صادرکنندگان ناراضی, مسوولان راضی

صنعت نرم افزار در کشورمان تا چند سال پیش, صنعتی نوپا بود و بسیاری برای آغاز این راه اشتیاق زیادی داشتند این روزها دیگر نمی توان گفت صنعت نرم افزار نوپاست, هرچند در ابتدای راه هستیم اما این اول راه بودن به دلیل نو بودن این صنعت نیست

صنعت نرم‌افزار در کشورمان تا چند سال پیش، صنعتی نوپا بود و بسیاری برای آغاز این راه اشتیاق زیادی داشتند. این روزها دیگر نمی‌توان گفت صنعت نرم‌افزار نوپاست، هرچند در ابتدای راه هستیم اما این اول راه بودن به دلیل نو بودن این صنعت نیست.

در حالی که بسیاری کشورها از چرخاندن چرخه‌های صنعت نرم‌افزار درآمد کسب می‌کنند و آمار صادرات کشورشان را ارتقا می‌دهند، ما در ایران هنوز در کشمکش مسائل پایه‌ای این صنعت مانند بسترهای بانکی، حقوق مالکیت معنوی، روند طولانی ثبت نرم‌افزار و... هستیم.

به جای تحقق این اهداف در ایران ما به دنبال برگزاری سمینار، همایش، نامگذاری، جشن، تقدیر و مسائلی از این قبیل هستیم. برای یک مساله می‌توانیم چندین سمینار با نام‌های متنوع برگزار کنیم! می‌توانیم برای نامگذاری‌ها تلاش کنیم و از دالان‌های قانون، مصوبه و خلاصه هرچه که لازم است بگذریم! می‌توانیم به روی هم لبخند بزنیم و از خویش تقدیر کنیم! می‌توانیم صفحه‌ها بنویسیم در مزیت‌ها و آنچه باید بشود و ساعت‌ها از روی این صفحات سخنرانی کنیم! دور هم جمع شویم و گپ و گفتی... و در کنار همه این‌ها گاهی هم گلایه‌ای بشنویم یا نگران شویم که چه کنیم؟ و دست آخر هم ندانیم راهکار ارایه شده چیست.

این خصلت ذاتی ایرانی‌ها البته نه فقط در صنعت نرم‌افزار بلکه در بسیاری از حوزه‌های کاری که عمرشان کمتر از ده سال است، نمود دارد.

این خصلت در صنعت نرم‌افزار نیز بالقوه است؛ چندین‌بار... چندین‌جا در سمینارها و همایش‌هایی با نام‌های مختلف دور هم جمع می‌شویم، در وصف مزیت‌های این صنعت سخنرانی‌ می‌کنیم، از خودمان تقدیر به عمل می‌آوریم و خلاصه تا می‌توانیم به یکدیگر لبخند می‌زنیم و خوشحال می‌شویم که آمار صادراتمان به ۵۰ میلیون دلار رسیده است.

اما واقعا چه راهکاری برای سرعت دادن به توسعه صادرات نرم‌افزار در این دور هم جمع‌شدن‌های گاه و بی‌گاه به بهانه‌های مختلف ارایه می‌دهیم؟

● آمارهای جهانی

آمارهای جهانی نشان می‌دهند صادرات نرم‌افزار در جهان از سال ۱۹۹۷ تا سال ۲۰۰۷ روند صعودی و متوسط رشد سالیانه‌ای برابر ۵/۸ درصد داشته است. این رقم شاید با بروز بحران اقتصادی در سطح جهان تغییر پیدا کرده باشد اما کارشناسان معتقدند این صنعت یکی از معدود صنعت‌هایی بوده که از این بحران، زخم نخورده است و همچنان رونق دارد.

رییس سازمان توسعه تجارت ایران و معاون وزیر بازرگانی با در نظر گرفتن این آمار به نکته جالبی اشاره می‌کند و آن اول بودن کشورهای آسیایی در صادرات نرم‌افزار است. به گفته غضنفری، کشورهای آسیایی در صادرات نرم‌افزار رتبه اول، کشورهای اروپایی رتبه دوم و کشورهای منطقه آمریکای شمالی رتبه سوم را دارند.

