غافلگیری مخاطب در انتهای راه

گزارشی از تولید سریال تلویزیونی «زمانه»

دو هفته‌ای است که پخش سریال «زمانه» از شبکه سه سیما آغاز شده است. این مجموعه ۴۵ قسمتی به کارگردانی حسن فتحی و تهیه‌کنندگی اسماعیل عفیفه، یکی از مجموعه‌هایی است که با داستان متفاوت و موضوع جذابش تا اینجا توانسته مخاطب را با خود همراه کند. داستان زمانه روایتگر قصه‌ای اجتماعی است که با برملا شدن رازی بزرگ، اتفاقاتی را در داستان به وجود می‌آورد. پسر جوانی به نام بهزاد (حمیدگودرزی) که عموی متمولی به نام حسام (حسین محجوب) دارد، قرار است با دختر عموی خود ازدواج کند، اما رازی برای او برملا می‌شود که زندگی‌اش را دچار تغییراتی می‌کند.

حسن فتحی که ساخت مجموعه‌های موفقی چون در مسیر زاینده‌رود، مدار صفر درجه، میوه ممنوعه، پهلوانان نمی‌میرند، شب دهم، چرخ و فلک و... را در کارنامه خود دارد، این‌بار با یک داستان مدرن اجتماعی به شبکه سه سیما آمده است. انتظار می‌رود بازیگران این مجموعه بتوانند با این سریال کاری ماندگار در کارنامه کاری‌شان به ثبت برسانند، اما ظاهرا تغییر و تحولاتی در برخی نقش‌های اصلی این سریال اتفاق افتاده است. در حالی‌که گروه کار را با بازی حمید گودرزی، لیندا کیانی، مهرانه مهین‌ترابی و امین تارخ در نقش‌های اصلی کلید زده، اما برخی از این بازیگران در نیمه راه جایشان را به بازیگران دیگری داده‌اند.

قرار است گروه یکی از سکانس‌های این مجموعه را در خیابانی حوالی شهرک غرب به تصویر بکشد. جالب است برخلاف سایر لوکیشن‌هایی که معمولا از ازدحام جمعیت می‌توان محل فیلمبرداری را حدس زد، این‌بار گروه در خلوت مشغول انجام کار خود است. سوز سرد زمستانی هر لحظه بیشتر می‌شود و حسن فتحی و گروهش با وسواس تمام کار خود را به انجام می‌رسانند. قابل ذکر است پلانی که تصویربرداری می‌شود فصل تابستان را نشان دهد. بنابراین قرار است در این سکانس، ارغوان (پریناز ایزدیار) و بهزاد از دفترخانه رسمی ازدواج بیرون بیایند. این همان صحنه‌ای است که دو بازیگر اصلی قصه با همه مخالفت‌هایی که برای رسیدن به هم داشته‌اند به صورت پنهانی با هم ازدواج می‌کنند. صحنه به برداشت دوم و سوم می‌رسد. فضایی که برای تصویربرداری این سکانس در نظر گرفته شده پارکی است که در چهارمین فصل هنوز هم درختان پربرگی دارد و بخوبی می‌تواند یک فضای تابستانی را به ذهن متبادر سازد. حسن فتحی بار دیگر کات می‌دهد. چون باید دو بازیگر پس از بیرون آمدن از دفترخانه در حال خندیدن باشند، اما بخاری که در این هوای سرد از دهان بازیگران بیرون می‌آید، فضای ساختگی تابستان را لو می‌دهد.

