امام جواد علیه السلام و حج

علی بن مهزیار از جمله راویان مخصوص و اصحاب ویژه امام جواد علیه السلام و امامان بعد از اوست ۷ وی در سالی که مشرف به حج شده بود افتخار شرفیابی به حضور امام جواد علیه السلام را پیدا نمود

● نقلی جالب از حج امام جواد علیه السلام

آن حضرت ، در اوایل خلافت معتصم ، علی رغم کنترل شدیدی که بر ایشان اعمال می شد، موفق گردید که در مراسم حج شرکت کند.(۱) در همان سال و در ضمن مراسم حج ، شخصی از اهالی سجستان حضور آن امام رسیده و عرضه داشت : ای پسر رسول خدا صلی الله علیه و آله ، من در شهری زندگی می کنم که حاکم آن نسبت به شما ارادت دارد. مالیاتی بر من وضع کرده که از توانم خارج است . اگر ممکن است ، نامه ای به او نوشته و در این باب مرا مساعدت فرمایید. حضرت فرمود: اما من او را نمی شناسم . آن شخص می گوید:(۲) عرض کردم : فدایت شوم ، او خود را از دوستداران شما معرفی می کند. چند کلمه از طرف شما کافی است تا این مالیات سنگین از من برداشته شود. حضرت با بزرگواری تمام ، کاغذ و قلم خواسته و اینگونه نوشت : به نام خداوند بخشنده مهربان . اما بعد، همانا حامل این نامه ، از تو به نیکویی در مذهب و مرام خویش یاد کرده و آگاه باش آنچه از عمل خیر به تو سود رساند، همان است که به نیکی رفتار کنی ، بنابراین با برادران دینی خویش نیک رفتار بوده و متوجه باش که حقتعالی روزی از تو، پیرامون سبک و سنگین عملت پرسش خواهد نمود(۳).او می گوید نامه را برداشته و به سرعت به سوی شهر خویش روانه شدم حسین بن عبدالله نیشابوری که والی شهرمان بود وقتی نامه را دید، اشک ریزان آن را بر چشم و صورت خویش مالیده و بوسید و آنگاه از نیاز من پرسید. وقتی حاجتم را گفتم ، دستور داد که مالیات از من برداشته شده و حقوقی نیز برای من و خانواده مقرر ساخت و تا زنده بود، همین وضعیت ادامه داشت (۴).

حضرت جواد(ع) با بزرگواری تمام ، کاغذ و قلم خواسته و اینگونه نوشت : به نام خداوند بخشنده مهربان . اما بعد، همانا حامل این نامه ، از تو به نیکویی در مذهب و مرام خویش یاد کرده و آگاه باش آنچه از عمل خیر به تو سود رساند، همان است که به نیکی رفتار کنی ، بنابراین با برادران دینی خویش نیک رفتار بوده و متوجه باش که حقتعالی روزی از تو، پیرامون سبک و سنگین عملت پرسش خواهد نمود

● روایتی دیگر از حج آن حضرت

شخصی به نام موسی بن قاسم از اصحاب آن حضرت می گوید: در مراسم حجی شرکت داشتم که افتخار همراهی با حضرت جواد علیه السلام نیز برای میسور شد. در حین مناسک حج ، حضور امام رسیده و عرض کردم : ای فرزند رسول الله صلی الله علیه و آله ، من می خواستم از جانب شما و پدرتان (حضرت رضا علیه السلام ) طواف انجام دهم ، شنیدم که شخصی می گفت : طواف به جای اوصیاء الهی صحیح نیست . (حال ، تکلیف چیست ؟)

حضرت فرمود: بلکه جائز است و می توانی چنین کنی .

من نیز با فراغ و آسودگی قلبی به نیابت از آن حضرت و پدرش ، با اجازه خود او، طواف به جای آوردم (۵). سپس خدمت آن حضرت عرض کردم : من روزی از جانب رسول الله صلی الله علیه و آله طواف به جای آوردم . حضرت با شنیدن نام جد خویش ، سه مرتبه به وی درود فرستاد.

سپس ادامه دادم : در روز دوم از جانب امیرالمؤ منین طواف کرده و همینطور در روزهای دیگر به نیت پدران معصومتان طواف نمودم و در روز دهم نیز از جانب شما طواف کردم و بر این نعمت ولایت شما خاندان که حقتعالی به من ارزانی داشته ، شکر گزارم .

حضرت فرمود: به خدا قسم ، این حالت (توجه به ولایت ما) همان دینی است که حقتعالی از بندگان خواسته است .

عرض کردم : گاهی نیز از جانب مادرتان فاطمه علیهاالسلام ، طواف می کنم .

فرمود: به همین عمل کن که فضیلت و برتری فراوانی نزد ذات کبریایی دارد(۶).

● روایت علی بن مهزیار از حج آن حضرت

علی بن مهزیار از جمله راویان مخصوص و اصحاب ویژه امام جواد علیه السلام و امامان بعد از اوست (۷). وی در سالی که مشرف به حج شده بود افتخار شرفیابی به حضور امام جواد علیه السلام را پیدا نمود. او می گوید: شبی امام جواد علیه السلام را دیدم که طواف نساء به جا آورده و سپس نزد مقام ابراهیم نماز طواف را نیز گزارده و سپس با وقار خاصی به سوی زمزم رفت . مقداری از آب آن نوشیده و آب آن را به تن خود پاشید. امام این عمل را هر سالی که به موسم حج می آمد، تکرار می کرد(۸).

