شازده ای محبوب همه نسل ها

مروری بر زندگی و آثار اگزوپری, خالق شازده کوچولو هم زمان با سالروز تولدش

بیست و ‌نهمین روز از ماه ژوئن، مصادف است با صد‌و‌دومین سالروز تولد «آنتوان دو سنت اگزوپری» خالق داستان «شازده کوچولو»، مردی که نامش در طول تاریخ ادبیات با بزرگ‌ترین اثرش پیوندی ناگسستنی دارد و البته این همان اتفاقی است که برای بسیاری از هنرمندان صاحب‌نام می‌افتد. امروز که نزدیک به هفت دهه از انتشار کتاب «شازده کوچولو» می‌گذرد، کمتر کسی را می‌توان در جهان پیدا کرد که حداقل نام این شاهکار ادبی را نشنیده باشد. صد‌و‌دومین سالروز این نویسنده شهیر بهانه‌ای شد تا با نگاهی به زندگی و مجموعه آثار اگزوپری به‌خصوص شازده کوچولو، مروری داشته باشیم بر تعدادی از آثار ادبی معاصر که برای چندین سال پی‌درپی، الهام بخش و محبوب چند نسل بوده‌اند، چنان‌که اگر امروز نامی از شازده کوچولو، «دخترک کبریت فروش» یا «بابا لنگ دراز» برده شود، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، پدران و مادران، فرزندان و نوه‌ها، حداقل یک بار در طول زندگی‌شان این داستان‌ها (که امروز تبدیل به آثار کلاسیک شده‌اند) را شنیده‌اند.

● خلبان نویسنده

آنتوان دوسنت اگزوپری در یک خانواده فرانسوی با اصالت اشرافی در شهر «لیون» به‌دنیا آمد؛ اما پدر و مادر او فقط عنوان اصیل‌زادگی را یدک می‌کشیدند و از مال دنیا بی‌بهره بودند. دوران دبستان او در فرانسه گذشت و از مهم‌ترین مشخصه‌های این دوران، آشنایی او با اختراع برادران «رایت» بود که برای فروش آن به دولت فرانسه مشغول مذاکره بودند. به احتمال زیاد اولین جرقه‌های آشنایی او با پدیده‌ای به‌نام هواپیما درهمین دوران شکل گرفت.

آنتوان برای گذراندن دوران دبیرستان به سوئیس رفت و پس از پایان تحصیل تصمیم گرفت به نیروی دریایی فرانسه بپیوندد اما در امتحانات ورودی نیروی دریایی مردود شد و برای سپری کردن دوران خدمت نظام وظیفه وارد نیروی هوایی شد. آنتوان جوان در آن دوره با پشت سر گذاشتن دوره‌های تخصصی خلبانی موفق به دریافت گواهینامه پرواز شد و به درجه افسری ارتقاء یافت و به‌عنوان یک خلبان کارآزموده، گوشه گوشه کره خاکی را با هواپیمایش زیر پا گذاشت؛ ازهمین‌رو بسیاری معتقدند که درک وصف ناپذیر اگزوپری از جهان هستی محصول این دوران از زندگی وی بوده است.

حیات شخصی اگزوپری همواره ترکیبی از دو زندگی بوده است، یکی به عنوان خلبان جنگنده و دیگری به‌عنوان نویسنده‌ای با روح سرشار برای کشف دنیاهای جدید، روحیه‌ای که او را در برهه‌ای از زمان به زندگی در میان مردم مراکش برد و حاصل این سفر طولانی، نسخه دست‌نویس کتاب «پیک جنوب» بود که پس از بازگشت وی به پاریس موردتوجه منتقدان قرار گرفت و چاپ شد؛ سفر دیگر او به آمریکای جنوبی بود و سوغات آن، کتاب دیگری بود به نام «پرواز شبانه» با داستانی در ستایش انسان و صداقت او در به پایان رساندن مسئولیت اجتماعی و آگاهی دادن از احساس و ندای درونی آدمی.