● یک کاراکتر پیچیده

پریناز ایزدیار، شش سالی است پا به دنیای بازیگری گذاشته و بیننده‌ها او را به نقش روح در سریال «پنج کیلومتر تا بهشت» به یاد دارند. او در مجموعه زمانه نقش یک وکیل به نام ارغوان را بازی می‌کند که دست تقدیر زندگی وی را دستخوش تغییر می‌کند. خودش می‌گوید: ارغوان را مثل خیلی از دخترهای اطراف خودم می‌دیدم. به نظرم خصوصیت ویژه‌اش این است که خودش در سیر داستان، اتفاقی را به وجود نمی‌آورد و بیشتر در مسیر حوادثی که برایش رقم خورده است، قرار می‌گیرد. اصولا هدف مجموعه زمانه این بوده که شخصیت‌هایش را در مسیر تقدیری که سرنوشت برای آنها مقدر کرده، قرار دهد. ارغوان دختری است که در زندگی‌اش سختی‌های زیادی کشیده و در کنار همه مشکلات برای خودش جایگاهی به وجود آورده است. او آینده‌نگر و مسئولیت‌پذیر است. بازیگر نقش ارغوان در پاسخ به این پرسش که چقدر دوست دارد، نقش‌هایش شبیه خودش باشد، می‌گوید: اتفاقا خیلی دوست ندارم این اتفاق بیفتد. به نظر من این‌گونه انتخاب‌ها باعث می‌شود بازیگر خودش را در یک حیطه مشخص زندانی کند و نوآوری نداشته باشد. خود من همیشه دوست داشتم نقشی را بازی کنم که به مراتب از من دور باشد، دلم می‌خواهد برای تحلیل درست شخصیتی که قرار است بازی کنم، زحمت بکشم. اصولا به عقیده من بازی در برخی نقش‌های خاص که به مراتب از شخصیت خود بازیگر دور است به مراتب جذابیت‌های زیادتری به دنبال دارد.

ایزدیار در کنار همه این نقش‌هایی که تا امروز بازی کرده، نقشش را در زمانه خیلی دوست دارد. خودش می‌گوید: کار با حسن فتحی را خیلی دوست دارم. ایشان در کنار کارگردانی خوبشان به درستی بازیگر را برای ایفای درست نقش راهنمایی می‌کند و برای خود من کارکردن با این کارگردان آرزو بود.

معمولا پیش از این‌که هر سکانسی جلوی دوربین برود، با بازیگران و کارگردان به گفت‌وگو می‌نشینم. خیلی جاها دست ما به عنوان بازیگران اصلی کار باز بود و اگر پیشنهاد خوبی برای آن صحنه داشتیم می‌گفتیم. به گفته این بازیگر هر دو کاری که باعث ورود و دیده شدن او بوده به گونه‌ای جزو کارهای مناسبتی قلمداد می‌شده و خودش این اتفاق را یک شانس بسیار خوب می‌داند.

وی در ادامه می‌افزاید: ارغوان دختری است که فکر می‌کنم خیلی از آدم‌ها بخصوص دختران همسن و سالش با او همذات‌پنداری خواهند کرد. او مثل هر آدم دیگری اشتباه می‌کند، کار درست انجام می‌دهد، خوش‌اخلاق و بداخلاق می‌شود، به فکر انتقام می‌افتد و زندگی‌اش مثل همه آدم‌های عادی ابعاد مختلفی دارد. شاید عمده‌ترین خصوصیت ارغوان این باشد که از ابتدا تا انتهای داستان خیلی تغییر شخصیت می‌دهد و گره‌های زیادی که در داستان اتفاق می‌افتد باعث جذابیت بیشتر این کاراکتر می‌شود. خیلی قهرمان عجیب وغریبی نیست، در عین حال در ادامه داستان به یک کاراکتر پررمزو راز تبدیل می‌شود.