بر اساس آمار حجم تجارت نرم‌افزار در سطح جهانی امسال حدود ۴۴۰ میلیارد دلار بوده که از این رقم، هند، سهم ۵۰ میلیارد دلاری از صادرات نرم‌افزار را به خود اختصاص داده و مالزی پس از آن سهمی معادل ۳۰۰ میلیون دلار داشته است.

رییس اتاق بازرگانی ایران نیز اعلام کرده بازار نرم‌افزار در جهان یکی از پایدارترین رشد‌ها را داشته است. به گفته وی در بازار نرم‌افزار، نرم‌افزارهای اداری دارای رشد متوسط ۱۰ درصد در سال هستند. حجم تجارت این نرم‌افزارها در سال ۲۰۰۷ به رقمی معادل ۲۵۰ میلیارد دلار رسیده و پیش بینی شده است در سال ۲۰۱۲ این رقم به ۳۵۰ میلیارد دلار برسد. البته این پیش‌بینی با توجه به بحران اقتصادی که گریبان بازارهای جهانی را گرفته باید بازنگری شود.

● آمارهای ایران

رییس سازمان توسعه تجارت ایران اعلام کرد حجم صادرات نرم‌افزار کشورمان از ۴۵ میلیون دلار در سال گذشته به ۵۰ میلیون دلار در ۱۰ ماه سال جاری رسیده است. او پیش‌بینی کرد این رقم در دو ماه باقی مانده از سال به ۶۰ میلیون دلار برسد.

هرچند این رقم در مقایسه با میزان صادرات نرم‌افزار در هند یا مالزی، رقم درشتی نیست اما وقتی به آمار سال ۸۳ رجوع کنیم -که آمار صادرات نرم‌افزار کشور به ۸ میلیون دلار می‌رسیده است- آمار سال ۸۷ امیدوارمان می‌کند.

بازار نرم‌افزار ایران در خارج، کشورهای افغانستان، ازبکستان، امارات، کانادا، آلمان، دومینیکن،مکزیک، تاجیکستان، مالزی و زیمبابوه هستند.

● چرا بازار جهانی نرم‌افزار گرم است

نهاوندیان -رییس اتاق بازرگانی ایران- بر این نظر است که دلیل افزایش تقاضا برای خرید نرم‌افزار و موفقیت این صنعت در خارج از کشور، در پیش گرفتن روند "نرم‌افزارگرا" شدن است.

نهاوندیان در سخنرانی که در دومین همایش صادرات نرم‌افزار داشت، گفت: شیوه انجام امور در زندگی خانواده‌ها، در آموزش، فرهنگ و در اقتصاد در این کشورها، نرم‌افزارگرایی است.

● وقتی چرخ می‌چرخد

نباید به خوشحالی رسیدن به ۵۰۰ میلیون دلار صادرات نرم‌افزار اکتفا کنیم. برای رسیدن به این نقطه البته تلاش‌های بسیاری شده که درخور تقدیر است. اما آنچه واقعیت دارد، چرخه‌ فناوری اطلاعات و ارتباطات است که با سرعت باور نکردنی، زمان را با خود جلو می‌برد و در این راه تمام روش‌های سنتی اعم از زندگی، تجارت و دانش را زیر چرخ دنده‌هایش خرد و پایه‌هایی نو در تمام ابعاد زندگی بشر بنا می‌کند. این چرخه می‌چرخد و جلو می‌رود و اگر برای حل مشکلات و برداشتن موانع و پیدا کردن راهکارهای نو برای همگام شدن با این چرخه، نجنبیم، طولی نمی‌کشد که از پیشرفت‌ها عقب می‌مانیم و این شادی‌های زودگذر برایمان خاطره‌ای تمام شده خواهد شد.

برای پیدا کردن راه‌حل مشکلات و ارایه راهکارها، نشست‌ها و همایش‌های مختلفی برگزار شده که آخرین آن دومین همایش ملی توسعه صادرات نرم‌افزار بود. چکیده این همایش، سخنانی در وصف مزیت صنعت نرم‌افزار، سیر صعودی صادرات نرم‌افزار در کشور و تقدیر دوباره‌ای از صادرکنندگان نمونه بود. در کنار این سخنرانی‌ها و تشویق‌ها شرکت‌کنندگان توانستند سوالات و مشکلات خود را با مسوولان حاضر در نشست در میان بگذارند.

