پرونده پر ابهام

گزارش تحلیلی از وضعیت دانشگاه آزاد

در بهار سال ۶۱ که پیشنهاد تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی مطرح و از سوی معمار کبیر انقلاب (ره) پذیرفته شد، کسی گمان نمی‌کرد که موسسه آموزشی نوپای آن روز بدین حد گسترش یابد.

شاید کسی تصور نمی‌کرد دانشگاهی که به ادعای موسسان آن قرار بود محملی برای تربیت نیروهای متخصص و کارآمد باشد، روزی به یکی از اصلی ترین موضوعات چالش برانگیز تبدیل شود؛ خشت اول آن، به ظاهر راست گذاشته شود، ولی روزی برسد که پس از تحقیقی چند ماهه دیوارش به غایت کج به نظر آید!

به راستی قضیه این دانشگاه به قول برخی «از هفت دولت آزاد» و به زعم بسیاری «از هفتاد دولت»، کی به سرانجام می‌رسد و قطعات گمشده این پازل هیجان انگیز چه هنگام تصویر واضح آن را مقابل دید همگان قرار خواهد داد؟!

در این مجال کوتاه برآنیم تا گوشه‌هایی از اتفاقاتی که موضوع «دانشگاه آزاد اسلامی» را به موضوع جنجال برانگیز روز تبدیل کرده، اشاره کنیم و همچنان روزی سپید را با پاسخی روشن از سوی مدیریت این دانشگاه انتظار کشیم!

● تاسیس:

موجودیت دانشگاه آزاد اسلامی در اردیبهشت سال ۶۱ از سوی حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی از تریبون نماز جمعه رسماً اعلام و هدف اصلی آن، رشد نظام آموزش عالی کشور و ایجاد فرصت بیشتری برای تحصیلات دانشگاهی عنوان شد.

● پرونده، روی میز محاکمه!

پرونده راکد و قطور این دانشگاه غیردولتی در فروردین سال ۸۴ از سوی مجلس هفتم و با تشکیل هیئت تحقیق و تفحص به شکل جدی به جریان افتاد و پس از انتخاب دکتر احمدی نژاد به ریاست جمهوری اسلامی ایران، در تیر ماه همان سال، موضوع دانشگاه آزاد مورد انتقاد صریح و جدی وی قرار گرفت و جسارت مطرح کردن تغییر مدیریت این دانشگاه پس از ۲۴ سال در همان روزها به وجود آمد.

افزایش روزافزون شهریه‌های دریافتی از دانشجویان، بی ضابطه بودن، وضعیت نابسامان آموزش و پژوهش، مدیریت فامیلی، معاملات مبهم صورت گرفته، مدرک گرایی و ... گوشه‌هایی از ده‌ها دلیلی است که این دانشگاه را با چالشی جدی روبرو ساخته که به برخی از آنها اشاره می‌شود.

● افزایش شهریه‌ها:

تامین شهریه دانشگاه آزاد همواره دغدغه خانواده‌ها و دانشجویانی است که برای «دانشجو» شدن چاره ای جز ورود به این دانشگاه را ندارند.

هرچند افراد با علم به لزوم پرداخت شهریه در دانشگاه ثبت نام می‌کنند، اما این امر نباید باعث تبدیل دانشگاه به بنگاهی برای سرمایه گذاری و درآمدزایی از قبل شهریه دانشجو شود.

اگر اوایل تاسیس این دانشگاه، تنها اقشار مرفه طالب تحصیل بوده و قدرت پرداخت هزینه‌ها را داشتند، اما هم اکنون اکثریت دانشجویان این دانشگاه را افرادی با وضعیت اقتصادی متوسط تشکیل می‌دهند.

بدیهی است عدم توانایی پرداخت هزینه‌ها، جوانان را از کسب عنوان دانشجویی محروم می‌کند؛ در نتیجه جوانی که باید وقت خود را صرف کسب دانش کند مجبور به کسب و کار می‌شود.