درهمان دوران، اگزوپری در قالب یک خبرنگار جنگی به اسپانیا رفت و در آن سفر مجروح و مجبور شد دوران نقاهت چندین ماهه‌اش را در نیویورک سپری کند. نتیجه این دوران از زندگی کاری و جنگی او کتابی بود به نام «زمین انسان‌ها» که سال ۱۹۳۸ میلادی منتشر شد. او در این اثر بیان می‌کند که چگونه انسانی که در فضایی بی پایان خود را تنها می‌یابد، کوه، دره و هر خانه را هم‌صحبتی می‌انگارد که درواقع نمی‌داند دوست است یا دشمن. پس از شکست کشورش درمقابل آلمانِ نازی، اگزوپری به آمریکا مهاجرت کرد و شاهکار دوران نویسندگی‌اش (شازده کوچولو) در این دوره از زندگی او شکل گرفت. اگزوپری در این سال‌ها کتاب‌های دیگری چون «قلعه» و «خلبان جنگی» را نیز منتشر کرد. «خلبان جنگی» گزارشی بود از ناامیدی‌ها و واکنش‌های روحی یک خلبان جنگنده در برابر خطرهای مرگ و اندیشه‌ها و القای حس شهامت و پایداری.

هم‌زمان با پیاده شدن نیروهای متفقین درشمال آفریقا، آنتوان دوباره و این بار با درجه سازمانی سرگردی به نیروهای هوایی فرانسه آزاد ملحق شد و سی‌ویکم ماه ژوئیه سال ۱۹۴۴ با یک فروند هواپیما غیرمسلح برای یک پرواز اکتشافی بر فراز فرانسه اشغال شده به پرواز درآمد. این آخرین باری بود که آنتوان دوسنت اگزوپری، زنده دیده شد تا این‌که لاشه هواپیمای ساقط شده‌اش پیدا شد.

● شاهزاده کتاب‌ها

چند کلمه محدود بیشتر پیش روی ما قرار ندارد و قرار است درباره کتابی بنویسیم که بنابر روایت بسیاری از منتقدان، دریچه عمیقی است برای ورود به دنیایی سرشار از ناگفته‌های فلسفی، آن هم از طریق بحث و گفت‌وگو درجهان کودکان. شازده کوچولوی اگزوپری در جهان آدم بزرگ‌ها تنهاست و چنان‌که خود او در این باره می‌گوید: «مدت زیادی میان آدم‌های بزرگ زندگی کرده‌ام و آن‌ها را از نزدیک دیده‌ام، اما چیز زیادی از آن‌ها یاد نگرفتم.» این شاهکار همیشگی سال ۱۹۴۰ و هم‌زمان با حضور اگزوپری در آمریکا شکل گرفت و سال ۱۹۴۳ منتشر شد. اثری سرشار از نکات عمیق فلسفی و روان‌شناسانه که با زبانی کودکانه نوشته شده است. می‌گویند که این رمان با الهام از یک حادثه واقعی که برای نویسنده پیش آمده نوشته شده است. خرابی هواپیما اگزوپری را به فرود اجباری در دل آفریقا وا می‌دارد و از میان هزاران ساکن منطقه؛ پسربچه‌ای با رفتار عجیب و غیرعادی، توجه آنتوان را به خود جلب می‌کند. پسربچه‌ای که به‌هیچ‌وجه به مردمان اطراف خود شباهت ندارد و پرسش‌هایی را مطرح می‌کند که خود موضوع داستان قرار می‌گیرد. شازده کوچولو از کتاب‌های کم‌نظیر برای کودکان و شاهکاری جاویدان است که در آن تصویرهای ذهنی با عمقی فلسفی آمیخته است. او در این کتاب جهان آدم بزرگ‌هایی را که غرق در علائق مادی و تعصبات ناشی از خودخواهی شده‌اند آماج انتقاداتی سهمگین از زبان یک کودک قرار می‌دهد و در این میان به دنبال حقیقت انسان بودن و منش رسیدن به هستی پاک می‌گردد.

پس از گذشت نزدیک به ۷۰ سال، «شازده کوچولو» رکورددار بیشترین تعداد ترجمه به زبان‌های زنده روی کره زمین (ترجمه شده به ۲۱۰ زبان) و پرخواننده‌ترین کتاب است و علاوه بر این‌که به‌عنوان بهترین کتاب قرن بیستم در فرانسه انتخاب شده است هنوز هم سالی یک میلیون نسخه از آن به فروش می‌رسد. نکته جالب توجه دیگر این است که تصویرسازی‌های نسخه اصلی این کتاب هم اثر خود اگزوپری است.

نویسنده: علی نیک فرجام