● تهدیدات و مشکلات

آنچه رییس سازمان توسعه تجارت ایران در آخرین سخنرانی‌اش درباره صادرات نرم‌افزار، تحت عنوان تهدید از آن یاد کرد قدرت‌های مسلط بر بازارهای جهانی بود. غضنفری معتقد است وجود رقبای سرسخت و نداشتن الگوی مناسب بومی برای تولید و صادرات نرم‌افزار در کشور از جمله تهدیداتی است که می‌تواند این صنعت و صادرات را در این زمینه با مشکل مواجه کند. به این تهدیدات در سال اخیر بحران اقتصادی نیز اضافه شده است.

وی از آشنایی کم صنعتگران این حوزه با روش‌های کسب و کار بین‌المللی به عنوان یکی از مشکلات صنعت نرم‌افزار یاد کرد و گفت: ضعف اطلاع‌رسانی، رعایت نکردن حقوق مالکیت معنوی، جمع‌آوری و ثبت آمار و مسائل بانکی ازجمله مشکلاتی است که فعالان صنعت نرم‌افزار با آن روبه‌رو هستند.

یکی دیگر از مشکلاتی که مورد اشاره رییس مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال قرار گرفت نبود جایگاه رسمی ارزیابی نرم‌افزار است. هرچند وی اعتقاد دارد این مشکلی است که با برگزاری نمایشگاه رسانه‌های دیجیتال حل شده.

نهاوندیان بر این نظر است که هر سال به دلایل سیاست‌های ارزی که اتخاذ می‌شود و سایر مسائل مانند تورم، صادرکنندگان فشار زیادی را تجربه می‌کنند و خسارت می‌بینند که باید به هر نحو ممکن این خسارت برای صادرکنندگان جبران شود.

● جایزه صادراتی نمی‌خواهیم

در حالی که دولت یکی از راه‌های جبران خسارتی که نهاوندیان به‌ آن اشاره می‌کند را جایزه صادراتی می‌داند که به صادرکنندگان تعلق می‌گیرد، بسیاری از صادرکنندگان اعلام کرده‌اند این جایزه را نمی‌خواهند.

رییس اتاق بازرگانی نیز در دومین همایش صادرکنندگان نرم‌افزار در این‌باره گفت: آنچه به عنوان جایزه صادراتی نامگذاری شده چیزی جز جبران زیان نبود اما متاسفانه این جایزه کم‌رنگ است.

او گفت: نباید تصور کرد جایزه صادراتی، صدقه‌ای از سوی دولت به صادرکنندگان است. خسارتی که تورم داخلی به صادرکنندگان وارد می‌کند را باید به هر طریقی ازجمله اعطای جایزه صادراتی جبران کرد.

با وجود این بسیاری از حاضران در دومین همایش صادرات نرم‌افزار که در بخش نشست کارشناسی به بیان مشکلات خود پرداختند اعلام کردند تمایل دارند جایزه صادراتی حذف شود و به جای آن سود‌های بانکی کاهش یابد.

● مشکلات بانکی

برای صادرکنندگان، به خصوص صادرکنندگان نرم‌افزار یکی از بزرگترین مشکلات، دریافت تسهیلات بانکی است.

پرویزیان -رییس بانک توسعه صادرات- در این خصوص گفت: در سال جاری نسبت به سال گذشته برای دریافت تسهیلات استقبال کمی شده است.

پرویزیان زمانی که در دومین همایش صادرات نرم‌افزار با گلایه صادرکنندگان از دریافت تسهیلات روبرو شد، خبر داد؛ بانک توسعه صادرات به خریداران خارجی نرم‌افزارهای ایرانی، تسهیلات ارایه می‌دهد.

بر اساس این گفته اگر صادرکننده بتواند محصول خود را به کشوری بفروشد، بانک توسعه صادرات می‌تواند به جای خریدار به صادرکننده پول پرداخت و به صورت اقساط از طرف خارجی این پول را دریافت کند.

‌ تسهیلات بانک توسعه صادرات برای سرمایه در گردش و سرمایه‌گذاری اختصاص می‌یابد و نرخ سود ریالی تسهیلات بانک ۱۲ درصد است.

پرویزیان برای واگذاری تسهیلات به فعالان و صادرکنندگان صنعت نرم‌افزار اعلام آمادگی کرد.

