فقط نی نواز است, آرمسترانگ نیست

درباره غلامعلی نی نواز, سلطان سرنای خراسان

وقتی خبر درگذشت شامیرزا مرادی منتشر شد، به نظر می رسید سرنا یتیم شده است. سازی که صدها نوازنده در اطراف و اکناف ایران زمین دارد، بدون او چیزی کم داشت. اما همان فرهنگی که قادر بود امثال شامیرزا را بپروراند، نشان داد باز هم می تواند چنین بکند، حتی اگر مدیران فرهنگی و هنری مملکت در خواب خوش غفلت آرمیده باشند!

یکی دو سال پس از درگذشت شامیرزا مرادی در نخستین جشنواره موسیقی نواحی کرمان، نوازده سیه چرده تربت جامی، پرده از شگفتی دیگری در موسیقی بومی این دیار برداشت.

گر چه او پیش از این هم در جشنواره های داخلی و خارجی بسیار درخشیده بود. ولی در سایه شهرت بی نظیر شامیرزا مرادی کمتر به چشم می آمد. غلامعلی نی نواز متولد ۱۳۲۰ تربت جام جلوه دیگری از قدرت پنهان موسیقی کهن ایران زمین است که با هنرنمایی کم نظیر خود، نگاه های زیادی را به سوی خود جلب می کند. .

برادرش علی جمعه با دهل نوازی کم مانندش، همراه همیشگی اوست.

نی نواز علاوه بر موسیقی بومی زادگاه خود، به موسیقی های دیگری از جمله دستگاهی نیز آشناست. سرود جاودان ای ایران ساخته روح ا... خالقی را با چنان تبحری می نوازد که گویی آهنگ از خود اوست! درآمد سه گاه را همانند اساتید پر احساس موسیقی دستگاهی می نوازد.

البته خیلی در بند الزامات ردیف نیست و با اشاره های اندکی به شیوه های عامه پسند و عربی گونه، احساس خویش را بروز می دهد. در عوض با اجرای گوشه مخالف سه گاه، به چارچوب ردیف دستگاهی نزدیک تر می شود.

برگزاری جشنواره های مختلف داخلی از جمله جشنواره موسیقی نواحی کرمان این حسن را داشت که نوازندگان بومی کشور با موسیقی نواحی مختلف آشنا می شدند و گاه از سر تفنن اجراهای مشترکی هم داشتند.

در این خصوص غلامعلی نی نواز به طرز ماهرانه ای موسیقی برخی نقاط ایران را بر سرنایش جاری می سازد. چنان که به نظر می رسد از همان فرهنگ برآمده است. نواختن قطعه شاد "رعنا" از موسیقی گیلان با حفظ همه ریزه کاری هایش باعث می شود که شنونده برای لحظاتی او را یک گیلک تمام عیار بداند.

به طور معمول در حالت ایستاده می نوازد و گاه به ضرورت جشنواره ها، روی صندلی می نشیند. اما گاهی روی زمین به صورت درازکش می نوازد. در حالی که نوازنده دهل نیز یک پایش را روی سینه اش نهاده است. دقیقاً نمی دانم آیا این کار بر اساس یک سنت منطقه اش صورت می گیرد یا این که از ابداعات خود اوست.

در یکی از جشنواره های خارجی لقب با مسمای مروارید سیاه را به او دادند. چیزی شبیه به لقب زنده یاد شامیرزا مرادی که "مروارید اقیانوس ها" نام گرفته بود. در جای دیگری هم خواندم او را "لویی آرمسترانگ شرق" لقب داده اند. کار ایرانی بوده یا خارجی، درست نمی دانم.

ولی در مجموع مقایسه غلطی است. این که چهره های بزرگ فرهنگی و هنری خود را با نظایری از فرهنگ های دیگر مقایسه کنیم، تنها به این دلیل که آن ها را مهم جلوه دهیم، کار اشتباهی است.

چند سال پیش مطبوعات داخلی به یکی دو نفر از خوانندگان پرآوازه موسیقی دستگاهی عنوان "پاواروتی ایران" داده بودند.

تلاش بیهوده ای که چیزی بر ارزش خوانندگان درجه یک ما نیافزود. غلامعلی نی نواز یک نوازنده چیره دست سرناست (به قول فرنگی ها ویرتئوز). او به بهترین شکلی موسیقی بومی منطقه خود و برخی موسیقی های دیگر از پهنه ایران زمین را بر ساز وحشی سرنا جاری می سازد. بنابراین بهترین تعبیر آن است که بگوییم او فقط غلامعلی نی نواز است نه لویی آرمسترانگ شرق!

هوشنگ سامانی

http://our-music.blogfa.com