هند و امریکا فصل نوین در روابط استراتژیک

در آغاز هزاره سوم میلادی, هند به عنوان بزرگ ترین دموکراسی جهان و آمریکا به عنوان اصلی ترین قدرت جهانی داعیه دار دموکراسی در مقطع کنونی به شمارمی رود

در آغاز هزاره سوم میلادی، هند به عنوان بزرگ ترین دموکراسی جهان و آمریکا به عنوان اصلی ترین قدرت جهانی داعیه دار دموکراسی در مقطع کنونی به شمارمی رود. در چنین شرایطی گرمی روابط دوکشور دو به افزایش است وتوافق هسته ای- هند وآمریکا در سال جاری به عنوان نقطه عطفی محسوب می شود که حاکی از تغییر درک دولت بوش از قابلیت های هند وتمایلات دو دولت برای همکاری است.

نگرانی از تروریسم واشاعه هسته ای از نگرانی های مشترک هند و آمریکا ذکر می شود، اما نزدیکی آمریکا به بزرگ ترین دموکراسی جهان در اصل استراتژی ایجاد توازن در مقابل قدرت چین و سایر کشورهای مخالف آمریکا در آسیا وتقویت هند به عنوان کشوری دوست در طرح های شرکای جهانی آمریکا می باشد. این نزدیکی و اهداف استراتژیک آمریکا در طی سفر رایس وزیر امور خارجه آمریکا به هند در ماه اخیر و انعقاد موافقت نامه هسته ای بین دو کشور بیشتر آشکار شد. آمریکایی ها اهداف رایس را تقویت روابط استراتژیک با هند برای شکست تروریسم، ارتقائ دموکراسی، ارتقاء پیوندهای اقتصادی و افزایش همکاری ها در زمینه هسته ای، زیست محیطی، آب و هوا اعلام کردند.

شاخص های فوق حاکی از آغاز فصلی نوین در روابط آمریکا و هند است. نگاهی تاریخی به سیاست های کنونی آمریکا در قبال هند وپاکستان، آشکارا تغییراتی را در سیاست آمریکا در مورد هند نشان می دهد. آمریکا برای مدت زمانی طولانی سیاست تمایل به هند یا پاکستان یا هردو را با توجه به تفکرات هررئیس جمهور و نیازهای ژئوپولتیک دنبال کرده است و این امر همیشه به پاکستان برای بازسازی موقعیت خود بین خلیج فارس وشرق-آسیا کمک کرده است.

در برخی از مواقع نیز آمریکا نیاز به توسعه روابط نزدیک تر با هند را احساس کرده است، اما در اکثر مواقع، سیاست آمریکا پاکستان را به خاطر موقعیت جغرافیایی آن وتمایلش برای همکاری با آمریکا، ترجیح داده است. آمریکا این سیاست را در طی پنج دهه گذشته دنبال کرده است و به دلیل منافع ملی خود و ملاحظات ژئوپولیتک، حمایت خود از پاکستان را تداوم داده است. اما هند در فضای دو قطبی جنگ سرد عمدتاً از سوی اتحاد شوروی مورد حمایت قرار می گرفت.

سیاست های دو ابرقدرت جهانی در طی دوره جنگ سرد باعث افزایش اختلافات و خصومت ها بین هند و پاکستان شد، اما با پایان جنگ سرد و فروپاشی شوروی، روابط هند و آمریکا به گرمی گرائید و روابط آمریکا و پاکستان نیز نزدیک تر شد.

پایان جنگ سرد راه را برای روابط نزدیک تر هند وآمریکا و درکی نوین از یکدیگر بازکرد. در واقع روند نزدیکی به هند با جنگ ۱۹۹۹ هند وپاکستان، آغاز شد وکلینتون رئیس جمهور وقت آمریکا از نقش پاکستان در حمایت از تروریسم وشرایط نظامی پاکستان تحت حاکمیت ژنرال مشرف اظهار ناخشنودی کرد. البته عدم امضای معاهده NPT و CTBT وآزمایش هسته ای در سال ۱۹۹۸ ومسئله کشمیر، از عوامل منفی در روابط هند و آمریکا در زمان کلینتون بود، اما دولت هند اقداماتی را برای ایجاد تغییر به خاطر اهمیت روابط با امریکا آغاز کرد وگام هایی را برای گفتگو در خصوص کنترل اشاعه تسلیحات هسته ای برداشت.