● کدام حج صحیح است ؟

ابو عبدالله خراسانی از کسانی بود که در ابتداء به مکتب امامت نگرویده بود. وی پس از هدایت قلبی و راهیابی به مکتب زنده تشیع ، در یکی از مسافرتهای حج خدمت امام رسیده و عرض کرد: من سالهای گذشته در حالی که مخالف روش شما بودم حج بجا آوردم و امسال با شرفیابی به شناخت و معرفت امامت ، حج انجام داده ام . به نظرم حج سالهای گذشته ام باطل بوده است . نظر شما پیرامون این حج چیست ؟

امام جواد علیه السلام فرمود: حج امسال ، صحیح بوده و کفایت از حجه الاسلام نموده و حج سالهای پیش مستحبی محسوب می گردد (۹) (در واقع این فراز از فرمایش امام تایید آیه ای است که می فرماید: خداوند به سبب توبه ، بدیهای شما را تبدیل به نیکی می کند).

این محل را از آن روی ملتزم می نامند که مردم در آن قسمت می ایستند و به دیوار ملتزم شده و می چسبند و دعا می خوانند. از رسول خداصلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: ملتزم، محلی است که دعا در آنجا پذیرفته می شود و بنده ای نیست که در آنجا خدا را بخواند و خداوند دعایش را اجابت نکند.

شخصی به نام این حدید، از شیعیان آن امام بزرگوار می گوید: در مراسم حجی که به همراه جمعی از دوستان شرکت داشتیم ، قبل از رسیدن به مکه و در مسیر، مورد دستبرد راهزنان واقع شدیم . آنها هر چه توانستند از لباس و پول بردند. با غم و اندوه بسیاری وارد مکه شدیم . ناراحتی شدیدی بر جمع ما حکمفرما بود تا اینکه مطلع شدیم امام جواد علیه السلام را در موسم حج زیارت خواهیم نمود. من با اشتیاق فراوانی ، بدون فوت وقت خود را به مدینه رساندم . وقتی به زیارت وی نائل شدم تعدادی لباس و مقداری معتنابهی پول در اختیارم گذاشته فرمود بین دوستانت به مقدرای که دزد از ایشان برده تقسیم کن .

ابن حدید می گوید: مرحمتی آن حضرت را برده و بین دوستانم تقسیم کرده و جالب این بود که دقیقا به اندازه ای بود که از برده بودند(۱۰).

● روایتی از آخرین حج

علی بن مهزیار در روایت دیگری پیرامون آخرین حج امام (در سالی که منجر به شهادت آن حضرت گردید)(۱۱) این چنین گفته است : امام جواد علیه السلام را در آن سال ، در مراسم حج دیدم که با بیت الله الحرام وداع کرده و سپس طواف (وداع ) به جای آورد. او در هر شوطی رکن یمانی را زیارت می کرد و در شوط هفتم علاوه بر رکن یمانی ، حجر را نیز زیارت کرده و دست خود را بر آن کشید و سپس نزد مقام ابراهیم علیه السلام رفته و پشت آن دو رکعت نماز به جای آورد. سپس در کنار «ملتزم» (۱۲) به دعاء و راز و نیاز ایستاد و قدری طول داد و بعد از آن از بیت الله خارج گردید(۱۳).

پی نوشت ها:

۱- امام معصوم در هر زمان ، در مراسم حج همه ساله داشته و منظور از این حضور، شرکت ظاهری آن حضرت می باشد.

۲- از ظاهر روایت معلوم می شود که این شخص از شیعیان نبوده است .

۳- دقت در همین نامه کوتاه و گویای امام حکایت از عمق بینش الهی آن حضرت دارد.

۴- بحار ۵۰: ۵۶/۲، حلیه الابرار ۲/۴۳۷.

۵- واقعا چه سعادت بزرگی است که هنگام طواف بیت ، با اهل بیت محشور و مانوس بودن و این همای سعادتی است که بر بام هر کسی ننشنید.

۶- کافی ۴: ۳۱۴/ ح ۲، تهذیب ۵: ۴۵۰/ ح ۱۵۷۲، وسائل ۱۱، ۲۰۰/ ح ۱۴۶۲۰ نقل از الحج فی السنه /۱۹۹.

۷- وی از چهره های ممتاز شیعی بوده و از امام هادی علیه السلام و عسکری علیه السلام نیز روایت کرده است مرقد منور وی اکنون در شهر اهواز مزار عام و خاص است .

۸- حلیه الابرار ۲/۵-۴۳۴.

۹- همان مدرک ۲: ۴۳۰ ح ۲۸۸۴.

۱۰- الخرج و الجرائح ۲/۶۷۷، الثاقب فی المناقب ۵۲۴/ ح ۴۵۹

۱۱- در متن روایت هم سال ۲۲۵ هجری و هم سال ۲۱۷ هجری ذکر شده و چون سال شهادت آن حضرت ۲۲۰ هجری بوده یا سال درست ضبط نشده و یا روایت دوم صحیح است .

۱۲- «ملتزم» قسمتی از دیوار و پایین دیوار کعبه است که در یک سوی آن حجرالاسود و در سوی دیگرش باب کعبه قرار دارد. این محل را از آن روی ملتزم می نامند که مردم در آن قسمت می ایستند و به دیوار ملتزم شده و می چسبند و دعا می خوانند. از رسول خداصلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: ملتزم، محلی است که دعا در آنجا پذیرفته می شود و بنده ای نیست که در آنجا خدا را بخواند و خداوند دعایش را اجابت نکند.

۱۳- کافی ۴: ۵۳۲/ ح ۳، تهذیب ۵: ۲۸۱/ ح ۹۵۸مراه العقول ۱۸: ۲۲۹/ ح ۳ نقل از کتاب حج الانبیاء و الائمه /۴۶۴.

منبع:حج البیت در مکتب اهل بیت علیهم السلام؛ بهاءالدین قهرمانی نژاد شائق