مبارزه با غولی به نام استرس

فصل امتحانات و دلمشغولی دانش آموزان

اگرچه برای همه آنانی که در عرصه علم و دانش اندوزی فعال هستند امتحان ها یک اتفاق بسیار خاص و حساس هستند اما به دور از اهمیت خود امتحانات، استرس نیز پدیده ای است که همواره همراه با امتحانات به خانه دانش آموزان می آید و مشکل بزرگتری را در پیش روی خانواده ها قرار می دهد. البته استرس امتحان تنها دانش آموزان را آزار نمی دهد بلکه والدین نیز از این معضل جدی رنج می برند و گاهی نیز خود آنان مولد این استرس در خانه می شوند ! البته باید دانست که استرس در حالت طبیعی آنچنان هم بد و خطرناک نیست بلکه دامن زدن به آن و کنترل نکردن آن غالبا موجب بروز افت تحصیلی در دانش آموزان و داشتن خاطره ای بد از زمان امتحانات می شود.

یافته های یک پژوهش نشان می دهد نگرانی های تحصیلی و ارتباطی بیشترین عوامل استرس در دانش آموزان را تشکیل می دهند. در پژوهشی که با هدف بررسی استرس های دانش آموزان شهر تهران انجام شد، ۷۶۱ دانش آموز از مقاطع راهنمایی و دبیرستان در ۵ منطقه آموزشی شهر تهران مورد مطالعه قرار گرفتند. ۵۱ درصد افراد مورد مطالعه را دانش آموزان دختر و ۴۹ درصد را دانش آموزان پسر تشکیل می دادند که به صورت تصادفی انتخاب شدند. یافته های این پژوهش حاکی است استرس های تحصیلی و ارتباطی بیشترین شیوع را در میان دانش آموزان دارند و شایع ترین مشکلات تحصیلی، اضطراب از امتحان، نمره درسی و بی علاقگی به بعضی درس ها است. همچنین مهمترین استرس های ارتباطی و اجتماعی دانش آموزان عبارت است از آشنا شدن با افراد جدید، بی توجهی معلمان و کارکنان به توانایی های دانش آموزان، آزار روانی توسط سایر دانش آموزان، ارتباط اجتماعی نامناسب با همکلاسی ها و نداشتن دوست صمیمی.به عبارت بهتر،دانش آموز به طور طبیعی با یک سری استرسها در مدرسه روبه روست حال اگر این استرسها در منزل و در محیط خارج از مدرسه نیز تقویت شود فشار روانی زیادی به دانش آموز تحمیل می شود.

با این حال باید دانست استرس (فشار عصبی) از نظر لغوی از کلمه لاتین استرینجر به مفهوم به هم رفتن، قبض شدن و... گرفته شده است و در زبان فارسی معادل های تکانه عصبی، فشار روانی، تنیدگی، نگرانی و... برای آن عنوان گردیده است. «استرس» را فشار عصبی هم ترجمه کرده اند که این اصطلاح هم معادل دقیقی برای «استرس» نیست.

زیرا استرس از «فشار» ناشی می شود و خود فشار نیست، اگر چه به رغم دو نفر از محققان به نام های «مورهد» و «گریفین» با اندک اغماضی می توان «استرس» را همان «فشار عصبی» معنی کرد و آن را عکس العملی دانست که انسان در مقابل محرک های ناسازگار از خود بروز می دهد. با این حال استرس پدیده تازه ای نیست و در طول تاریخ بشر وجود داشته و به صورت های مختلفی بر انسان عارض شده است از جمله: نگرانی از بلایای طبیعی، جنگ ها، قتل عام ها، ستمکاری های حکام جابر و... با انقلاب صنعتی و به دلیل تحولات عمیق اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ناشی از آن در کلیه جوامع و ضرورت تطابق مداوم با شرایط جدید و در عین حال در تحول و تغییر، استرس، دامنه، شدت و وسعت بیشتری گرفت به طوری که می توان آن را فرزند ناخلف انقلاب صنعتی و یک قاتل بی سروصدا نامید. البته استرس در دنیای امروز تقریباً همه گیر شده و از پیر و جوان، زن و مرد، تحصیلکرده و بی سواد همه و همه به گونه و با نوعی از آن دست به گریبانند و فقط افراد معدودی که شناخت کافی از آن داشته و ابزار مقابله با آن را در اختیار دارند از آثار مخرب آن برکنار هستند. تحقیقات علمی مؤید این واقعیت است که استرس بر سلامت جسم و روان فرد تأثیر می گذارد و انرژی های بالقوه و بالفعل او را هدر داده و باطل می سازد. امروزه مردم اغلب کلمه استرس را به صورت موضوعی متداول و یا به شکل بیماری «اپیدمی» به کار می برند و این کلمه مدتها است که در ادبیات محاوره ای جا باز کرده و به همان گونه که از کار، غذا، مسکن، مسافرت، تحصیل و... صحبت می کنیم، از استرس هم صحبت می کنیم.