دولت بوش در دوره اول، تمایل خود به توسعه روابط نزدیک تر با هند را نشان داد.

آمریکا، هند را پاسخی برای برخی از مشکلات خود در خصوص حفظ توزان قوا درمنطقه آسیا تلقی نمود. دولت بوش از ابتدا طرحی را برای تقویت پیوندهای خود با هند داشت و تصمیم گرفت که انتقاد از هند به خاطر برنامه هسته ای اش را متوقف کند. علاوه بر این، دولت آمریکا همکاری نظامی و تمرین های مشترک با نیروهای دفاعی هند را آغاز کرد، چیزی که به عنوان بعد مهم وطبیعی روابط بین دو کشور محسوب می شود. این همکاری نظامی حاکی از آن است که دو طرف فهم مشترک و قابلیت های خود برای همکاری با یکدیگر را افزایش میدهند. هند با عدم تأکید برهمبستگی با کشورهای جهان سوم یا عدم تعهد و اتخاذ سیاست های غرب گرایانه، تمایل خود به ایجاد روابطی مطلوب تر با آمریکا وغرب را نشان می دهد.

علاوه بر این، هند اقدامات متعددی را برای آزاد سازی اقتصاد خود و ادغام آن در اقتصاد جهانی انجام داده وسیاست هایی را در پیش گرفته است که حاکی از حمایت آن از اقدامات آمریکا است. اکنون هند درحال تبدیل شدن به سومین اقتصاد بزرگ دنیا بعد از چین و آمریکا است و با رشد طبقه متوسط آن به عنوان بازار مصرف عمده ای برای شرکت های آمریکایی ظاهر شده ونیروی کار ارزان آن نیز مورد توجه آمریکایی ها واقع شده است.

نکته دیگر، این که هند با اتخاذ سیاست خارجی جدید نظیر کنار گذاشتن اقدامات ضد غربی و ایجاد روابط دیپلماتیک کامل با اسراییل، ضمن یافتن متحدی مهم وقابل آتکاء در خاورمیانه به تکنولوژی موشکی جدید دست یافت. ایجاد روابط با اسرائیل از سوی هند و معکوس ساختن سیاست خود، حاکی از تمایل هند به همراهی این کشور با سیاست های آمریکا درحمایت از اسرائیل و تلقی آن به عنوان یک متحدد در غرب آسیا است.

اما هند علاوه بر همراهی با آمریکا درعرصه جهانی، اهمیت روابط صلح آمیز با کشورهای همسایه وتوسعه اقتصاد خود را نیز درک می کند وگام های مهمی را برای توسعه روابط خود با چین برداشته است و به واسطه تقاضا برای حل وفصل منازعات مرزی، روابط اقتصادی و تجاری را آغاز کرده است. اقدامات هند وچین درجهات مثبت و در مسیر توسعه روابط به رغم اختلافات مرزی حل نشده، نمونه ای از دیپلماسی بلوغ یافته آنهاست.

علاوه براین هند سیاست نگاه به شرق خود به سوی آسه آن را برای دستیابی به بازارهای آنهاو همچنین ایجاد توازن در مقابل رشدنفوذ سیاسی ونظامی چین در این منطقه آغاز کرده است. در طول جنگ سرد هند این دولتها را به عنوان رژیم های دیکتاتوری وابسته به کمک امنیتی آمریکا نادیده گرفت و پیشنهاد عضویت در سازمان آسه آن را دردهه ۱۹۶۰ رد کرد. اکنون گرچه هند را به عنوان کشوری نمایان می سازد که دارای درک فزاینده ای از مسایل جهانی و رویکردی عمل گرایانه و واقع گرایانه در روابط خارجی است ودارای ظرفیت بالایی در مشارکــت ها می باشد.

این امر مهم نقطه عطفی در رویکرد مقامات امریکایی نسبت به تحولات شبه قاره هند محسوب می گردد.

دکترمحمدمهدی مظاهری

استاد دانشگاه