احکام فوری فوتی

یکی از شیوه‌های بیان احکام، گزینش عنوان‌های کوتاه و جذاب است. در این نوشتار، تحت عنوان احکام فوری فوتی، بیش از ۴۰ مسئله از احکام فوری، از فتاوای حضرت امام خمینی را که با فتاوای همه مراجع معظم تقلید مشترک است، گرد آورده‌ایم که اینک تقدیم شما می‌شوند.

▪ نجس کردن خط و ورق قرآن، حرام است و اگر نجس شود، باید فوری آن را آب بکشید.۱

▪ اگر انسان بعد از معامله، عیب مال را بفهمد و فوری معامله را به هم نزند، دیگر حق به هم زدن معامله را ندارد.۲

اگر طلب‌کار، طلب خود را مطالبه کند، چنانچه بدهکار بتواند بدهی خود را بدهد، باید فوری آن را بپردازد و اگر تأخیر بیندازد، گناهکار است.

▪ کسی که نشانه‌های مرگ را در خود می‌بیند، اگر خمس و زکات مظالم بدهکار است، باید فوری بدهد و اگر نمی‌تواند، چنانچه از خودش مال دارد یا احتمال می‌دهد کسی آنها را ادا نماید، باید وصیت کند و همچنین است اگر حج بر او واجب باشد.۳

▪ کسانی که خانه یا دکان یا غیر آنها را از صاحبانش اجاره می‌کنند، مدت اجاره که به سر رسید، حرام است بدون اذن صاحب محل، در آن‌جا اقامت کنند و باید محل را فوری با عدم رضایت صاحبش تخلیه کنند و اگر نکنند، غاصب و ضامن محل کار و ضامن مثل مال الاجاره آن هستند و برای آنها، به هیچ وجه، حقی شرعاً نیست.۴

▪ اگر انسان فراموش کند که روزه است و سر را در آب فرو برد، باید فوری سر را بیرون آورد و چنانچه بیرون نیاورد، روزه‌اش باطل می‌شود.۵

▪ مستحاضه قلیله، بعد از وضو و مستحاضه کثیره و متوسطه، بعد از غسل و وضو، باید فوری مشغول نماز شود؛ ولی گفتن اذان و اقامه و خواندن دعاهای قبل از نماز، اشکال ندارد و در نماز هم می‌تواند کارهای مستحب، مثل قنوت و غیر آن را به جا آورد.۶

▪ کسی که مسافر است، اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا کند و اگر تا نصف شب، به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عشا را بخواند و بعداً مغرب را بدون نیت ادا و قضا، به جا آورد و چنانچه بعد از خواندن عشا، معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر به نصف شب مانده است، باید فوری نماز مغرب را به نیت ادا به جا آورد.۷

▪ اگر وقت نماز وسعت دارد و طلبکار هم طلب خود را مطالبه می‌کند، در صورتی که ممکن است، باید اول قرض خود را بدهد و بعد نماز بخواند و همچنین است اگر کار واجب دیگری که باید فوری آن را به جا آورد، پیش آید. ۸

▪ در هر یک از چهار سوره والنجم، علق، فصلت و سجده، یک آیه سجده است؛ اگر انسان بخواند یا گوش به آن دهد، بعد از تمام شدن آن آیه، باید فوری سجده کند و اگر فراموش کرد، هر وقت یادش بیاید، باید سجده نماید. ۹

▪ انسان باید جواب سلام را، در نماز یا در غیر نماز، فوری بگوید و اگر عمداً یا از روی فراموشی، جواب سلام را به قدری طول دهد که اگر جواب بگوید، جواب آن سلام حساب نشود، چنانچه در نماز باشد، نباید جواب بدهد و اگر در نماز نباشد، جواب دادن واجب نیست.