پرسش اساسی از مدیریت دانشگاه آزاد این است که تا چه حد بر شهریه‌های دریافتی نظارت وجود دارد و چرا یک بار و برای همیشه این بحث، سامان نمی‌پذیرد؟ بحث طراحی مدل شهریه به کجا انجامید و تا به حال چه تمهیداتی در خصوص آرامش روانی دانشجویان و خانواده‌های آنها در خصوص شهریه‌ها اندیشیده و در حقیقت، اجرایی شده است؟

● بررسی عملکرد دانشگاه آزاد اسلامی:

بررسی عملکرد دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان جزء مهمی از نظام آموزش عالی کشور که از ابتدا با اهداف بسیار مقدس و ارزشمند تشکیل شده است، از دیدگاه اساسنامه آن، اهداف و ماموریت‌های مراکز آموزش عالی و نیز دیگر قوانین مرتبط با این دانشگاه و آموزش عالی کشور، ضمن ارائه تصویری روشن از ساختار و عملکرد دانشگاه می‌تواند در بهبود، ارتقا و اصلاح عملکرد این مجموعه آموزشی و پژوهشی که با سرنوشت خیل عظیمی از جوانان این کشور ارتباط مستقیم دارد، نقش بسزایی داشته باشد.

هیئت تحقیق و تفحص مجلس هفتم از آموش عالی کشور، به دلیل عدم همکاری مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی موفق نشد تا جمع آوری اطلاعات مورد نیاز خود از سازمان مرکزی و واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی را به طور کامل انجام دهد؛ همچنین به دلیل عدم همکاری مسئولان دانشگاه آزاد، فعالیت کارشناسان هیئت تحقیق و تفحص برای کسب بسیاری از اطلاعات مورد نیاز درباره نحوه عملکرد دانشگاه در ادوار مختلف خاتمه یافت.

اطلاعات جمع آوری شده از سازمان مرکزی و واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد همزمان با آغاز نمایه سازی سایر اسناد جمع آوری شده از سایر ستادها و مراکز آموزش عالی کشور و بر اساس سرفصل‌های تعیین شده تحقیق و تفحص، کدگذاری و موضوع بندی شده و در نهایت سرفصل عملکرد دانشگاه آزاد از دیدگاه اساسنامه آموزشی، پژوهشی، اداری، مالی، عمرانی و املاک و مستقلات، مرکز آزمون و کیفیت اعضای هیئت علمی دانشگاه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.

● همکاری نکردن دانشگاه آزاد با هیئت تحقیق و تفحص:

بر اساس گزارش‌های به دست آمده به دلیل همکاری نکردن دانشگاه آزاد با هیئت تحقیق، ارتباط و تعامل هیئت مذکور از اردیبهشت ۸۵ با این دانشگاه قطع شده و اسنادی که توسط این دانشگاه در اختیار هیئت قرار گرفته در بسیاری موارد دارای مغایرت‌ها و اختلاف‌های جدی بود.

در نهایت، رئیس هیئت تحقیق و تفحص از آموزش عالی با انتقاد از همکاری نکردن دانشگاه آزاد با هیئت تحقیق و کارشکنی‌های این دانشگاه اعلام کرد: «از زمان شروع به کار هیئت، نخستین نامه نگاری با دانشگاه آزاد انجام شده، اما این دانشگاه اعلام کرد که این تحقیق و تفحص شامل دانشگاه آزاد نمی‌شود.»

این در حالی است که به گفته زاکانی، حتی برخی از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هفتم نیز از اینکه این تحقیق و تفحص تمام آموزش عالی کشور و نه فقط وزارت علوم را در بر می‌گیرد، اطلاع داشتند.

در حالی که هیئت تحقیق و تفحص با تاکید بر قانون اساسی و احکام قانونی دانشگاه آزاد، تصریح کرده بودند که این تحقیق و تفحص دانشگاه آزاد اسلامی را نیز شامل می‌شود، اما این دانشگاه حاضر نشده بود حتی شماره حسابی از دانشگاه در اختیار هیئت تحقیق قرار دهد.

بنا بر اعلام هیئت تحقیق و تفحص، ۸۰ صفحه سند از وضعیت دانشگاه آزاد از طریق دفاتر شکایت و هیئت‌ها نظارت به دست آمده است.

● تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد متوقف شد.

علیرضا زاکانی، رئیس هیئت تحقیق و تفحص از آموزش عالی در نامه خود خطاب به رئیس مجلس هفتم اعلام داشت: قطع کار و ناقص گزاردن امر تحقیق و تفحص در خصوص دانشگاه آزاد اسلامی به دلیل عدم همکاری این دانشگاه در ۵ اردیبهشت ماه در هیئت تصویب شد.

