طرح استفاده فراگیر از سیستم عامل لینوكس در كشور

تصمیم درخصوص انتخاب سیستم عامل كلیه ابعاد فنی كامپیوتر و فناوری اطلاعات را تحت الشعاع قرار می دهد و هر سیستم عاملی كه انتخاب شود خشت اول و زیربنای توسعه فنی و نرم افزاری فناوری اطلاعات را مشخص می كند

در هر كامپیوتر، حداقل یك سیستم عامل وجود دارد. سیستم عامل مهم‌ترین برنامه نصب‌شده در كامپیوتر است كه وظایف اصلی ذیل را برعهده دارد:

- مدیریت و سازماندهی برنامه‌ها، پرونده‌ها و نرم‌افزارها

- راه‌اندازی، مدیریت و بكارگیری سخت‌افزار

- برقراری ارتباطات بین استفاده كننده كامپیوتر، نرم‌افزار و سخت‌افزار

- مدیریت و سازماندهی ارتباط با شبكه

به یك تعبیر ساده می‌توان گفت سیستم عامل نقش «روح» را در پیكر سخت‌افزار و شبكه ایفا می‌كند.

تصمیم درخصوص انتخاب سیستم عامل كلیه ابعاد فنی كامپیوتر و فناوری اطلاعات را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و هر سیستم عاملی كه انتخاب شود خشت اول و زیربنای توسعه‌ فنی و نرم‌افزاری فناوری اطلاعات را مشخص می‌كند.

این طرح بنا دارد چالش‌ها و تهدیدهای ناشی از فقدان یك سیستم عامل مناسب در كشور را مطرح و با بررسی تجربه و رویكرد سایر كشورها در مواجهه با این چالش‌ها، راه حل عملی برای رسیدن به سیستم عامل ایده‌آل ملی را نشان دهد. در انتها نیز راهبردها و راهكارهای دولت برای توسعه و ترویج این سیستم عامل بیان خواهد شد.

۲- چالش‌ها و تهدیدهای ناشی از فقدان یك سیستم عامل مطلوب در كشور

۱-۲- چالش اقتصادی: استفاده از رایانه و شبكه‌های رایانه‌ای در كشورهای مختلف دنیا و ازجمله در ایران، به سرعت در حال رشد و گسترش است. برای استفاده از هر رایانه نیز حداقل یك سیستم عامل باید روی آن نصب شده باشد. بنابراین تعداد كاربران رایانه، حداقل سیستم‌عامل‌های مورد نیاز در یك كشور را تعیین می‌كند.

در مرجع(۱) رشد تعداد كاربران اینترنت در دنیا مشخص شده است. همانطور كه در این مرجع بیان شده، تعداد كاربران جهانی شبكه رایانه‌ای از كمتر از ۲۰ میلیون نفر در سال ۱۹۹۵ میلادی به حدود ۱۰۰ میلیون نفر در سال ۱۹۹۷ میلادی و ۴۰۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ میلادی رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۰۵ میلادی به حدود یك میلیارد كاربر برسد.

در كشور ما نیز تعداد كاربران شبكه‌های اطلاع‌رسانی و اینترنت از ۱/۸ میلیون نفر در سال ۱۳۸۰ به ۶ میلیون نفر در سال ۱۳۸۲ رسید كه پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۳۸۴ به ۱۹ میلیون نفر برسد.(۲) بنابراین درصورتی كه سیستم عامل ویندوز، سیستم عامل اصلی در كشور باشد و با عنایت به لزوم پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی و رعایت حقوق مالكیت معنوی و تعهدات بین‌المللی، سالانه هزینه هنگفتی باید صرف خرید نرم‌افزار و مجوزهای استفاده از آنها بشود.

جدول (۱) هزینه‌های پایه ویندوز و نرم‌افزارهای اصلی نوشته‌شده تحت آن را نشان می‌دهد(۳) (قیمت‌ها از سایت Amazon در تیرماه ۸۳ اخذ شده است)