● آدم‌هایی که رنگ می‌بازند

سعید جلالی یکی از نویسندگان مجموعه زمانه است که همراه علیرضا کاظمی‌پور نگارش این مجموعه را به عهده دارند. جلالی که سال‌هاست در مقام نویسندگی مجموعه‌هایی چون دلنوازان، نقطه سر خط و در مسیر زاینده‌رود دستی بر قلم دارد، در دومین تجربه همکاری خود با حسن فتحی سریال زمانه را می‌نویسد. خودش می‌گوید: از قسمت سیزدهم برای نگارش این کار دعوت شدم و تا قسمت آخر نیز با این مجموعه همراه هستم. این اتفاق به خودی خود موجب می‌شود کار نویسنده سخت شود. به هر حال اگر از همان ابتدا نویسنده با کار همراه باشد، اتفاقات بهتری خواهد افتاد، ولی خوشبختانه به دلیل تجربه همکاری با علیرضا کاظمی پورتا حد زیادی این مشکل برطرف شد.

جلالی در ارتباط با طراحی شخصیت‌های قصه می‌گوید: سعی می‌کنم برای هر کاراکتر از ابتدا تا انتها تعریف مشخصی داشته باشم و برای خلق هر کاراکتر در ذهن خودم گذشته‌ای را تعریف می‌کنم. اساسا همان‌طور که از نام شخصیت‌پردازی پیداست، هر نویسنده‌ای موظف است در سیر داستان تحلیل درستی برای شخصیت‌هایش داشته باشد. به نظر من این همان پردازش درست و صحیحی است که باعث می‌شود مخاطب هم بتواند همذات‌پنداری درستی با آن کاراکتر داشته باشد. وی در ادامه می‌گوید: معمولا در یک فرمت مشخص شخصیت‌های قصه را تعریف می‌کنم. هر شخصیت به لحاظ خلق و خو و حتی عادت روزمره‌اش طراحی می‌شود. حال ممکن است خیلی از این خصوصیات طراحی شده به تصویر کشیده نشود، ولی برای خلق آن کاراکتر الزامی است. وی معتقد است: در چند سال اخیر اتفاق خوبی افتاده و نویسندگان در قصه‌پردازی و تحلیل شخصیت‌هایشان دقت بیشتری می‌کنند.

در بیشتر قصه‌ها، شخصیت‌ها به صورت تک‌بعدی سیاه یا سفید طراحی می‌شوند. این دقیقا همان نکته‌ای است که مخاطب را پس می‌زند. در زندگی عادی و روزمره خودمان با آدم‌هایی مواجه هستیم که ابعاد شخصیتی گسترده‌ای دارند و بسته به شرایطی که در آن قرار می‌گیرند، می‌توانند مثبت یا منفی باشند. اگر یک نویسنده به این نکته دقت کند و آن را در خلق شخصیت‌های قصه‌اش لحاظ کند می‌تواند یک قصه خوب و با کشش را برای مخاطب خود به وجود آورد.

جلالی درباره شخصیت‌های زمانه می‌گوید: در گذشته با حسن فتحی همکاری داشتم و تا حد زیادی می‌دانستم چه چیزهایی برایش مهم است. نکته اساسی این‌که فتحی شخصیت‌های قصه را به نوعی پردازش می‌کند که مخاطب از همان ابتدا قضاوت نادرستی درباره آنها نداشته باشد و با گذشت روال قصه فرصتی برای مخاطب خود فراهم می‌آورد که قضاوت نهایی را به آخر کار موکول کند. این یک اتفاق خوب است و علاوه بر این‌که موجب همراهی پیوسته مخاطب با قصه می‌شود موجب می‌گردد بیننده کاراکتر‌ها را با همه ابعاد شخصیتی‌شان تحلیل کند.

جلالی معتقد است هر مجموعه داستانی علاوه بر جنبه تفریح و سرگرمی برای مخاطب باید حاوی یک پیام باشد و این‌که آن پیام در چه قالبی به بیننده عرضه شود، نکته بسیار مهمی است. وی می‌گوید: عموما این پیام باید به صورت پنهان و در قالب لایه‌های داستانی به مخاطب عرضه شود و به هیچ عنوان نباید جنبه غلو شده و گل درشت داشته باشد.ما هم در این داستان سعی کردیم پیام سریال زمانه را خیلی غیر مستقیم و به صورت یک داستان جالب و پرکشش به مخاطب خود نشان دهیم. قصه زمانه قصه همه آدم‌هاست. آدم‌های زمانه مثل خیلی از آدم‌های اطراف ما با گذشت زمان دچار اتفاقاتی می‌شوند و بسته به شرایط رنگ عوض می‌کنند.