زاکانی طی نامه ای خطاب به حداد عادل اعلام کرد: متاسفانه دانشگاه آزاد اسلامی با وجود حسن نیت و نگاه فنی و کارشناسانه هیئت تحقیق و تفحص از آموزش عالی کشور در قبال پرسش های تخصصی و مطالبات هیئت، عدم همکاری را پیشه خود ساخت و ضمن تاخیر چند ماهه در پاسخگویی اولیه ریاست این دانشگاه، تعلل، برخوردهای خاص و ناصواب، عدم برآورده سازی مطالبات تخصصی و تعامل غیر مثبت با کارشناسان را در دستور کار خود قرار داد.

● عدم قرائت گزارش تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد ابهام آفرین است.

مسئول دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر ایران در روز سه شنبه، هفتم خرداد سال ۸۷ در واکنش به عدم قرائت گزارش تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد با صدور اطلاعیه ای اعلام کرد: بایگانی شدن پرونده تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد در مجلس هفتم - در حالی که در مورد تحقیق و تفحص از قوه قضائیه هرچند به صورت بسیار مختصر گزارشی در صحن مجلس قرائت شد - برای همه دلسوزان کشور محل تامل فراوان دارد.

● پیگیری تشکل‌های دانشجویی در بازخوانی پرونده دانشگاه آزاد

جنبش دانشجویی نیز در راستای تنویر افکار قشر دانشجو و افکار عمومی همزمان با پیگیری کمیته تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی فعالیت خود را در قالب برگزاری مناظره و دعوت از علیرضا زاکانی، عباس سلیمی نمین و جاسبی در دانشگاه‌ها آغاز کرد.

هرچند که در هیچ کدام از این مناظره‌ها جاسبی بنا به دلایل و شاید بهانه‌های متعدد حضور نیافت، اما روشنگری‌های سلیمی نمین و زاکانی در دانشگاه‌ها بسیاری از حقایق پشت پرده را هم برای قشر دانشجو و هم برای افکار عمومی آشکار ساخت.

به طور مثال زاکانی در ۹ اردیبهشت ۸۷ در نشست «کالبد شکافی یک پرونده» با موضوع سیری در عملکرد دانشگاه آزاد اسلامی در دانشگاه امیرکبیر، به دیدار خود با جاسبی در اوایل ورود به مجلس اشاره و عنوان کرد: بعد از ورود به مجلس، جاسبی پیغام فرستاده بود که می‌خواهد مرا ببیند، اما من به خاطر مشغله کاری نتوانستم با او دیداری داشته باشم؛ پس از شش ماه این دیدار محقق شد که جاسبی در آن نشست مواردی را به عنوان توفیقاتی که مجلس هفتم می‌تواند داشته باشد، مطرح کرد.

زاکانی افزود: در پاسخ به جاسبی گفتم که دانشگاه‌ها را می‌شناسم، برادر و خواهری ندارم که بخواهم در دانشگاه جا به جا کنم، به دنبال انتصاب اقوام و خویشانم هم نیستم، روی کیفیت دانشگاه آزاد حساس هستم، قدر و منزلت شما و زحمتتان در دانشگاه را نیز می‌دانم و اگر اراده ای برای بهتر شدن کیفیت در دانشگاه آزد وجود ندارد، این اراده در مجلس وجود دارد.

همچنین سلیمی نمین در دانشگاه فردوسی مشهد در نشستی که به دعوت جامعه اسلامی دانشجویان این دانشگاه حضور داشت، اعلام کرد: مدارک مفسده مدیریتی جاسبی را در معرض قضاوت افکار عمومی قرار می‌دهم، اگر دادستان، مفاسد مدیریتی رئیس دانشگاه آزاد را پیگیری نکند، قطعاً مدارک این مفاسد را که موارد متعددی است در معرض قضاوت افکار عمومی قرار خواهم داد.

