دیابت, مادر بیماری هاست

گفتگو با دکتر منوچهر قارونی متخصص قلب

دیابت بیماری شایعی است و عوارض متعددی را ایجاد می‌کند. دستگاه قلب و عروق هم از آسیب‌هایی که دیابت به وجود می‌آورد در امان نیست. بیماری‌های قلب وعروق علت اصلی مرگ و میر و ناتوانی در افراد مبتلا به دیابت است و آنان را ۲ تا ۴ برابر بیشتر از افراد غیر دیابتی تهدید می‌کند، به‌خصوص اینکه در مبتلایان به دیابت نوع دو ۶۵ درصد بیماران به علت حوادث قلبی عروقی جان خود را از دست می‌دهند که ۷۰ درصد آنان از افزایش خطر حمله قلبی در اثر دیابت آگاه نیستند. گفتگوی ما را با دکتر منوچهر قارونی، متخصص بیماری‌های قلب و عروق و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در همین رابطه بخوانید...

▪ آقای دکتر! دیابت با قلب و عروق ما چه می‌کند؟

ـ دیابت، مادر تمام بیماری‌هاست؛ به این شکل که دیابت عروق ریز همه قسمت‌های بدن را تنگ می‌کند و این امر سبب می‌شود که شبکیه چشم دچار اختلال شود، عروق مغز تنگ شده در نتیجه سکته مغزی ایجاد می‌کند، عروق قلب را تنگ می‌کند و سکته قلبی را موجب می‌شود، عروق کلیه را تنگ می‌کند، در نتیجه فشار خون بالا می‌رود، عروق اندام تحتانی را تنگ می‌کند و پا دچار گزگز و بی‌حسی انگشتان می‌شود. به همین دلیل اگر پا در اثر ضربه یا تنگی کفش، زخم شود بیمار متوجه نمی‌شود، در نتیجه زخم پیشرفت کرده و شست پا سیاه می‌شود و ناچاریم شست پا را قطع کنیم. گاهی وقت‌ها تنگی عروق پا آن‌قدر زیاد است که سبب می‌شود پای بیمار از ناحیه زانو قطع شود بنابراین در بیماران مبتلا به دیابت هر جا که رگ هست در خطر است. اما یک مساله هم هست. دیابت ارثی و ژنتیکی است و فرد دیابت را در زمینه ژنتیکی خود دارد. باید بدانید دیابت دو نوع است. یک نوع که در بیمار خیلی سریع پیش می‌رود، مثل آقایی ۴۰ ساله و لاغر که شش ماه است دیابت گرفته، قندش هم در حدود ۲۰۰ است و می‌بینید که در این شش ماه دو بار سکته کرده، چشم‌اش را لیزر نموده و فشارش هم شده ۲۰ اما یکی هم مادربزرگی است که در آخرین زایمان‌اش قند داشته است و آن را کنترل نکرده، داروهایش را هم نخورده اما ضایعات کمتری داشته است. پس نفوذ ژن در فرد بسیار مهم است. حتما شنیده‌اید که برخی افراد می‌گویند: «این‌قدر قند نخور، مرض قند می‌گیری» در حالی که فردی که سالم باشد و ژن دیابت را نداشته باشد، هر چه‌قدر هم قند بخورد مرض قند نمی‌گیرد ولی اگر ژن‌اش را داشته باشد با خوردن قند، نشاسته، ماکارونی، سیب‌زمینی، برنج، نان، عسل و... قند خون‌اش بالا می‌رود. مطلب دیگر اینکه ما در بچه‌ها هم دیابت داریم. والدین متوجه می‌شوند که کودک‌شان زیاد ادرار می‌کند و این یعنی کودک دچار دیابت نوع یک شده است، یعنی سلول انسولین‌ساز در بدن این کودک نیست. یک دیابت هم داریم که بعد از میانسالی و در سنین ۴۰ سال به بعد خود را نشان می‌دهد و به مراتب کم عارضه‌تر و کم‌شدت‌تر از دیابت بچه‌ها است.