گروه قرار است سکانسی دیگر را حوالی میدان اصلی ولنجک به تصویر بکشد. در نظر است در این سکانس آیدا فقیه‌زاده (بهار، دختر عموی بهزاد) و حسین مهری (سینا، برادر ارغوان) بازی داشته باشند. نکته جالب این است که در کنار جمعی از بازیگران سرشناس تلویزیون چهره‌های جدیدی هم ایفای نقش ‌کنند و این اتفاق بسیار خوب از کارهای حسن فتحی است. با توجه به این‌که قصه سریال زمانه درباره جوان‌ها و مسائل روزمره آنهاست، فرصت خوبی است تا چند چهره جدید و با استعداد نیز به مخاطب معرفی شود.

● برای خلق شخصیت بهار زحمت زیادی کشیدم

آیدا فقیه‌زاده از هنرجویان کلاس‌های بازیگری امین تارخ است. وی که پیش از این هم در یک فیلم سینمایی ایفای نقش کرده برای نخستین حضور خود در تلویزیون با این مجموعه همراه شده است. وی معتقد است معمولا نخستین تجربه برای هر بازیگر سخت‌ترین و در عین حال ماندگار‌ترین حضور اوست و این‌که یک بازیگر تازه کار برای نخستین بار با گروهی حرفه‌ای همراه شود، اتفاق بسیار خوبی است.

خودش می‌گوید: اوایل کار بسیار نگران بودم و فکر می‌کردم در کنار همه بازیگرانی که سال‌هاست ایفای نقش می‌کنند چگونه باید ظاهر شوم. وسواس زیادی داشتم تا شخصیت بهار را بخوبی بشناسم و برای خودم تعریف و تحلیل زیادی از این شخصیت داشتم.

وی می‌گوید: حسن فتحی از آن کارگردان‌هایی است که در کنار همه سختگیری و وسواسی که روی کارهایش دارد، فضایی در اختیار بازیگر قرار می‌دهد تا براحتی بتواند خودش را عرضه کند. همه اینها دست به دست هم داده تا در این چند ماهی که از شروع تصویربرداری می‌گذرد، احساس بسیار خوبی داشته باشم.

فقیه‌زاده درخصوص نقش خود در این سریال می‌افزاید: بهار خیلی شبیه آدم‌هایی است که اطراف خودم می‌بینم. بارزترین ویژگی شخصیت بهار مهربانی اوست که درعین حال منطقی هم به نظر می‌رسد و سعی در انجام کار درست و منطقی دارد. به نظرم همه کاراکترهای این قصه بخوبی و با تحلیل درستی طراحی شده‌اند. وی در خصوص کار اظهار می‌کند: برای بازی در این نقش، تحقیقاتی کردم و همچنین حسن فتحی نیز خود در نظر داشت تمام بازیگران از نزدیک با شخصیت‌های خود آشنا شوند تا نقش ملموس باشد. همه گروه در این کار با یک انرژی مثبت و با هماهنگی کامل پیش می‌روند. با توجه به بازخوردی که از دوستان و آشنایان دیده‌ام نتیجه کار خوب و مثبت است.

