیگران و حتی خود انسان، دغدغه هدایت و کمال یابی او را دارد. امام در حقیقت پاسدار حرمت انسانی انسان است و مدافع حقوق مسلم او. آدمی در کنار امام به یک آرامش روحانی و مطلق دست پیدا می کند و هویت خویش را در پرتو نورانیت او باز می یابد. امامت دینی نورآفرین است و در بن بست ها و تاریکی ها، چراغ راه گم کردگان است. امامت دینی راهبر انسان به سوی معرفت حقیقی و اعتدال مطلوب در جریان زندگی است و جامعه ای که پذیرای آموزش های امام باشد، هرگز در ایستگاه بی خبری و سرگردانی متوقف نمی ماند. بالندگی، پویایی، شادابی و سرزندگی، از مختصات و ثمرات امامت دینی است. ما از گستره وجوه امامت یک موضوع را برگزیدیم و نام آن را ظرائف اخلاقی در سیره رضوی نهاده ایم و نمونه هایی از سیره رفتاری امام رضا علیه السلام را گرد آوردیم تا حقایقی که پیش از این گفتیم، همه مستند به رفتار خود امام باشد.

داستان کرامت و ارج نهادن به حقوق انسانی از دیرباز مطمح نظر اندیشمندان، فیلسوفان و عالمان در فرهنگ های مختلف بوده است. در نگاه دینی و قرآنی به ویژه دین اسلام این موضوع به صورت خیلی جدی و ریشه ای مورد عنایت قرار گرفته است.

به نظر می رسد پیام جهانی دین و جامعیت رسالت آن از این زاویه بسیار قابل تامل و بهره گیری است. نمونه های اجرایی و عملی آن در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و حکومت پنج ساله امام علی علیه السلام و در زمان امامان دیگر، سند بسیار محکم و استواری است در اهمیت دادن به مناسبات انسانی و رعایت حقوق آدمی از منظر دین اسلام. به این گزارش تاریخی دقت کنید:

امام علی علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ صفین به کوفه درآمدند و بر شبامیان گذشتند و شیون زنان را شنیدند که بر کشتگان جنگ صفین می گریستند. در آن وقت حر بن شرحبیل شبامی که از بزرگان قوم خود بود به سوی حضرت شتافت. امام به او فرمودند: آیا زنان شما با گریه و زاری که اکنون می شنوم بر شما چیره شده اند؟ آیا آنان را از این شیون و بی قراری باز نمی دارید؟

حر در رکاب امام پیاده به راه افتاد و امام سوار بودند; لذا به او فرمود: بازگرد که پیاده آمدن چون تو در رکاب چون من، موجب فریفته شدن والی و خواری مومن است.

ما در تبیین دیدگاه و رفتار امام در مورد حقوق انسانی ابتدا از همان حلقه های نزدیک به ایشان شروع می کنیم. امام با نزدیک ترین افراد اعضای خانواده و غلامان و کنیزان چگونه رفتار می کرد؟ آنان چه تصویری از رفتار و اندیشه امام برای ما بازگو خواهند کرد؟ راویان و شاگردان از امام برای ما چه خواهند گفت؟ و امام با اندیشمندان و عالمان چگونه رفتار می کرد؟ در همه این مجموعه، نظر ما به ظرائف اخلاقی امام علیه السلام معطوف خواهد بود. می خواهیم بدانیم که امام به عنوان ولی الله و یک انسان کامل با همنوعان خود چگونه نشست و برخاست می کرد؟ تبیین بسیار معقولانه ای است که اگر ما بتوانیم نمادهای اخلاقی را در رفتار امام جست و جو کنیم و در مرحله مهم تر آنها را در رفتار فردی و اجتماعی خودمان اجرا نماییم و در این صورت است که می توان ادعای پیرو بودن، شیعه بودن و ولایت مدار بودن را اعلام کرد، و گرنه ما با کسانی که اعتقاد و الزامی به جریان ولایت ندارند، چه تفاوتی خواهیم داشت؟

خادم امام درباره بخشی از رفتار و سلوک ایشان می گوید: هرگاه امام تنها می شد و فارغ از مسائل روزمره می گردید، اعضای خانواده و اطرافیان را گرد می آورد با آنان سخن می گفت و انس و الفت می گرفت، و هرگاه بر سر سفره حاضر می شد خرد و کلان حتی کارگزار و حجام(حجامت کننده) را فرا می خواند.

بدون تردید آنچه امام رضا علیه السلام بدان توصیه و عمل می کردند، برداشت دقیق و جامع از معارف اسلامی بود که خاستگاه آن قرآن و سیره عملی و علمی آورنده مکتب، یعنی رسول خدا صلی الله علیه و آله است; چرا که نمونه های آن را در سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با همان ویژگی مشاهده می کنیم. شایسته است به اندیشه ها و رفتار بزرگان دین نزدیک بشویم تا ما را در مناسبات و مشکلات روزمره زندگی کمک کند و به درستی از این تعالیم وحیانی و آسمانی بهره برداری کنیم.

نویسنده : سعید تهرانی