جدول (۱) نشان می‌دهد كه هر كامپیوتر حداقل ۷۱۰ دلار باید صرف نرم‌افزارهای اصلی (Windows+office) كند. هزینه نرم‌افزار سرور كه در سازمان‌ها و شركت‌ها مورد نیاز است بر تعداد كامپیوترهایی كه به سرور وصل می شوند تقسیم می‌شود، بنابراین برای محاسبه هزینه به ازای هر كامپیوتر باید هزینه نرم افزار سرور یعنی مبلغ ۳.۶۷۹/۹۵ دلار تقسیم بر ۲۵ گردد كه بیش از ۱۷۴ دلار می‌شود. با فرض اینكه ۵۰% كامپیوترهای موجود در كشور نیاز به امكانات شبكه داشته باشند، حداقل هزینه متوسط نرم‌افزار به ازای هر كامپیوتر ۷۸۳/۵ دلار خواهد شد. اگر بخواهیم در یك سال برای كلیه ۱۹.۰۰۰.۰۰۰ كامپیوتر پیش‌بینی شده نرم‌افزار بخریم، هزینه آن برابر ۱۴.۸۸۶.۵۰۰.۰۰۰ دلار خواهد شد. به عبارت دیگر سود یك سال درآمد نفت كشور را باید صرف خرید نرم‌افزار بنماییم. اگر فرض كنیم تا ۵ سال بعد از آن نیاز به ارتقای نرم‌افزارها نباشد هزینه متوسط سالانه نرم‌افزار حداقل ۲.۹۷۷.۰۰۰ دلار در سال خواهد شد.

بنابراین به طور متوسط حدود ۳ میلیارد دلار در سال صرف خرید نرم‌افزار خواهد شد.( این برآورد حداقل هزینه مورد نیاز است، جهت صحت این ادعا كافیست هزینه ۷۸۳/۵ دلار به ازای هر كامپیوتر در ایران را با هزینه حدود ۶۰۰۰ دلار به ازای هر كامپیوتر از ۱/۲ میلیون كامپیوتر موجود در ادارات دولتی تایوان مقایسه كنید)(۴)

۲-۲- چالش امنیت: گسترش شبكه‌های رایانه‌ای در سطح دنیا و امكان ارتباط همه كامپیوترها به یكدیگر، پتانسیل نفوذ به هر كامپیوتر از هر جای دنیا را فراهم نموده است. وجود نقطه ضعف یا آسیب‌پذیری در سیستم عامل، راه نفوذ رایج‌تر و در دسترس‌تری را در اختیار مهاجمین قرار می‌دهد. بر این اساس، امنیت سیستم عامل به منزله مهم‌ترین مولفه در امنیت اطلاعات و شبكه‌های رایانه‌ای محسوب می‌شود. وجود ارتباطات و اتصال‌های رایانه‌ای گسترده، مسئله جدی امكان جاسوسی الكترونیكی به نفع سازندگان سیستم عامل و قدرت‌های سیاسی حاكم بر آنها را مطرح می‌سازد.

از نظر فنی، فناوری فعلی به شكل ساده‌ای امكان اجرای برنامه در محیط طرف مقابل در یك اتصال الكترونیكی را فراهم آورده است.(۴)

درصورت بی‌توجهی به این مسئله بخشی از مشكلات امنیتی متصور به شرح ذیل است:

- شنود هوشمندانه

- واكشی تدریجی یا مقطعی اطلاعات

- خرابی برنامه‌ریزی‌شده تدریجی یا به یك‌باره

- ویروس‌های رایانه‌ای

- بدست‌گرفتن كنترل‌های رایانه‌ای

- مختل كردن كلیه ارتباطات در شبكه‌های رایانه‌ای

- جایگزینی اطلاعات غلط در سیستم‌های نرم‌افزاری حساس

- مختل كردن برنامه‌های كاربردی به ویژه سیستم‌های نرم‌افزاری پشتیبان تصمیم

- ایجاد اختلال اقتصادی از طریق تغییر یا خراب كردن اطلاعات بانك‌ها، سیستم‌های مالی و اعتباری

- مختل كردن عكس‌العمل‌های نظامی از طریق تخریب یا فریب سیستم‌های اداری و نظامی

اگر سیستم عامل ویندوز، سیستم عامل اصلی در كشور باشد، مسئله امنیت بسیار جدی است. بنا بر گزارش‌های رسیده سیستم عامل ویندوز و سایر نرم‌افزارهای تولیدی مایكروسافت بیشتر در معرض خطر ویروس‌ها و هكرها قرار دارند و بسیاری از كشورها معتقدند كه ایالت متحده با منافذ وكانال‌های مخفی طراحی شده در این سیستم عامل، اهداف جاسوسی خود را برآورده می‌كند. مشكلات امنیتی ویندوز وقتی به نقطه اوج رسید كه در سال ۱۹۹۹ یك متخصص رمزنگاری كانادایی در آمریكا، یك ویژگی NSAkey مرتبط با سازمان امنیت ملی (آمریكا) National Security Agency Key) را در ویندوز پیدا كرد و اعلام كرد كه ایالات متحده می‌تواند با جمع‌آوری سیگنال‌های الكترونیكی از سرتاسر جهان و پردازش دقیق آنها جاسوسی كند. هر چند مایكروسافت این ویژگی را بی‌ضرر اعلام كرد اما تضمینی برای این امر وجود ندارد(۵)