این در حالی است که دزفولی، مدیر صندوق ضمانت صادرات اعلام کرد از ۵۰ میلیون دلار صادرات نرم‌افزاری که امسال انجام شده این صندوق حدود ۵/۰ درصد را پوشش داده است. وی گفت: متاسفانه به‌‌رغم اینکه ما سعی کردیم در زمینه فعالیت‌ها و تسهیلاتی که صندوق ضمانت می‌تواند ارایه کند، اطلاع‌رسانی کنیم اما هیچ رشدی در تقاضا نداشتیم.

پس از برگزاری نشست کارشناسی مشکلات بانکی و گلایه صادرکنندگان باعث شد رییس سازمان توسعه تجارت و رییس بانک توسعه صادرات قول برگزاری نشستی با هماهنگی اتحادیه صادرکنندگان نرم‌افزار را دهند.

● ساماندهی و توجه به حقوق مالکیت معنوی

در میان این مشکلات، رعایت نکردن حقوق مالکیت معنوی از جمله قدیمی‌ترین مشکلاتی است که دست‌اندرکاران صنعت نرم‌افزار با آن مواجه بوده‌اند. این مساله را رییس مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال نیز تایید می‌کند.

زارع پور در این‌باره گفت: این قانون می‌توانست پشتوانه خوبی برای ساماندهی بازار نرم‌افزار باشد اما متاسفانه حتی بین نخبگان نیز این مسئله رعایت نمی‌شود.

وی از طرح‌های اجرا شده برای مقابله با این مشکل صحبت کرد و گفت: سال گذشته اولین گواهی ثبت نرم‌افزار را صادر کردیم و قرار است تکثیر نرم‌افزار از سال جاری بدون این گواهی که به مثابه سند مالکیت است، ممنوع شود.

از دیگر اقداماتی که وزارت ارشاد با پیگیری‌های مستمر خود انجام داده، ایجاد ممنوعیت برای خرید نرم‌افزارهای کپی شده و فاقد نرم‌افزار در بخش دولتی است.

● غیر شفاف بودن و انتخاب‌های مورد نقد

جواد اتفاق -رییس مجمع ناشران الکترونیک- با ابراز نگرانی از غیرشفاف بودن بسیاری از تعاریف و معیارهای انتخاب گفت: یکی از مشکلاتی که باعث دلسردی تولیدکنندگان و صادرکنندگان نرم‌افزار در مواجهه با مشکلات می‌شود، غیرشفاف بودن برخی امور است.

وی گفت: مسوولان نگران این هستند که آیا صادرکننده، واقعا صادرات داشته است؟ و صادرکننده نگران پروسه انتخاب صادرکنندگان است که هنوز معیارهای آن شفاف نیست.

علاوه بر رییس مجمع ناشران الکترونیک که در دومین همایش صادرات نرم‌افزار نسبت به پروسه انتخاب صادرکنندگان نمونه انتقاد داشت، بسیاری از صادرکنندگان بخش خصوصی در این نشست نسبت به این امر گلایه داشتند.

در مراسمی با حضور مسوولانی از وزارت صنایع و معادن، وزارت ارشاد، وزارت بازرگانی، اتحادیه صادرکنندگان نمونه و... از حدود ۲۵ نفر تقدیر و از میان آن‌ها فقط از ۸ شرکت خصوصی نام برده شد. سایر تقدیرشدگان از وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال، سازمان توسعه تجارت، سازمان صدا و سیما بودند.

● ۵ سال دیگر، ۵۰۰ میلیون دلار صادرات

اسدالله عسگراولادی -رییس کنفدراسیون صادرات ایران- که معتقد است صادرات هدفمند، پردوام و طولانی باید محور صادرات نرم‌افزار قرار گیرد، صنعت نرم‌افزار را با وجود سوددهی بالا فاقد مشکلات دیگر صنایع می‌داند.

او بر این نظر است دریافت وام‌های ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیون تومانی از بانک‌های کشور زمانی معادل سه ساعت نیاز دارد. موفقیت در گرو تبدیل بحران به فرصت است و باید از دریافت جایزه صادراتی صرف‌نظر کرد.

رییس کنفدراسیون صادرات ایران از اتحادیه صادرکنندگان نرم‌افزار درخواست کرده است پیش‌بینی‌ها را برای صادرات نرم‌افزار در سال ۸۸ روی رقم ۱۵۰ میلیون دلار بگذارند. همچنین درخواست داشته با هدفمند کردن صادرات در ۵ سال آینده به رقمی معادل ۵۰۰ میلیون دلار برای صادرات نرم‌افزار برسیم.