● ۱۰ ماه با زمانه زندگی کردم

ناصر هادیان‌فر در این مجموعه جانشین تولید است. به گفته وی از اواسط اسفند سال گذشته کار کلید خورد و قرار است تا یک ماه دیگر نیز ادامه داشته باشد. هادیان‌فر که به گفته خودش مجموعه زمانه، ششمین تجربه وی با این کارگردان است درباره روند ساخت این طرح می‌گوید: بزرگ‌ترین مشکلی که در همه کارهایم مشهود است نداشتن فیلمنامه است. این اتفاق بخصوص برای گروه تولید مشکلات بسیاری به وجود می‌آورد. به گفته هادیان‌فر طی روزهای اخیر گروه پلان‌هایی را که جا مانده است می‌گیرد تا ۲۵ قسمت از این مجموعه کامل تصویربرداری شده باشد. وی در ادامه می‌گوید: این کار لوکیشن زیادی دارد و تاکنون حدود ۱۳۰ بار جابه‌جایی داشته‌ایم. خیلی از لوکیشن‌ها را برای چند بار استفاده کردیم و خیلی از آنها محدودیت‌هایی برای ما به وجود می‌آورد.

در یکی از سکانس‌ها که قرار بود در زندان تصویربرداری شود با مشکل مواجه شدیم. چون شرایط ایجاب نمی‌کرد از هنرور و سیاهی لشکر در محوطه زندان استفاده کنیم و بناچار مجبور بودیم از زندانیان داخل بند بخواهیم در آن صحنه بازی کنند. از طرفی مقررات زندان این بود که تک‌تک زندانیان ‌باید رضایت نامه‌ای برای حضور در جلوی دوربین امضا می‌کردند که بعدها از طرف خانواده‌های آنها شکایتی صورت نگیرد. از طرفی برای تصویربرداری در محوطه داخل کمپ ترک اعتیاد نمی‌توانستیم از افرادی که آنجا بودند استفاده کنیم، زیرا آنها نمی‌خواستند چهره‌شان در جایی نشان داده شود. به هر حال اینها همه مشکلاتی است که در بطن کار با آن مواجه هستیم.

وی در ادامه توضیحاتش می‌گوید: روال کار با حسن فتحی این‌گونه است که قبل از شروع تصویربرداری براساس آنچه از ما خواسته شده لوکیشن‌ها بازبینی می‌شود و بعد فیلمی که از آنجا تهیه شده در اختیار کارگردان قرار می‌گیرد تا پس از تائید در ارتباط با گرفتن مجوز و سایر کارها اقدام شود. علاوه بر لوکیشن‌های زیادی که در کار داشتیم تعداد بازیگران کار هم زیاد بود، چون کارگردان عموما در همه کارهای خود برای نقش‌های حاشیه‌ای و کمرنگ هم از بازیگران سرشناس و چهره استفاده می‌کند. خیلی از این بازیگران همزمان در یکی دو پروژه دیگر هم حضور داشتند و هماهنگی با آنها خیلی جاها سخت و دشوار بود. به نظرم وسواسی که این کارگردان در انتخاب بازیگرانش دارد بسیار خوب است، چرا که خیلی جاها کار به برداشت چندم نمی‌رسد و این اتفاق باعث می‌شود گروه بتواند ریتم بالاتری در کار اعمال کند.

وی در پایان می‌افزاید: معمولا در طول روز یکی، دو لوکیشن را در برنامه کاری داریم و با شروع فصل بارندگی، محدودیت‌های زیادی بخصوص در لوکیشن‌های خارجی داریم. در کنار همه این مشکلات، طی ده ماهی که مشغول به کار بوده‌ایم همه چیز مطابق برنامه پیش رفته است و اینها را باید از درایت و توانمندی یک کارگردان خوب سینما و تلویزیون دانست.

هوا کم‌کم تاریک می‌شود و گروه سرعت بیشتری در کار خود اعمال می‌کند تا یکی دو پلان باقیمانده هم به پایان برسد.