اما اگر بخواهیم راهکارهایی برای کاهش استرس و اضطراب دانش آموزان در مقطع پر اضطراب امتحانات ارائه دهیم باید بیش از همه به نقش خانواده و مدرسه در این اثنا اشاره کنیم.در واقع خانواده ها و اولیای مدرسه محیط خانواده و مدرسه رادر زمان امتحانات نباید به گونه ای تغییر و تحول دهند که غیرعادی به نظر برسد، چرا که غیرعادی کردن محیط استرس، اضطراب و دلهره برای بچه ها به وجود می آورد. ضمن آنکه دانش آموز تصور می کند حادثه بسیار مهمی رخ خواهد داد، بنابراین باید برای مقابله با شکست های احتمالی خود را آماده کند، درحالی که با این روش ها انگیزه و علاقه در او ایجاد نمی شود چرا که خود را برای مقابله و رویارویی با امتحان مسلح می کند، بهترین شرایط آن است که امتحان را در ذهن دانش آموز به عنوان همراه و نجات دهنده درونی کنیم.هر چقدر محیط را به گونه ای ویژه تغییر دهیم درون بچه را متلاطم و به هم ریخته می کنیم، ضمن آنکه ممکن است رفتار والدین و معلمان در تغییر دادن محیط بویژه محیط خانه موجب شود بچه ها توان خود را کمتر از میزان واقعی آن بدانند و به تبع آن اعتماد به نفس خود را از دست بدهند.

امتحانات که از راه می رسد بسیاری از خانواده ها سعی می کنند برخی از برنامه های خود از قبیل مهمانی رفتن و مهمانی دادن را متوقف کنند تا شرایط خانه برای درس خواندن و امتحان دادن بچه ها مهیا شود، در حالی که مهمانی رفتن خانواده ها و توجه به تغذیه بچه ها از جمله مسائلی است که همواره باید از سوی خانواده ها مدیریت شود، در غیر این صورت نتیجه مخرب در پی خواهد داشت. بنابراین رفتار برخی از خانواده ها در روزهای امتحان که نسبت به این مسائل توجه ویژه ای نشان می دهند نادرست است. البته باید رفع برخی از نیازهای دانش آموزان همچون خرید کردن را هم که می توان به روزهای پس از امتحان موکول کرد، متناسب با سن و سال و شرایط روحی دانش آموزان به آنها تفهیم کرد.از سوی دیگر محیط خانواده و جو عاطفی حاکم بر آن باید دور از تنشهای عاطفی و مشاجره باشد و به استراحت و خواب دانش آموزان توجه کافی شود.همچنین در هنگام امتحانات ، دانش آموزان نیاز به حمایت عاطفی و اطمینان بخشی بیشتری دارند.

لذا در نهایت باید گفت استرس مقوله ای جدی و اثر گذار بر تحصیل دانش آموزان است که اگر به تاثیرات آن و نحوه کنترل آن بخصوص در مقطع امتحانات توجه نشود می تواند اثرات منفی متعدد و بعضا غیرقابل جبرانی بر کیفیت تحصیل دانش آموزان داشته باشد. البته باید دانست راهکارهای متعددی در خصوص کنترل اضطراب وجود دارد که بابهره گیری از آنها دانش آموزان می توانند به راحتی از این دوران عبور کنند و خاطره ای شیرین از دوران امتحانات در ذهن خود ثبت کنند.

نریمان نظری