اهمیت مطالب فوق وقتی روشن می‌شود كه توجه كنیم: بدون امنیت اطلاعات، امنیت سیاسی اقتصادی و نظامی نیز میسر نخواهد بود.

۳- راه‌حل‌های موجود در مواجهه با چالش‌های اقتصادی و امنیتی سیستم عامل

با توجه به چالش‌ها و تهدیدهای ناشی از فقدان سیستم عامل مطلوب در كشور، تصمیم درباره سیستم عامل پایه، یكی از راهبردی‌ترین تصمیمات در برپایی بنای با شكوه فناوری اطلاعات می‌باشد.

در برابر این تصمیم راهبردی سه گزینه اصلی ذیل وجود دارد:

- استفاده از سیستم عامل متن باز لینوكس (Open Source)

- استفاده از سیستم عامل ویندوز

- طراحی و پیاده‌سازی یك سیستم عامل جدید با مدیریت متخصصان ایرانی

یكی از مدل‌های تصمیم‌گیری برای انتخاب بهترین و مناسب‌ترین گزینه از راه‌حل‌های فوق، تعیین معیارها و ویژگی‌های سیستم عامل ایده‌آل برای جمهوری اسلامی ایران و سپس مقایسه هر یك از راه‌حل‌ها با سیستم عامل ایده‌آل و انتخاب منطبق‌ترین گزینه بر آن است.

۴- ویژگی‌های سیستم عامل ایده‌آل ملی

براساس مدل گفته‌شده و با استفاده از نظرات كارشناسان خبره در حوزه سیستم عامل و فناوری اطلاعات، ویژگی‌های ذیل تعیین شده است:

- سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید زبان و خط فارسی را به خوبی پشتیبانی نموده و از استانداردهای بین‌المللی (مانند UniCode) بهره‌برداری نماید.

- سیستم عامل ایده‌آل ملی، در ارتباط با كاربران ایرانی از زبان فارسی استفاده نموده و بر اساس نیازها و شرایط استفاده‌كنندگان فارسی زبان، بومی شده باشد. این امر، رشد چشمگیری در استفاده از فناوری اطلاعات در جامعه به همراه خواهد داشت.

- سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید قابلیت ایجاد امنیت اطلاعات و ارتباطات بنا بر نیاز سازمانها را داشته باشد، به گونه‌ای كه امكان جاسوسی الكترونیكی، سرقت یا خرابی تدریجی اطلاعات، شنود هوشمندانه و خرابی برنامه‌ریزی شده در زمان‌های ویژه و موارد مشابه را به حداقل برساند.

- در سیستم عامل ایده‌آل ملی، نكاتی مانند كاربر پسند بودن، شباهت محیطی با سیستم عامل‌های رایج، عملكرد مناسب، سازگاری با نرم‌افزارهای موجود و پشتیبانی از اسناد الكتریكی رایج لحاظ شده باشد.

- سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید برای استفاده كننده ایرانی، پشتیبانی و خدمات پس از عرضه كافی داشته و نهادهای پشتیبانی‌كننده آن مسوولیت بر طرف كردن هر گونه اشكال در سیستم عامل را بپذیرند.

- سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید توانایی‌های ویژه‌ای در پیاده‌سازی زیرساخت شبكه‌های ارتباطی -كه نقش جدی در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد- داشته باشد.

- امكان توسعه، تغییر و هر نوع اصلاح در سیستم عامل ایده‌آل ملی، بنابر نیازها و سیاست‌های كشور و توسط كارشناسان داخلی وجود داشته باشد. این امر مستلزم این است كه سیستم عامل از لحاظ حقوق معنوی و اقتصادی متعلق به كشور دیگری نبوده و كد برنامه آن موجود باشد.

- هزینه و زمان دستیبابی و بهره‌برداری از آن معقول بوده و سازماندهی لازم برای توسعه آتی و همراهی آن با تحولات سریع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فناوری اطلاعات ایجاد شده باشد.(۶)

---