فضاهای قدسی

جک دیوید الر ترجمه ی جبار رحمانی

یکی از مهمترین اشکال پایدار تعین مادی امر مذهبی، فضاها و مکانهای مقدس است. در بیشتر سنتهای مذهبی، اگرچه نه در همه آنها، مکان برای اعتقادات و نیایش بسیار مهم است، و بیشتر مکانها، مکانهای تصادفی نیستند، بلکه فضا و مکانی هستند که در آنها پدیده ای وجود دارد؛ در برخی مواقع هم مکان ها، جایی هستند که اتفاق خاصی در آنها رخ داده است (مردم ندمبو آنرا isoli یا chisoli ـ جایی برای تجلی و آشکار شدن می‌نامند).در اجتماعات بومیان استرالیا زمین ‌دارای مسیرهای متقاطعی است که مربوط به نیاکان خالق آنها در زمانی خیالی می شود. این موجودات بواسطه سفرهایشان در روی زمین، در آن موقع، شکل امروز زمین را بدان دادند. زمین یک محصول زنده و حاصل تجلی مادی مقدس کارهای آنهاست. تمام مکانهای بومیان، به نوعی، مکانهای مقدس هستند، زیرا آنها توسط موجودات مقدس در زمان مقدس «شکل گرفته‌اند». از گذشته های دور برخی فضاهای خاص دارای قدرت معنوی، مورد توجه انسانها قرار گرفته بودند، (این کار از طریق نقاشی، موسیقی‌های مقدس و مناسک انجام می‌گیرد). این مکانها زمانی که زمین آنها برای مناسک آماده و تمیز شده بود، توسط انسانها تقدیس می شدند. برای یهودیت و مسیحیت به دلایل تاریخی مشخصی، شهر اورشلیم یک مکان مقدس است. در داخل شهر، برخی فضاها نسبت به سایر فضاها، بیشتر مقدس محسوب می‌شوند. برای مسیحیان این مکانهای خاص، شامل آن بخشهایی است که مسیح آنها را طی کرده، در آنها رنج برده (و آزار دیده) و در نهایت دفن شده است. در زمان مدرن، زائران مسیحی همچنان مسیری را که مسیح آن را برای رسیدن به محل مصلوب شدن طی کرده (به نام via dolorsa) پیاده طی می‌کنند. یهودیان امروزی هنوز در دیوار غربی یا دیوار ماتمwailing wall جایی که روزی معبد آنها ساخته شده بود، نیایش می‌کنند و توسل می‌جویند. اسلام نیز مکانهای مقدس خودش را دارد که به طور خاص شهر مکه و مدینه هستند. یکی از اصول دین مسلمانان رفتن به زیارت کعبه یا مناسک حج، حداقل یکبار در طول دوره زندگی مومن، است. در درون مرزهای شهر مکه هنوز هم برخی مکانها از سایر مکانها مقدس‌تر و لاهوتی‌تر هستند، بویژه بنایی مکعبی شکل به نام کعبه، که به عنوان مرکز مکانی جهان بینی مسلمانان در نظر گرفته می‌شود. سایر جوامع و مذاهب مکانهای قدسی خودشان را دارند. کوه فوجی، مرکز قدرت برای ژاپنی‌ها است، همانگونه که کوه مرو Meru برای هندوها محسوب می‌شود. اغلب اوقات رودخانه‌ها از جمله رود گنگ در هند مکانهای مقدس محسوب می شوند. البته هر جایی که اعتقاد بر آن باشد که یک روح یا امر مقدسی در آن ساکن است ـ این جا به طور بالقوه می‌تواند یک رودخانه، یک کوه، تپه یا هر درخت یا غاری باشد- می‌تواند یک داوطلب برای تقدس‌یابی یا حداقل تمرکز مکانی امر معنوی باشد. همچنین برای انسانها این امکان وجود دارد که یا بواسطه تمرکز توجهاتشان بر رخدادی که در یک مکان خاص رخ داده، یا توسط وارد کردن قدرت یا دلالت معنوی به آن مکان خاص، فضای مقدس را ایجاد کنند. مسیحیان به تکرار کلیساهایی را در جاهایی که رخدادهای مهمی در آنها رخ داده‌اند، ساخته‌اند، که از همه مهمتر کلیسای جامع سنت پیتر، و فضای مقدس واتیکان کاتولیک است، یعنی جایی که گزارش شده پیتر حواری کشته شده است. کلیساهای جامع در جاهایی ساخته شده‌اند که در هیچکدام از آنها، شخص متقدم تاریخی آن زمین و مکان را تقدیس نکرده، بلکه ( به منظور ساختن کلیسا) اغلب یک شیء‌مقدس ـ که به طور خاص «آثار» (بازمانده های مادی) یا بخشی از بدن قدیس است - بدانجا آورده شده تا تقدس در آنجا گسترش یابد. در خیلی از کشورهای اسلامی مقبره قدیسان و صوفیان با منطق خاص خودشان، مکانهای مقدس هستند. مکانها به دلایل دیگری نیز از لحاظ مذهبی اهمیت دارند. ارواح آنهایی که اخیراً یا در گذشته فوت کرده‌اند، نیز ممکن است در مکانهایی ساکن شوند، و یک یا چند مکان ممکن است علامت‌های مشخصی برای اموات باشند (شبیه کوه کینابالو Kinabalu یا جزایر توما Tuma که در فصل قبل مطرح شدند). یک نگاه عامی که در فرهنگهای بومیان آمریکایی وجود دارد این است که چهار جهت اصلی (یا شاید شش جهت، اگر بالا و پایین را نیز محسوب کنیم) مقدس محسوب می‌شوند. منطقه های توا Tewa در جنوب غربی آمریکا اهمیت ویژه‌ای داشته اند، به دلیل آنکه چهار کوه بلند در چهار جهت آنها قرار گرفته‌اند. هر کدام از این مناطق به عنوان «ناف زمین» و همچنین به عنوان راه ورود به دنیای زیرین، و حتی علاوه بر این، به مثابه مکانی که سه سطح جهان (بالا، میانه و پایین) به طور بسیار نزدیک به هم، با یکدیگر تعامل دارند، محسوب می‌شوند. در مرکز این نقاط، مرکز هستی قرار دارد؛ آنها آنرا به عنوان «مادر زمین، ناف زمین و مکان میانه» در نظر می‌گیرند. -

ترجمه بخش از فصل سوم از کتاب Eller, Jack

David (2007) Introducing Anthropology of Religion, London: Routledge