عدالت این گونه است

در اندیشه و سیره امام علی علیه السلام عدالت و برپایی آن مهم ترین و والاترین موضوع زیست انسانی ایمانی است, به گونه ای که جز در پرتو عدالتی فراگیر نمی توان از دین و ایمان, و سلامت و سعادت به درستی سخن راند و زندگی انسانی و ایمانی داشت, و در عرصه جامعه, سیاست, حکومت, مدیریت, اقتصاد, قضاوت و دیگر عرصه ها از سلامت و کمال بهره مند بود

در اندیشه و سیره امام علی(علیه السلام) عدالت و برپایی آن مهم‌ترین و والاترین موضوع زیست انسانی- ایمانی است، به گونه‌ای که جز در پرتو عدالتی فراگیر نمی‌توان از دین و ایمان، و سلامت و سعادت به درستی سخن راند و زندگی انسانی و ایمانی داشت، و در عرصه جامعه، سیاست، حکومت، مدیریت، اقتصاد، قضاوت و دیگر عرصه ها از سلامت و کمال بهره مند بود. آن چه در رویکرد به عدالت، اساسی است؛ این است که راه برپایی و تحقق عدالت چیست؟ بی گمان تا مفهومی روشن از عدالت ارائه نشود، نمی‌توان عدالتی را پی گرفت، و تا ملازمات تحقق عدالت تبیین نگردد و به درستی به اجرا درنیاید، عدالتی محقق نمی‌شود، و نیز تا عدالت در همه حوزه‌های آن مورد توجه قرار نگیرد، عدالت فراگیر معنا نمی‌یابد. نهج‌البلاغه به عنوان گرانقدرترین مجموعه آموزه‌های امام علی(علیه‌السلام) راه گشای شناخت عدالت و آموزگار برپایی عدالت فراگیر است؛ و از جمله ملازمات اساسی تحقق عدالت، شناخت حقوق و برپایی و پاسداشت آن است.

در این جهت لازم است عدالت بر مبنای آموزه‌های امیرمومنان علی (علیه السلام) مفهوم شناسی گردد تا مشخص شود که در پرتو عدالت چه روی می‌دهد.عدالت واژه مقدس و محبوب امام علی علیه السلام بود و براساس آن حکومتش را استوارکرد و آن قدردر این زمینه عالی عمل کردکه خود،آن را از مفاخر خویش شمرده و می‌فرماید:«فردای قیامت با مردم محاجه می‌کنم.»اوعدالت رانسبت به همه بویژه نسبت به نزدیکانش به دقت رعایت می‌کرد.دامادحضرت،عبدالله بن جعفر،خدمت حضرت آمد وفقر شدید خویش رابه حضرت گزارش کرد تا حضرت از بیت‌المال کمکش کند؛ ولی پاسخ منفی شنید.( شرح نهج‌البلاغه،ابن ابی الحدید،ج۱،ص۲۱۵.)گروهی ازسازش کاران خدمت امام رسیدند و گفتند: شمابه افراد سرشناس عرب و قریش سهم بیشتری بدهید و آنان را به دور خود جمع کنید؛زیرا اگرسهم آنان را بر،بردگان و غیر عرب ترجیح ندهید،ممکن است به معاویه بپیوندند. امام فرمود: آیا بیت المال را صرف جذب افراد کنم؟ آیا باج بدهم؟ بدانید کسی که باپول،طرفدارما شود با پول بیشتری که از سوی دیگری بگیرد،مخالف ما خواهد شد.ما بایدعدالت و مکتب را حفظ کنیم و نظر به جذب افراد از طریق تهدید یا تطمیع نداشته باشیم. من هرگز کسی را بر دیگری ترجیح نمی‌دهم.هرکس خواست بماندو هرکس خواست برود. (خاتمی، سیداحمد، در سایه سار حکمت علوی ،ص۹۹) در منظر حضرت علی (علیه السلام) به عنوان حاکم جامعه اسلامی، عدالت در رأس همه امور قرار دارد نقش آن را اینگونه بیان فرموده‌اند: «جَعَلَ اللَّهُ الْعَدْلَ‏ قِوَاماً لِلْأَنَامِ وَ تَنْزِیهاً عَنِ الْمَظَالِمِ وَ الْآثَامِ وَ تَسْنِیَةَ الْإِسْلَامِ» (نوری، حسین بن محمد تقی، ج ۱۱، ص ۳۲۰).ترجمه: خدای سبحان عدالت را مایه برپایی مردمان و ستون زندگی ایشان، و سبب پاکی از ستمکاریها و گناهان، و روشنی چشم اسلام قرار داده است.در اندیشه سیاسی اخلاقی حضرت، برپایی همه ارزش‌های اجتماعی در گرو عدالت است و اگر عدالت رنگ ببازد، همه ارزشها رنگ باخته است.

عدالت مایه بقا وصحت ارزشها است. عدالت خواهی، بیان کلمه حق و عدل و سخن عدالت خواهانه چنان ارزشمند است که هیچ چیز را با آن قیاس نتوان کرد. (دلشادتهرانی،مصطفی،حکومت ومدیریت درنهج‌البلاغه،تهران،ص۸۰) امام علی علیه السلام درباره جایگاه بلند عدالتخواهی فرموده‌اند:«ثم اعرف لکل امریء منهم ماابلی،ولا تضمن بلاء امریء الی غیره،ولاتقصرن به دون غایة بلائه،ولایدعونک شرف امریء الی ان تعظم من بلائه ما کان صغیرا،ولاضغة امریء الی ان تستصغرمن بلائه ماکان عظیم.ا»(نهج البلاغه، نامه ۵۳)رنج تلاش هر کس را در نظر دار و عادلانه ارج بنه و هرگز زحمت تلاش یکی را به حساب دیگری مگذار، ارزش خدمت کسی را کمتراز آنچه هست به حساب میاور، مبادا بزرگی کسی موجب شود که تلاش اندک او رابزرگ شماری و مبادا پایین مرتبه بودن کسی سبب شود که کوشش بزرگ و خدمت پر ارجش را خوار به حساب آری.

حضرت علی (علیه السلام) عدالت را شاهراهی معرفی کرده است که اگر از سوی حاکم اسلامی اجرا شود همه مردمان را در برگرفته و به سلامت و موفقیّت پیش می‌برد و هر چیز و هر کس را در جایگاه درست خویش قرار می‌دهد و هر ذی حقی را به حقوق حقّه‌اش می‌رساند و این خودش از عوامل رشد قابلیت‌های انسان است، چراکه اگر هر فردی آرامش خاطر از لحاظ حقوق احقاقی‌اش داشته باشد با روانی آرام‌تر به پرورش استعدادهایش می‌پردازد.

فاطمه زین الدینی