● چه کنیم؟

اگر بگذریم از اینکه بسیاری مواقع راهکارهایی که برای حل مشکلات ارایه می‌شود در حد مکتوب شدن باقی می‌ماند، برخی از کارشناسان و مسوولان در دومین همایش ملی صادرات نرم‌افزار راهکارهایی ارایه دادند.

معاون وزیر بازرگانی از به کارگیری سیستم کیفیت و استاندارهای جهانی به عنوان راهکار یاد کرد. غضنفری گفت: ارتقا سطح دانش شرکت‌ها، شناسایی بازارهای هدف، برگزاری نمایشگاه‌های دایمی و ایجاد شرکت‌هایی برای مدیریت صادرات از جمله راهکارهایی است که می‌توان با به کارگیری آن‌ها رقم صادرات را افزایش داد.

یکی از راهکارهایی که نهاوندیان ارایه کرد ایجاد کنسرسیوم بود. او گفت: بخش خصوصی باید با هم بزرگ شدن را بیاموزد. ورود به بازارهای بزرگ با کنسرسیومی متشکل از چند شرکت موفقیت‌‌آمیزتر است تا اینکه شرکت‌های کوچک به تنهایی وارد این میدان بزرگ شوند. بخش خصوصی توان و بلوغ لازم دارد و باید با استفاده از روحیه همکاری بر مشکلات فایق شود و سهمی از بازارهای بین‌المللی را به خود اختصاص دهد.

● مرکزی به نام فناورش

راه‌اندازی مرکز فناورش که مخفف فناوری اطلاعات، رشد و شکوفایی است شاید راه دیگری باشد که بتواند از حجم مشکلات پیش روی صادرکنندگان بکاهد. این مرکز که از سوی سازمان توسعه تجارت شکل گرفته فناوری اطلاعات را در تجارت به خدمت خواهد گرفت.

غضنفری، رییس سازمان توسعه تجارت درباره این مرکز گفت: برای یکپارچه شدن باید مرکزی کار مدیریت و پشتیبانی را بر عهده بگیرد. امیدواریم با سیاست کاری که برای مرکز فناورش تعریف شده، بتوان با استقرار فراگیر کاربردهای نوین و برتر فناوری اطلاعات در تجارت خارجی، بسترهای مناسبی برای توسعه صادرات فراهم کرد.

بر اساس توضیحات ارایه شده، مرکز فناورش در حقیقت مرکزی برای مدیریت صادرات است که به صورت آنلاین از طریق سایت یا حتی با مراجعه حضوری، اطلاعاتی را که صادرکنندگان درباره بازار هدفشان نیاز دارند در کمترین فرصت در اختیارشان قرار می‌ دهد.

● برنامه جامع توسعه صادرات نرم‌افزار

نایب رییس اتحادیه صادرکنندگان نرم‌افزار نیز خبر داد برنامه‌ای با هماهنگی سازمان توسعه تجارت در دست تدوین است که برنامه جامع توسعه صادرات نرم‌افزار نام دارد.

طلایی گفت: برای در اختیار گرفتن الگویی مناسب که منجر به افزایش صادرات و نیز رفع پاره‌ای از مشکلات شود، برنامه‌ای در دست تدوین داریم. در این برنامه از الگوی صادرات کشورهایی مانند پاکستان، مالزی و هند استفاده می‌کنیم.

وی گفت: به دلایل فرهنگی و دلایل دیگری مانند تحریم، نمی‌توانیم به طور کامل از یک کشور اروپایی به شکل کامل الگوبرداری کنیم. در طرحی که در دست تدوین داریم، سعی می‌کنیم کشورهای مختلف و نزدیک به خودمان را به کار گیریم.

مهدی مهدی‌پور ، معاون خدمات سازمان توسعه تجارت نیز در این‌باره گفت: طرح جامع توسعه صادرات نرم‌افزار، طرحی است که سازمان توسعه تجارت در کنار بسته نرم‌افزاری در دست دارد. این طرح در حقیقت الگوبرداری از کشورهایی است که در زمینه صادرات نرم‌افزار موفق عمل کرده‌اند.

شبنم کهن‌چی