● طراحی صحنه متفاوت در زمانه

امیر زاغری، طراح صحنه مجموعه زمانه است که از همان ابتدای ورودم به این لوکیشن متوجه شدم با وسواس بسیار خاصی همه چیز را در صحنه زیر نظر دارد. او که از حدود سال ۸۱ کار طراحی صحنه را با تئاتر آغاز کرده چهار سالی است به گفته خودش فعالیتش را به تلویزیون محدود کرده است. زمانه سومین همکاری زاغری با حسن فتحی است و به عقیده خودش تا حد زیادی سلیقه او را می‌شناسد.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا در این کار تفکیک بین طراحی صحنه و لباس انجام گرفته است، می‌گوید: به نظرم این اتفاق خوبی است که به صورت حرفه‌ای و درست باید در همه کارها اعمال شود. البته نکته اینجاست که این تفکیک نباید موجب شود دو دستگی در کار به وجود بیاید و لازمه‌اش این است که طراحی صحنه و لباس همپای هم و به موازات یکدیگر در کار اعمال شود. زمانه، مجموعه عظیمی بود، از تعدد لوکیشن گرفته تا تعداد پرسوناژهای داستان. به همین دلیل از همان ابتدا تصمیم گرفته شد دو گروه مختلف این دو سمت را عهده‌دار شوند.

زاغری در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: در همه دنیا روال کار بر این است که سه فاکتور فیلمنامه، خود بازیگر و طراحی که برای لباس و صحنه در نظر گرفته می‌شود، کنار هم یک شخصیت‌پردازی درست و معقولی خلق کنند. این اتفاق در زمانه هم افتاد و ما سعی کردیم خیلی جاها با ابزار و چیدمانی که برای صحنه در نظر می‌گیریم به شخصیت‌پردازی کاراکتر هم کمک کرده باشیم. زاغری در توصیف فضاهای به کار گرفته شده در این کار می‌گوید: خیلی تلاش کردیم چیدمانی متفاوت از دیگر مجموعه‌ها داشته باشیم. زمانه یک درام مدرن است که با همه به روز بودنش قرار است سیری از اتفاقات را در گذر زمان داشته باشد. این بود که تلاش کردیم نوع فضاها و بخصوص رنگ‌بندی که در جاهای مختلف به کار می‌گرفتیم در القای این حس به بیننده کمک کند. اتفاق خوبی که در کار افتاد این بود که تهیه‌کننده و کارگردان اصرار داشتند همه چیز درست و به جای خود پیش رود و به قولی کم و کاستی در کار احساس نشود. به جرات می‌توانم بگویم زمانه یکی از بهترین کارهایی است که تا امروز انجام داده‌ام و امیدوارم مخاطب هم در ادامه پخش این کار بتواند ارتباط خوبی با کار برقرار کند.

حسن فتحی گفت‌وگو را به زمان بعد از پخش سریال موکول می‌کند و محمدرضا عبداللهی در لحظاتی که گروه برای رفتن آماده می‌شود، به نمایندگی از گروه کارگردانی با ما به گفت‌وگو می‌نشیند. وی علاوه بر سمت دستیار کارگردان به بازیگری هم مشغول است درباره حضورش در این گروه می‌گوید: در چند ماهی که مشغول به کار هستیم خوشبختانه همه چیز بخوبی پیش رفته است. ما در طول روز حدود ۱۲ ساعت کار می‌کنیم که البته بعضی جاها به دلیل حساسیتی که کارگردان روی فیلمنامه دارد، این زمان بیشتر و کمتر می‌شود.

هدف داستان این است آدم‌ها را در دوراهی و تردیدی که خیلی وقت‌ها برایشان به وجود می‌آید، قرار دهد. زمانه، داستان همه ماست که خیلی جاها با تصمیم‌های نادرست و انتخاب‌های نابجایمان مسیر زندگی‌مان را عوض می‌کنیم. وی زمانه را یک داستان غیرقابل پیش‌بینی می‌داند و می‌گوید: قرار است تا چند هفته دیگر تصویربرداری کار به پایان برسد و مخاطب سریال زمانه، در انتها بسیار غافلگیر خواهد شد.

شبنم مدنی