ستار هدایت خواه، عضو کیمسیون فرهنگی مجلس نیز اخیراً در گفت‌وگویی، تاخیر در اعلام نتیجه طرح تحقیق و تفحص از دانشگاه‌ها را ابهام آفرین دانسته و گفته است: نباید اعلام نتایج طرح‌های مهمی مانند طرح تحقیق و تفحص از دانشگاه‌ها با فاصله زیادی پس از مطرح شدن اعلام شود؛ زیرا ممکن است ابهامات منفی در اذهان عمومی ایجاد کند.

وی علت راکد ماندن طرح تحقیق و تفحص از دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی را عدم رسیدگی به این طرح در کمیسیون‌ها، بویژه کمیسیون آموزش دانست و ابراز امیدواری کرد تا در آینده نزدیک نتیجه این طرح در اختیار مردم و رسانه‌ها قرار گیرد.

به نظر می‌رسد عدم حضور ریاست دانشگاه آزاد در جمع دانشجویان با توجه به دعوت‌های رسمی مکرر توسط فعالان دانشجویی دانشگاه‌های بزرگ کشور همچون دانشگاه امیرکبیر، تهران، علم و صنعت، فردوسی مشهد و ... و عدم پاسخگویی نسبت به شبهات و ابهامات درباره عملکرد دانشگاه آزاد با روحیه انتقاد پذیری و پاسخگویی مسئولان ارشد نظام منافات دارد.

همچنین صدور نامه سرگشاده تشکل‌های دانشجویی خطاب به آیت الله هاشمی رفسنجانی در خصوص عملکرد دانشگاه آزاد در تاریخ ۱۵ مهر ۸۷ موج دیگری از فعالیت‌های دانشجویی در بررسی پرونده با دانشگاه آزاد است که فعالان دانشجویی در بخشی از این نامه خواستار برخورد هاشمی با عملکرد غیرقانونی مسئولان ارشد دانشگاه آزاد شدند.

تشکل‌های دانشجویی در بخشی از این نامه با بیان اینکه بیش از دو دهه از آغاز فعالیت دانشگاه آزاد اسلامی می‌گذرد و متاسفانه وجود ابهامات گوناگون در مورد نحوه شکل گیری و روند طی شده، تا به حال عملکرد این دانشگاه را تحت الشعاع قرار داده است، آورده اند: امتناع ریاست این دانشگاه از پاسخگویی به افکار عمومی جامعه و شائبه حمایت جناب عالی از وی و این وضعیت از دیگر نکات مهم در عملکرد مسئولان ارشد این دانشگاه است.

● نقد جنبش دانشجویی به عملکرد شورای عالی انقلابی فرهنگی در رابطه با دانشگاه آزاد

پس از پیگیری‌های اخیر جنبش دانشجویی در بررسی عملکرد مدیریت دانشگاه آزاد، سرانجام موج دیگری از سوی این جنبش با حضور نمایندگان تشکل‌های دانشجویی در دانشگاه امیرکبیر آغاز شد.

در نشستی که روز یکشنبه، ۲۱ مهر ماه با حضور تشکل‌های مختلف دانشجویی در دفتر مرکزی بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر برگزار شد، مجید مجیری، دبیر سیاسی جامعه اسلامی بسیج دانشجویان با تاکید بر اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی باید یک تصمیم جدی برای اساسنامه دانشگاه آزاد بگیرد، گفت: اگر شورای عالی انقلاب فرهنگی فکری به حال اساسنامه دانشگاه آزاد نکند، در حق تمام دانشجویان و کارمندان این دانشگاه اجحاف کرده است.

وی با بیان اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی باید اصلاحات در دانشگاه آزاد را جدی بگیرد، افزود: دانشگاه آزاد باید در چارچوب قانون به صراحت و صحت عمل کند، اما متاسفانه تا به حال این اتفاق نیفتاده و این موضوع به همت شورای عالی انقلاب فرهنگی بر می‌گردد.

همچنین در این نشست نمایندگان دفتر تحکیم وحدت، بسیج دانشجویی، اتحادیه انجمن‌های اسلامی اسلامی دانشجویان مستقل نیز با انتقاد از عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص عدم پیگیری جدی نسبت به اصلاح اساسنامه دانشگاه آزاد، خواستار رسیدگی فوری به این موضوع شدند و تاکید کردند: ما دانشجویان آرمانخواه خواستار برگشتن دانشگاه آزاد به فضای قانونی خود هستیم.

فاطمه فرخی