▪ اگر در شماره رکعت‌های نماز چهار رکعتی شک کند، باید فوری فکر کند؛ پس اگر یقین یا گمان به یک طرف شک پیدا کرد، همان طرف را بگیرد و نماز را تمام کند. ۱۰

▪ کسی که نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از سلام نماز، باید فوری نیت نماز احتیاط کند و تکبیر بگوید و حمد را بخواند و به رکوع رود و دو سجده نماید.۱۱

▪ اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً به جا نیاورد، معصیت کرده و واجب است هرچه زودتر، آن را انجام دهد و چنانچه سهواً به جا نیاورد، هر وقت یادش آمد، باید فوری انجام دهد و لازم نیست نماز را دوباره بخواند. دستور سجده سهو این است که بعد از سلام نماز، فوری نیت سجده سهو کند و پیشانی را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است، بگذارد و بگوید: بسم الله و بالله، اللهم صل علی محمد و آل محمد.

▪ اگر بعد از سلام نماز، یادش بیاید که یک رکعت یا بیشتر از آخر نماز را نخوانده، چنانچه کاری انجام داده که اگر در نماز عمداً یا سهواً اتفاق بیفتد، نماز را باطل می‌کند، مثلا پشت به قبله کرده، نمازش باطل است و اگر کاری که عمدی و سهوی آن نماز را باطل می‌کند، انجام نداده، باید فوری مقداری را که فراموش کرده، به جا آورد.۱۲

▪ موقعی که زلزله و رعد و برق و مانند اینها اتفاق می‌افتد، انسان باید فوری نماز آیات را بخواند و اگر نخواند، معصیت کرده و تا آخر عمر، بر او واجب است و هرقت بخواند، اداست.۱۳

▪ اگر موی زن در بین نماز بیرون مانده باشد و در بین نماز متوجه شود، باید فوری بپوشاند.

▪ کسی که شک دارد اگر غسل کند، وقت نماز تمام می‌شود، باید تیمم کند.۱۴

▪ نماز آیات، برای خسوف و کسوف، فوری است. نماز آیات، برای کسانی واجب است که خسوف و کسوف در شهرشان واقع شده است و با وقوع آن در شهرهای دیگر، بر آنان واجب نمی‌شود.۱۵

▪ اگر مسجد نجس شود، باید فوری تطهیر شود.۱۶

▪ پولی که از درآمد کسب تهیه شده و به عنوان قرض الحسنه به دیگری پرداخت شده، اگر دریافت آن بعد از سال خمسی باشد، باید فوری خمس آن را بدهد.۱۷

▪ آب کشیدن قرآنی که نجس شده، واجب فوری است.۱۸

▪ اگر کسی مرتکب حرام شود یا واجبی را ترک کند، واجب است فوری توبه کند.۱۹

▪ رد امانت، واجب فوری است.۲۰

▪ هرگاه وقت نماز داخل شود و زن بداند که اگر نماز را تأخیر بیندازد، حائض می‌شود، باید فوری نماز بخواند.۲۱

▪ اگر شخصی در ایام اعتکاف در مسجد جنب شود، باید فوری از مسجد خارج شود و غسل جنابت انجام دهد و اعتکافش صحیح است و اگر جنابتش عمدی است، اعتکافش باطل است.

▪ کسی که مستطیع شود و شرایط آن فراهم باشد، فوری است و باید در اولین سال ممکن، حج برود.۲۲

▪ در عیوبی که موجب خیار فسخ عقد نکاح می‌شوند خیار فسخ، از هر یک از زن و مرد، فوری است و اگر کوتاهی کنند، عقد، لازم می‌شود.۲۳

▪ امام باقر علیه السلام درباره نماز اول وقت، فرمود: «بدان که همواره اول وقت، بافضیلت‌تر است؛ پس هرچه می‌توانی، در خیر، شتاب کن».۲۴

▪ این که قرآن در سوره جمعه می‌فرماید: «اذا نودی للصلاه من یوم الجمعه فاسعوا...»، یعنی حرکت به سوی نماز جمعه، فوری است.۲۵

محمود اکبری

۱. توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م ۱۳۵.

۲. همان، م ۲۱۳۲.

۳. همان، م ۲۷۰۱.

۴. همان، م ۲۸۴۶.

۵. همان، م ۱۶۱۵.

۶. همان، م ۴۱۳.

۷. همان، ص ۱۰۵.