▪ اگر فردی قند خون‌اش طبیعی باشد اما زمینه دیابت را در خانواده داشته باشد، چه نکاتی را باید جهت پیشگیری رعایت کند؟

ـ چنین افرادی باید از عوامل دیگر خطر پرهیز کنند. به عنوان مثال هیچ‌گاه سیگار نکشند، سبک زندگی‌شان طوری باشد که تاحد ممکن استرس و اضطراب نداشته باشند، فشارخون‌شان را کنترل کنند و تغذیه متناسب با سن‌شان داشته باشند، وزن‌شان را در حد مطلوب نگه دارند، ورزش و پیاده‌روی داشته باشند. به هرحال این افراد به دلیل داشتن زمینه دیابت در خانواده، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی هستند.

▪ چرا می‌گویند افراد مبتلا به دیابت، درد قلبی و درد ناشی از سکته قلبی را متوجه نمی‌شوند؟

ـ در چند حالت ممکن است علایم سکته قلبی خودش را نشان ندهد. بیشتر از همه بیماری دیابتی است که طول کشیده است. مثلا فرد ۳۰ سال است دیابت دارد و اعصاب حسی‌اش آسیب دیده است. دوم سالمندان بالاتر از ۸۰ سال سن. این افراد وقتی سکته می‌کنند درد فشار دهنده و بی‌حسی در دست و دیگر علایم سکته را ندارند. من همیشه به دانشجویانم این جمله را می‌گویم که هرگاه پیری در حمام یا توالت زمین خورد و دچار بی‌حالی، سرگیجه، تپش قلب، سکسکه بی‌جهت و تنفس تند شد حتما از او نوار قلب بگیرید چون حتما سکته کرده است، در حالی که علایم سکته اینها نیستند. فردی که سکته کرده و دچار فشار و درد در ناحیه قفسه‌سینه شده است، عرق می‌کند، تهوع دارد و دست‌اش بی‌حس می‌شود ولی در سالمندان و در فرد مبتلا به دیابت طول کشیده این علایم وجود ندارد. بنابراین مدت زمانی که طول کشیده تا دیابت فردی تشخیص داده شود خیلی مهم است. فردی ممکن است مثلا یک سال است که تشخیص داده شده دیابت دارد و قندش به مرز ۱۶۰ رسیده است اما دیگری ممکن است ۳۰ سال قند خون بالای ۴۰۰ داشته است، گاهی قرص‌اش را خورده و گاهی نخورده، رژیم غذایی را رعایت کرده و نکرده و به بیماری‌اش اهمیت نداده است، قطعا عوارض قند بالا در این بیمار بسیار بیشتر است.

▪ بعضی از افراد علاوه بر دیابت، فشارخون هم دارند. خطر سکته قلبی در این افراد چه‌قدر است؟

ـ فشارخون هم مانند دیابت، بالا بودن چربی خون، تیپ شخصیتی و... ارثی است. فردی که در خانواده‌اش بیمار مبتلا به دیابت دارد باید بداند نسبت به افرادی که ژن را ندارند سه برابر بیشتر در معرض خطر سکته قلبی است. از قضا فشار خونی هم شده یعنی ژن فشار خون را هم دارد. حالا خطر سکته قلبی ۹ برابر می‌شود. حال اگر کلسترول بالا هم داشته باشد ۲۷ برابر در معرض خطر سکته قلبی قرار دارد.

▪ برای پیشگیری از آن‌ چه باید کرد؟

ـ بهتر است زمانی که بچه‌هایمان به دنیا می‌آیند برایشان شناسنامه پزشکی درست کنیم، یعنی بگوییم پدر و مادر، پدربزرگ و مادربزرگ‌اش چه بیماری‌هایی داشته‌اند تا متوجه شویم که بچه‌ای که به دنیا آمده از یک خانواده دیابتی یا فشار خونی است و از همان اوان کودکی پیشگیری را شروع کنیم. روی تغذیه بچه دقت کنیم و او را به مصرف سبزی و میوه و مواد حاوی فیبر ترغیب کنیم تا عوارض این بیماری‌ها خودش را در بزرگسالی نشان ندهد. این کودک که شناسنامه پزشکی او مشخص است وقتی بزرگ شد و به سن ازدواج رسید با فردی ازدواج می‌کند که شناسنامه پزشکی او هم مشخص است و سعی می‌کند با فردی ازدواج کند که نسل‌های بعدی، نسل‌های سالمی باشند. همین کار را ژاپنی‌ها انجام دادند و الان کمتر قدکوتاه هستند، پس با اصلاح سبک زندگی می‌توانیم جلوی عوارض دیابت را بگیریم و آن را کنترل کنیم.

محمدمهدی فخاری